17.6.11

N 13 (2009)

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ. ՄԵՐ ՈՒՂԵԾԻՐՆ ՈՒՐԻՇ Է

«Մեզ համար գլխավորը ոչ թե երկրի պաշտպանությունն է, այլ ինչքան կարելի է՝ իշխանությունը ձեռքներումս երկար պահելը»։ Երևի թե փորձում եք կռահել կամ, ըստ ձեզ, արդեն կռահել եք, թե ով է այս խոսքերի հեղինակը։ Բայց, ստիպված եմ հիասթափեցնել. այս խոսքերի հեղինակը անցյալ կամ ներկա հայ նախագահները չեն, և ոչ էլ հայկական պետությունների բարձրաստիճան որևէ այլ պաշտոնյա։ Այս խոսքերը վերցված են սերբ գրող Ռադոյե Դոմանովիչի ավելի քան 100 տարի առաջ գրված «Ստրադիա» վիպակից։

Այնպես որ՝ բոլոր նրանք, ովքեր կարծում են, թե հայկական մեր լեռնաշխարհն իր տեսակի մեջ եզակի է, չարաչար սխալվում են։ Հայոց լեռներում ստեղծված պետական-կլանային համակարգը՝ բարեկամական-ազգակցական կապերով իրար շաղկապված եզակի կադրերով, ովքեր վերջին 20 տարում մի կերպ սովորել են իրենց անուն-ազգանուններն անսխալ կամ նվազագույնս քիչ տառասխալով գրելը, ամենևին նորություն չէ պատմության համար։ Ազգերի մի մասն իրենց պատմության ընթացքում երևի թե ունեցել կամ ունենում են «զավեշտա-ողբերգական» ժամանակներ, սակայն հետո հաղթահարում են այն ու, սովորելով հնի սխալների վրա, փորձում իրենց հնարավորության սահմաններում քաղաքակիրթ երկիր կառուցել։

Բայց մեր եզակիությունն այն է, որ մենք երբեք չենք կարողանում դասեր քաղել անգամ ոչ հեռավոր անցյալի սխալներից։ Մեզ համար պատմությունը մշտապես կրկնվում է։ Մենք Աստծո ստեղծած բացառիկ այն ազգերից (ավելի ճիշտ՝ ազգն) ենք, որ մշտապես վատ է ապրում, շարունակ կորուստներ է տալիս, ցեղասպանության է ենթարկվում, հայրենիք է կորցնում, աստիճանաբար սեղմում-օղակում իր մեծ կենսատարածք-հայրենիքից մնացած մի բուռ հողը, բայց սիրով մշտապես կրկնում է ճակատագրական իր սխալներն ու մեղավորներ փնտրում սահմանից այնկողմ։ Նաև եզակի այն ազգն ենք, որ հայրենիքից դուրս երիցս ավելի շատ հայրենակիցներ ունենք, քան սեփական ազատ ու անկախ հայրենիքում։

Բազմադարյա մեր պատմության ընթացքում Մեծն Տիգրանից երկհազարամյակ հետո հայն առաջին անգամ հող է նվաճել-ազատագրել, Արցախ-Ղարաբաղ է ազատագրել։ Բայց արի ու տես, որ դա ոչ մի կերպ չի տեղավորվում մարդու հայ տեսակի ուղեղի ծալքերում։ Մշտապես լաց ու ողբի սովոր հայը չի կարողանում հաշտվել այն մտքի հետ, որ վերջապես մի անգամ հակառակորդին, դարավոր թշնամուն ստիպել է ողբալ ու ոռնալ կորցրածի ցավից։ Ու շարունակ մտածում է, թե ոնց ազատվի իր պատմական գորշության վրա հայտնված «սպիտակ ագռավից»...

Օգնության եկավ նման դեպքերում իր գործը «հիանալի» կատարող հայ դիվանագիտությունը։ Ավելի ճիշտ՝ ազգը ծոցում տաքացրեց-մեծացրեց իր մտավոր կաղ ու անկյալներին, քաղաքագետի, դիվանագետի պաշտոն տվեց ու ասաց. «Մեզ վերադարձրե՛ք մեր դիմանկարը»։ Վերջիններս առայժմ փայլուն են կատարում իրենց գործը։ Ժողովուրդը կամաց-կամաց չվում է «տաք երկրներ», Արցախ կոչվածի ճակատագիրը սեփական ձեռքերով լիովին հանձնել ենք քաղաքական աճպարարների ողորմածությանը, Հայաստանի մի մասը սեփականել են հայրենի օլիգարխները, մյուսը տվել ենք «ռազմավարական մեր դաշնակցին», մնացյալի վրա վաղուց աչք ունեն Օսմանի թոռները, և եթե «սահմանի բացում» օպերացիան հաջողությամբ պսակվի, մեր երկրում կրկին տոն է լինելու, ոմանց գրպաններում փողի ավելի մեծ կապոցներ են լինելու, ժողովուրդը... Բայց հետաքրքիր է, նա որտե՞ղ է լինելու... Ի դեպ, ասում են՝ Մարսի վրա առայսօր հայկական գաղթօջախ չկա...
Տխուր է, ծիծաղելի, զավեշտական թե ողբերգական, մեր իրականությունն ու կյանքն արբանյակի պես պտտվում է դրանց միջև և, կարծես, իր «ուղեծրից» դուրս գալու ոչ մի ցանկություն չունի։ Ասում են՝ մերն ուրիշ է։ Թե՞ մերն ուրիշինն է։ Այդ թվում՝ հողը...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ



ՇՆՈՐՀԱՎՈՐ ԱՄԱՆՈՐ ԵՎ ՍՈՒՐԲ ԾՆՈՒՆԴ

Հաշված օրեր են մնացել մինչև Նոր տարի։ 2010-ն արդեն շեմին է։ Մի վերջին անգամ վերհիշենք՝ ի՞նչ ակնկալիքներ ունեցանք 2009-ից և ի՞նչ ստացանք։ Ոմանց սպասելիքներն արդարացան, տեր դարձան՝ ինչին սպասում էին, ոմանք ձեռք բերեցին ավելին, որ երազում անգամ չէին պատկերացնում։ Շատերն իրենց չիրականացած ծրագրերն ու երազները քարշ են տալու 2010՝ հուսով, որ գոնե այդ թվականը բարեհաճ կգտնվի իրենց հանդեպ։

Իսկ ի՞նչ ստացավ ազգն ընդհանրապես, նորանկախ մեր հանրապետությունն ի՞նչ ձեռքբերում ունեցավ։ Դժվար հարց է, որովհետև, առնվազն վերջին տասնամյակում, ցավոք, տարբեր հարթություններում են հայտնվել Ժողովուրդ, Պետություն, Հայրենիք հասկացությունները... Համենայն դեպս, նշածս ձեռքբերումը ես չեմ տեսնում, իմ տան լուսամուտից այն տեսանելի չէ, հարևանիս, ընկերոջս ու բարեկամիս պատուհաններից ևս տեսանելի չէ այն։ Մեր երկրի ճակատագիրը դեռևս փորձում են լուծել մարդիկ, ովքեր դրա իրավունքը չունեն, որոնց մենք չենք լիազորել մեր Կենաց հարցը որոշելու...

Բայց խոսենք ամանորյա մեր ակնկալիքների մասին։ Ի՞նչ է մեզ համար բերելու 2010-ը։ Աննշան բացառությամբ երևի թե այն, ինչ մեզ համար բերել են 2009-ը, 2008-ը կամ 2007-ը։ Ընդհանրապես՝ յուրաքանչյուր տարի մեզ համար բերում է այն, ինչին արժանի ենք (անշուշտ՝ ան-նշան բացառությամբ)։
Ասում են՝ խնձորն ինքն իրեն ծառից չի ընկնում, իհարկե, եթե որդնած կամ փտած չէ։ Այն պարզապես պետք է վայր գցել կամ մագլցել ծառն ու քաղել։ Այնպես որ՝ եթե ոչ ամեն ինչ, գոնե շատ բան մեզնից է կախված։ Եթե տեր կանգնենք մեր արժանապատվությանը, մեր իրավունքներին ու մեր երկրին, եթե ոչ 2010-ին, ապա հաջորդ տարի ստանալու ենք այն, ինչին արժանի ենք...

«ՆՈՐ ԷՋԸ» ՇՆՈՐՀԱՎՈՐՈՒՄ Է
ՁԵՐ ՆՈՐ ՏԱՐԻՆ, ԱՄԵՆԱՅՆ ԲԱՐԻՔ ՁԵԶ ԵՎ
ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ՝ ՁԵՐ ՕՋԱԽՆԵՐԻՆ։



Հայաստանյան մամուլի էջերից

ԷԴ Ո՞ՒՄ ՎՐԱ ԵՍ ՏԵՂԱՀԱՆՎԵԼՈՒ ԵՎ ԷԹՆԻԿ ԶՏՎԵԼՈՒ ԹՈՒՐ ԲԱՐՁՐԱՑՆՈՒՄ...

Ընդունելով ԼՂՀ ԱԺ պատվիրակությանը, Սերժ Սարգսյանն այսպիսի միտք է հայտնել. «Մենք մեկ անգամ չէ, որ հայտարարել ենք, թե ԼՂ բանակցությունների արդյունքում պետք է գտնենք այնպիսի լուծումներ, որոնց իրագործումը չի բերի նոր տեղահանումների և էթնիկ զտումների: Այդպիսի լուծումներ կան, մնում է, որ մարդիկ դրանք տեսնել կարողանան, երազներն իրականությունից, արդար լուծումներն՝ հավակնություններից տարբերել կարողանան...»։

Առայժմ հայտնի չէ, Ղարաբաղի խորհրդարանի պատվիրակները մի բան հասկացե՞լ են այս խորիմաստ մեկնաբանությունից, թե՞ չէ, բայց հասարակ մահկանացուներիս համար միանգամայն հանելուկ է, թե ՀՀ նախագահական աթոռը զբաղեցրած պարոնն ինչ է նկատի ունեցել «նոր տեղահանումներ և էթնիկ զտումներ» ասելով։ Այդ ո՞ւմ պիտի տեղահանեն և ովքե՞ր պիտի տեղահանեն։
Այդ ի՞նչ հանճարեղ լուծումների վրա են տարիներով գլուխ կոտրում ծագումով ղարաբաղցի ՀՀ վերջին երկու նախագահները, որ հնարավոր է նաև «նոր տեղահանումներ» լինեն։ Արցախցիների՞ն պիտի տեղահանեն իրենց երկրից, թե՞ ադրբեջանցիներին է սպասվում այդ նոր «ճամփորդությունը»։ Ազերիները պիտի գան Արցախ ու տեղահանեն բնիկ բնակչությա՞նը, թե՞ հնարավոր են նաև այնպիսի լուծումներ, որ հայերին ստիպի հարձակվել հակառակորդի վրա ու «տեղահանել» նրանց։

Այժմ վերադառնանք Սերժ Սարգսյանի մեկնաբանության երկրորդ ոչ պակաս հետաքրքիր դրվագին՝ էթնիկ զտումներին, որ դարձյալ հնարավոր են բանակցությունների արդյունքում սպասվելիք լուծումների դեպքում։ Դարձյալ անհասկանալի է, թե ով ում պիտի զտի, հայերը՝ ազերիների՞ն, թե՞ վերջիններս արցախցիներին։ Կամ այդ ինչպե՞ս պիտի իրար «զտեն», երբ Արցախում այլևս ադրբեջանցի չկա, Ադրբեջանում գրեթե հայ չի մնացել, որ «էթնիկ զտեն»։ Գուցե թե ՀՀ նախագահը նկատի ունի, այսպես կոչված, մադրիդյան սկզբունքները, որ ենթադրում է ազատագրված հայկական հողերի վերադարձ և ադրբեջանցի փախստականների վերադարձ՝ ազատագրված տարածքներ ու Արցախ։
Եթե նկատի ունենանք, որ բանակցություններում պրպտվող լուծումներում խոսք չկա հայ փախստականների վերադարձի մասին, մնում է ենթադրել, որ ազերի փախստականները պիտի գան և տեղահանեն հայերին կամ «էթնիկ զտեն» Ղարաբաղը։

ՀՀ ղեկավարի խոսքերը, ըստ իս, հնարավոր չէ այլ կերպ մեկնաբանել։ Ահա թե ինչի վրա են գլուխ կոտրում պատերազմում հաղթած և նույն այդ պատերազմում պարտված երկրների ղեկավարները։ Հաղթողները՝ որ «երազներն իրականությունից, արդար լուծումներն՝ հավակնություններից տարբերող» այնպիսի լուծումներ գտնեն, որպեսզի հաղթողները չտեղահանվեն ու էթնիկ զտվեն, պարտվողները՝ խաղաղ բանակցությունների արդյունքում որպեսզի այնպիսի լուծում ստանան, որ իրենց հնարավորություն տա հաղթողներին վտարելու սեփական երկրից, Սարգսյանի բացատրությամբ՝ էթնիկ զտելու Ղարաբաղը։

Համենայն դեպս, մի բան հստակ ու զուլալ ջրի պես պարզ է. Արցախն այսօր դարձել է որբի գլուխ, որի վրա վարսավիրություն են սովորում։ Գուցե թե տեղի ղեկավարներին մեծագույն հաճույք է պատճառում «մաեստրոյի» մկրատի տակ որբի կարգավիճակով հանգիստ ու անվրդով նստելը, բայց չեմ կարծում, թե ժողովուրդը հանդուրժելու է, որ իրեն ոչխարի պես խուզեն։ Արցախը հո մեկ-երկու հոգու պատանդը չէ, ինչ է թե՝ նրանք աթոռ և կուտակած հսկայական հարստություն պահելու խնդիր ունեն։
«Տարեգիր»



ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՎԵՐԱԴԱՐՁԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
ԱԴՐԲԵՋԱՆՑԻ ՓՈՐՁԱԳԵՏՆ ԱՅԼ ԿԱՐԾԻՔԻ Է


«Չեմ կարծում, որ օկուպացված 7 շրջանների վերադարձը ձեռնտու է Ադրբեջանին»,- նման տեսակետ է հայտնել ադրբեջանցի փորձագետ Արազ Ալիզադեն ու հավելել. «Բոլորը խոսում են, թե ԼՂ խնդրի կարգավորման հարցում մենք առաջ ենք ընթանում։ Այդ կապակցությամբ ես մի անեկդոտ եմ հիշում, որտեղ լեյտենանտը համաձայնում է, որ կոկորդիլոսը թռչող զենք է՝ միայն այն պատճառով, որ դա ասել է մայորը, թեև լեյտենանտը ոչ մի անգամ թռչող կոկորդիլոս չի տեսել։ Նույնն է նաև ԼՂ կարգավորման հարցում. Բոլորը խոսում են առաջընթացի մասին, բայց ոչ ոք այն չի տեսնում։

Բացի դրանից, ես չգիտեմ որևէ օրինակ միջազգային պրակտիկայում, երբ պատերազմով վերցված հողերը վերադարձվում են խաղաղ բանակցությունների ճանապարհով»,- ասել է Ալիզադեն՝ պատասխանելով հարցին, թե արդյոք ինքը տեսնո՞ւմ է առաջընթաց ԼՂ բանակցային գործընթացում։
Ինչ վերաբերում է տեղեկություններին, թե իբր հայկական կողմը վերադարձնելու է 7 շրջանները, քաղաքագետն ասել է. «Չեմ կարծում, որ դեպքերի նման ընթացքը ձեռնտու է Ադրբեջանին։
Նախ, ոչ ոք 7 շրջանները չի վերադարձնելու, քանի որ չեմ կարծում, որ Հայաստանը Ադրբեջանին կհանձնի Լաչինի շրջանը։

Երկրորդ. Հենց որ Երևանը հետ քաշվի գրավյալ տարածքներից, ենթադրում եմ, որ միջազգային հանրությունը հսկայական ճնշում կգործադրի մեզանից էական զիջումներ ստանալու համար»։
Նա նաև ընդգծել է, որ մոտ ժամանակներս հայ-ադրբեջանական շփման գծում իրավիճակի լարում չի կանխատեսում։
«Տարեգիր»


Հոկտեմբերի 21-ին Միացյալ Նահանգների Սենատում երկու հայամետ օրենսդիրներ ներկայացրեցին Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձևի նոր նախագիծ։
Ավելի վաղ նմանօրինակ բանաձև էր ներկայացվել նաև Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատում։
Որպեսզի ներկայացված բանաձևերից որևէ մեկը օրենք դառնա, այն պետք է անցնի բավականին երկար և բարդ գործընթաց, ընդունվի Կոնգրեսի երկու պալատներում՝ և՛ Սենատում, և՛ Ներկայացուցիչների պալատում, որից հետո ԱՄՆ-ի նախագահը պետք է վավերացնի այն իր ստորագրությամբ։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ԱՄՆ-ի ներկա վարչախումբը, մասնավորապես, պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը մեծ ջանքեր են գործադրել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման արձանագրությունների ստորագրմանն հասնելու համար, վերոհիշյալ բանաձևերը հազիվ թե հասնեն նախագահ Օբամայի սեղանին՝ ստորագրելու համար։ Մյուս կողմից էլ, սակայն, ԱՄՆ-ն կարող է բանաձևերն օգտագործել որպես Թուրքիայի վրա ճնշման նոր միջոց։

Հատկանշական է այն փաստը, որ բանաձևը Սենատ ներկայացվեց հենց այն օրը, երբ Թուրքիայի խորհրդարանում սկսվեցին հայ-թուրքական արձանագրությունների շուրջ քննարկումները։
Այսպիսի պայմաններում հարց է առաջանում. ինչո՞ւ Սենատում այս բանաձևը ներկայացվեց հենց հիմա, և ինչպիսի՞ ազդեցություն կունենա բանաձևի ներկայացումը հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացման գործընթացի վրա՝ կնպաստի՞, թե՞ կխոչընդոտի...
«Ազատություն»



ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ

ՃԱՌ ԱՍԵ՞Լ, ԹԵ՞ ԶԱՆԳ ԿԱԽԵԼ


Դեկտեմբերի սկզբներին Ստեփանակերտում կայացել է Արցախի հասարակական կազմակերպությունների խորհրդի նիստը, որին հրավիրվել էին վերլուծաբաններ, հասարակական-քաղաքական գործիչներ, իշխանությունների ներկայացուցիչներ։ Քննարկման թեման ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման վերջին զարգացումներն էին ու Ադրբեջանի ռազմատենչ նոր հայտարարությունները։

ԼՂՀ ԱԺ հայտարարության, ինչպես նաև միջնորդ կոչվող երկրների պատվիրակությունների և Ադրբեջանի ու Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարների դեկտեմբերի 1-ին Աթենքում հրապարակած համատեղ հայտարարության վերաբերյալ իր տեսակետը ներկայացրեց ԼՂՀ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ Վահրամ Աթանեսյանը։ Վերոհշյալի վերաբերյալ իր տեսակետը ներկայացրեց ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հանրային խորհրդի նախագահ Մասիս Մայիլյանը։

Ապա ելույթներ ունեցան ՀԿ-ների ղեկավարները, հրավիրվածները։ Ստեփանակերտի մամուլի ակումբի նախագահ, «Անալիտիկոն» վերլուծական հանդեսի խմբագիր Գեղամ Բաղդասարյանն ավելի տրամաբանական համարեց, որ Արցախի հասարակական կազմակերպությունները կամ հանրությունը ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հարցում իրենց մտահոգությունների մասին փորձեն բացատրություն կամ պարզաբանումներ ստանալ հենց ԼՂՀ իշխանություններից։

Կարծիք հնչեց Ադրբեջանի ռազմատենչ հայտարարություններին Ղարաբաղի կողմից պատասխանել նմանատիպ ռազմական կոչերով՝ Ադրբեջանի կողմից բռնազավթած Շահումյանի շրջանն ու Մարտակերտի ու Մարտունու շրջանների ազերիների վերահսկողության տակ գտնվող հողերն ազատագրելու համար, մինչդեռ շարունակ Ադրբեջանն է խոսում ուժի դիրքերից...

Որոշ ելույթներից այնպիսի տպավորություն էր ստեղծվել, որ մարդիկ ներկայացել էին պարզապես խոսելու համար. թե ինչի մասին, դա նրանց համար նշանակություն չուներ։ Իրանա-ամերիկյան հակամարտություն, գլոբալիզացիա, երևի թե անդրադառնային նաև համաշխարհային գլոբալ տաքացման խնդիրներին, բայց «բարեբախտաբար» ղարաբաղյան խնդրի վերջին զարգացումների վերաբերյալ նախօրոք պատրաստված բանաձև կար, որ վերջում բաժանեցին նիստի մասնակիցներին, այլապես ներկաներն արդեն մոռացել էին, թե ինչի համար են հավաքվել... Սեփ. լրատվություն



ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ ԼՂՀ ՆԱԽԱԳԱՀ ԲԱԿՈ ՍԱՀԱԿՅԱՆԻՆ

Վերջերս հայաստանյան մամուլը, և ոչ միայն, արձանագրեց, որ Շուշիի վերականգման համար Համահայկական հիմնադրամի կողմից կազմակերպած համահայկական դրամահավաքը չարդարացրեց այն սպասումները, որն ակնկալվում էր։
Խնդիրը միայն այն չէ, որ գումարը, համեմատած նախորդ տարիների դրամահավաքի հետ, նվազ էր։ Մտածելու և խորհելու տեղիք են տալիս այն իրողությունները, որ հայ մարդը, լինի բնակվող Հայաստանում, Արցախում, թե արտերկրում, այլևս այնքան լավատես չէ Արցախի, ի մասնավորի Շուշիի վերականգման և զարգացման համար. պատճառը Ձեր հանդուրժող, վախվորած, հաղթողին ոչ վայել քաղաքականությունն է։

Ինչո՞ւ, մեզ բոլորիս հայտնի ճանապարհներով, շատ կարճ ժամանակում հսկայական գումարներ կուտակած, արցախյան ծագում ունեցող հայ օլիգարխները ներդրումներ չեն կատարում հենց Արցախում։ Ի՞նչ է, չե՞ն հավատում, որ Արցախ աշխարհը կա և կլինի հայկական, թե վազում են արագ և հեշտ գոյացող շահույթի հետևից, որը հնարավոր է ստեղծել Հայաստանում կամ արտասահմաններում, հատկապես իրենց երազած «սահմանը» բացելուց հետո։

Հայրենասիրությունը ճառերով կամ գեղեցիկ խոստումներով չի լինում։ Այն պահանջում է ամենօրյա աշխատանք, նվիրում և զոհաբերություն, ինչը հայտարարված զինադադարից սկսած գնալով պակասում է մեր ժողովրդի մոտ... Ինչո՞ւ չեն բնակեցվում ԼՂՀ սահմանադրությամբ ամրագրված վարչական տարածքները։ Պատրաստվում եք հանձնե՞լ։ Սին հույսեր։ Ինչպես 1990-94 թթ. աշխարհի մեծամեծերը և թուրքերը որոշել էին բռնությամբ և պատերազմի միջոցով հային հայրենազրկել, այնպես էլ այժմ փորձում են առանց հայ ժողովրդի կարծիքը հաշվի առնելու, մեր հայրենիքի մի մասը՝ Արցախը զոհաբերեն օտարին։ Ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ այժմ ազգովի չենք թողնելու, որպեսզի կյանքի կոչվեն այդ հայադավ ծրագրերը։

Ինչո՞ւ ըստ արժանվույն չեք գնահատում Արցախի համար մարտնչած հայորդիներին, որոնք արյան կանչով ոտքի ելած կռվեցին և հաղթեցին մեր Ազատագրական պատերազմում։ Ի՞նչն է խանգարում Ձեզ քաղաքացիություն շնորհել Մարտական խաչ 1-ին աստիճանի շքանշանի ասպետ, Շուշիի առանձնակի գումարտակի նախկին հրամանատար Ժիրայր Սեֆիլյանին, հենց թեկուզ որպես Շուշիի պատվավոր քաղաքացի։

Համոզված եմ, որ հոգու խորքում Դուք ընդվզում եք Ձեր այդ որոշման դեմ... Եթե Ձեզ պարտադրում են կայացնելու նման որոշում, ապա ինչպե՞ս եք ընդդիմանալու ազատագրված տարածքները թուրքին հանձնելու պարտադրանքին... Ասացեք բարձրաձայն, թող հայ ժողովուրդը իմանա և կատարի համապատասխան հետևություններ, իսկ եթե ոչ, ապա ինչպես վայել է հային, զինվորական և քաղաքական ղեկավարին, կայացրեք Ձեր միակ և ճիշտ որոշումը. ասացեք. «Ո՛չ, չենք հանձնելու մեր հայրենիքը թուրքին, որքան էլ ինձ վրա ճնշում գործադրեն, և սա իմ և մեր ժողովրդի միակ պատասխանն է հայրենքը սակարկողներին»։

Այդժամ կտեսնեք, թե ինչ հավատով ու հույսով, սիրով ու շռայլությամբ հանգանակությանը կմասնակցեր թե՛ սփյուռքը, թե՛ այստեղի նպաստով ապրող հայ ընտանիքը։ Կտեսնեք, թե ինչպես կարճ ժամանակում, անտեսելով կենցաղային որոշ անհարմարություններ, կբնակեցնեին ազատագրված հայրենի տարածքները, որ այլևս ոչ մի շուն աչք ու ախորժակ չունենար մեր քաջարի մարտիկների, նվիրյալ հայորդիների արյունով սրբացած հողերի վրա։ Ինչպես Նժդեհն է ասում՝ «չկա անկարելին, եթե կա զորեղ ու վճռական կամքը»։ Այնպես որ, ինչպես ազատագրել ենք, այնպես էլ պահելու ենք։ Մեր գործն արդար է, Աստված մեզ հետ է, և մենք կհաղթենք։

ԱՂԱՎՆԻ ՍԱՀԱԿՅԱՆ
«Ժիրայր Սեֆիլյանի քաղաքացիության
իրավունքի պաշտպանության կոմիտեի»
համակարգող, ազատամարտիկ
16.12.09 թ. Երևան
Աննշան կրճատումներով արտատպվում է հայաստանյան «Հետք» և «Տարեգիր» թերթերից



ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՈՒԺԵՐՈՎ ԴՈՒՐՍ ԳԱՆՔ ՍՏԵՂԾՎԱԾ ՎԻՃԱԿԻՑ


(Սկիզբը՝ նախորդ համարում)

Մենք սակավ հող ունենք, բայց բարեբեր։ Ոչ մի տեղ կանաչեղենն այնպիսի համ չունի, ինչպիսին Արցախում, ոչ մի տեղ թթենին պլանտացիաներով չի աճում, բացի Արցախից, ոչ մի տեղ թութն այն բույրն ու քաղցրությունը չունի, ինչպես մեզ մոտ։ Նա, ով երբևէ եղել է Ամարասում և տեսել Սարուշենի թթենու փարթամ, ջահել հարսերի պես ասես շուրջպարի բռնած թթենիները, երբեք չի մոռանա ստացած հաճույքը։ Սարուշենցին թթի բերքից տարեկան 900 մլն-ից մինչև 1 մլրդ դրամի եկամուտ էր ստանում, յուրաքանչյուր տան հաշվով՝ 1 մլն 100 հազար, այսինքն՝ այնքան, որքան այսօր Հայաստանի մենատնտես գյուղացին է վաստակում։

Թթաբուծությունից մեծ եկամուտներ էին ստանում շատ այլ տնտեսություններ։ Ցավոք, մեր այգեգործության այս շատ եկամտաբեր ճյուղը ևս հայտնվել է ետնամասում։ Շատ այգետարածքներ շարքից դուրս են եկել, մնացածներն էլ վատթար վիճակում են՝ թե ինչ չափերով, ոչ ոք չի հետաքրքրվում, այդ թվում՝ վիճակագրական ծառայությունը։ Մինչդեռ թթից միայն օղի չեն ստանում։ Հազիվ թե գտնվի մի այլ հյութ, որն ունենա սննդարար և բուժական այն հատկությունները, որ ունի թթի մուրաբան։ Թթից կարելի է ստանալ որակյալ ջեմ, դոշաբ, չիր և այլն։

Մի քանի ծառի տեր մենատնտեսներով հազիվ թե կարելի լինի ստանալ այն, ինչ ի վիճակի է մեզ պարգևելու թթենին։ Կարծում եմ, կա միայն մեկ հուսալի միջոց. ստեղծել թթաբուծությամբ զբաղվող արտադրական միավորում։ Միայն այդ դեպքում կարելի է հուսալ, որ կփրկվեն մեր թթայգիները, կգցվեն նորերը, և հնարավոր կլինի ստեղծել տեխնիկապես լավ զինված արտադրական բազա՝ ստացված հումքը արդյունավետ և շուկային համապատասխան մշակման ենթարկելու համար։ Դժվարին խնդիր է, բայց լուծելի։ Միայն թե կամք, համառություն և ճշմարիտ հաշվարկներ են անհրաժեշտ։ Եվ ոչ թե հայտնի հեքիաթի ծույլի պես տանձենու տակ պառկես, բերանդ բաց սպասես, թե երբ է վերևից տանձ ընկնելու բերանդ...

Աշխարհը գրավել կարելի է սոսկ թթի դոշաբով։ Մնում է ունենալ սեփական արտադրանքն իր լավագույն հատկություններով գովազդելու ունակություն։ Օղի և սննդամթերքներ մենք կարող ենք ստանալ նաև անտառային հատապտուղներից, աշխարհագետների հաշվարկով հոնի թվաքանակով և շահավետ ծառատեսակներով Արցախն աշխարհում երկրորդն է՝ Ղրիմից հետո, իսկ ընկուզենիններով, երևի թե ոչ ոքի չենք զիջում։

Սակայն սա մեզ համար արդեն անցյալ է։ Բացարձակ թողտվության պատճառով մեր շատ վայրերում հոնիները զանգվածաբար հատվել են՝ պտուղները հեշտ քաղելու համար։ Իսկ ընկուզենինե՜րը... Աշխարհում հազիվ թե գտնվի մի այլ երկիր, որտեղ բնության այդ հրաշալիքը ենթարկվի այնպիսի բարբարոսության, ինչպիսին մեզ մոտ Արցախում է։ Սարսանգի ձորակում, որը նախատեսված էր վերածելու հանգստի գոտու, բազմաթիվ ընկուզենիներից հատուկենտերն են մնացել կանգուն։ Հատվում են նաև կաղնիները։ Մեր բնության հաշվին իրենց գրպանները լցնելու տենչով վարակված զոռբաների ի՞նչ վեջն է, թե զբոսաշրջիկը երբեք չի այցելի մեզ, որքան էլ փորձես շինություններով գեղեցկացնել ծառերից լիովին մերկացած այդ ձորակը։

Առաջին անգամ չէ, որ խոսք է բացվում այս մասին։ Մեր բնությունն աղճատող «հերոսների» «հերոսությունն» այն աստիճանի է հասել, որ կոտրում են տներից բացակայող տերերի տնամերձների դարպասի կողպեքը և բարբարոսաբար հատում այնտեղ եղած ընկուզենիները։ Վերջերս նախագահի աշխատակազմի պատասխանատու աշխատող Մ. Պետրոսյանը հավաստիացրել է այս թեմայով տպագրված հրապարակումներից մեկի հեղինակ Հ. Հայրապետյանին, թե բարձրացված հարցը ուշադրության արժանի է և իրենք զբաղվում են դրանով։ Սակայն առայժմ սայլը տեղից չի շարժվում, և ծառահատողները շարունակում են իրենց սև գործը (օրերս մի արցախցի ակնարկել է, որ շուրջ 200 տարի առաջ գեներալ Մադաթովի նախաձեռնությամբ Արցախում կաղնիներ են տնկվել, իսկ այսօր մի այլ հայազգի գեներալի հովանավորությամբ կաղնիները հատում ու թանկարժեք փայտանյութն առաքում են արտասահման և հսկայական գումարներ դնում սեփական գրպանը - խմբ.)։

Այսօր գյուղացու առջև ծառացած դժվարություններից ամենակարևորը, երևի թե արտադրանքի իրացումն է։ Խոշոր տարածքներ ունեցողները, որոնք բարձրաստիճան զինվորականներ կամ պաշտոնյաներ են, պարզ է, որ հեշտությամբ իրացնում են իրենց արտադրանքը, մանավանդ, եթե այն հացահատիկ է։ Ուրիշ սպառող եթե չկա, բանակը կա ու կա։ Գլխացավանքի առջև են կանգնում նաև հեկտարականները։ Ո՞ւր տանել, ո՞ւր հանձնել, ասենք, խաղողի բերքը, երբ նրա արդյունաբերական մշակման կարողությունները սուղ են, շուկայում էլ պահանջարկը՝ սահմանափակ։

Խոսք չկա, մեզ շատ է ձեռնտու դրսում շուկա ունենալը, սակայն շուկան ձեռք է բերվում, նվաճվում, մինչդեռ մենք սպասում ենք, որ ինքը գա ու կոլոլվի մեր վզին։ Ներկայումս Մոսկվայում կանաչեղենի ու մրգեղենի տերն ու տիրակալը Ադրբեջանն է, իսկ Ուրալում և Սիբիրում՝ Ուզբեկստանն ու Ղազախստանը։ Մոսկվայում ադրբեջանցի վաճառականներն ունեն իրանց ընկերությունը, այլն էլ այնքան իրավասու, որ ուրիշին թույլ չի տալիս մուտք գործելու իր տիրության սահմանները։ Մինչև իսկ Ռուսաստանի հարավում աճող ձմերուկի և սեխի բերքը Մոսկվա տեղափոխողն ու վաճառքի հանողը դարձյալ նույն ընկերությունն է։ Գաղտնիք չէ, որ այն վայելում է Մոսկվայի քաղաքապետ Յուրի Լուժկովի աջակցությունը, քանի որ 10 մլն բնակչությամբ քաղաքը մրգեղենով և կանաչեղենով մատակարարվում է անխափան։

Հայաստանում մեր հայրենակիցներն էլ ձեռները ծալած չեն նստում։ Միայն Արմավիրի մարզից, ըստ մարզպետի ելույթի, այս տարվա սեպտեմբերին Ռուսաստան է առաքվել և վաճառվել 6 հազար տոննա ծիրան և 2 հազար տոննա խաղող։ Կար ժամանակ, որ արտաքին շուկայում մենք էլ ունեինք մեր տեղն ու դերակատարությունը։ Ռուսաստան էինք առաքում մեծ քանակությամբ օղի և գինի։ Հիմա էլ ենք առաքում, սակայն քիչ քանակությամբ։ Երբ մի քանի ամիս առաջ Ռուսաստանը հրաժարվեց ընդունելու վրացական գինին, թվում էր, թե դատարկված տեղը կզբաղեցնեն Հայաստանն ու մենք։ Սակայն ոչ գինու և ոչ էլ օղու թողարկման ծավալով, և ոչ էլ որակական հատկանիշներով մենք արժանի չեղանք դրան։

Խորհրդային տարիներին Արցախը մեծ քանակությամբ խաղող էր արտահանում Ռուսաստան։ Այսօր դա էլ չկա։ Խաղող բավական նվազ քանակով ենք ստանում։ Եվ գործն էլ կազմակերպող, շահագրգռություն չկա։ Մինչդեռ տարիներ առաջ դրանով զբաղվում էին «Արցախգյուղարդ»-ի պատասխանատու աշխատողներ Է. Լալայանը և Ն. Մուսայելյանը, որոնցից մեկն այժմ ստեփանակերտցի թոշակառու է, մյուսը՝ Մարտունու քաղաքապետը։ Է. Լալայանը պատմում է, թե՝ պատահել է Ստեփանակերտի ձորակից մինչև 40 վագոն էինք ուղարկում։ Առաքում էինք նաև ավտոմեքենաներով։ Հետո,- շարունակում է նա,- երկուսով երկարատև գործուղման էինք գնում ուղակված հասցեով, պայմանագրերով հանձնում տեղական առևտրական կազմակերպություններին ու բոլոր խանութներին։

Հույս կա, որ գոյություն ունեցող տրանսպորտային դժվարությունները կվերանան։ Վերանորոգվում է հայկական երկաթուղին։ Երևի շարք կմտնի Վրաստանի կամ Կրասնոդարի երկրամասով մեզ Ռուսաստանի հետ միացնող երկաթգիծը։ Փոթիում գործարկման մեջ է երկրորդ տերմինալը։ Տրանսպորտային երկրորդ տերմինալի շինարարությունն է սկսված Երևանում, հնարավոր է վերականգնվեն ՀՀ-ի տրանսպորտային կապերը՝ Թուրքիայի տարածքով։ Պատրա՞ստ կլինենք, արդյոք, ընդառաջելու այս բարեփոխումներին, կունենա՞նք բավականին այգետարածքներ, խաղող և այլ պտուղներ, դրանցից պատրաստված որակյալ արտադրատեսակներ արտերկրյա շուկա դուրս բերելու համար։ Հարցեր, որ գոնե հիմա պիտի մտահոգեն մեզ։

Գյուղատնտեսության արդյունավետության կարևոր պայմաններից մեկը պետք է լինի նրա կառավարման նախկին համակարգի վերականգնումը։ Այսօր մեր գյուղնախարարությունը փաստորեն լիովին դիմազրկված է, չունի իր երբեմնի իրավունքներն ու վեր է ածվել ավելորդ գերատեսչության։ Վերջերս ՀՀ գյուղնախարարը հեռուստալրագրողի հետ զրույցի ժամանակ հայտնվեց աննախանձելի վիճակում։ Լրագրողի այն հարցին, թե ինչու նախարարությունը չի կարգավորում մթերքների գները և մասնակցում այդ առթիվ ծագած վեճերին, նախարարն ասաց՝ մենք ոչ մի իրավասությամբ չենք օժտված, միջամտում ենք, բայց ո՞վ է մեզ լսողը։

Այսօր իսկ միանշանակ պարզ է, որ մենք մեր գյուղատնտեսության առաջընթացն ապահովելու, նրա նկատմամբ պետական ղեկավարությունն ու վերահսկողությունը վերականգնելու համար չունենք այլ ուղի, քան արտադրության վարման խոշորացումը։ Եվ սա ոչ մեկ օրվա և ոչ էլ մեկ տարվա գործ է։ ՀՀ գյուղնախարարի տեղակալ Վ. Ալեքսանյանն, օրինակ, առաջարկում է ստեղծել գյուղատնտեսական պետական օրինակելի միավորումներ՝ համոզելու համար խոշոր տնտեսության առավելությունները։ «Գոլոս Արմենիի» թերթի վկայությամբ՝ իրեն լրիվ արդարացրած յուրօրինակ մի միավորում է գործում ՀՀ Արմավիրի մարզում, որտեղ միավորված է 3 հազար մենատնտես։ Գյուղացին լրիվ ազատված է իր արտադրանքն իրացնելու ծանր հոգսից։ Այն պայմանագրային հիմունքներով ընդունվում և վերամշակվում է գործարանում։ Հողի մշակումն էլ կատարում է միավորումը։

Ուշադրության արժանի են սպառողական բնույթի կոոպերատիվները։ Անշուշտ, այսպիսի ծրագրի իրականացումը բոլորին չէ, որ կարող է շահագրգռել, սակայն մենք մեր գյուղերի պահպանման այլ միջոց չունենք, քան գյուղատնտեսության վարման խոշորացումը։ Ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ մեր մենատնտեսները երկար գոյություն ունենալ չեն կարող, կլանվելու են խոշորների կողմից։ Արդյունքն էլ լինելու է այն, որ ինչպես աշխարհի մի շարք երկրներում, գյուղում ունենալու ենք 7-15 տոկոս բնակչություն։ Միայն իմ հաշվումներով՝ մենք ունենք տասը անմարդաբնակ գյուղ։
Հուսալքությունն այն աստիճանի է, որ երիտասարդները ընտանիք կազմել չեն ուզում, աղետալիորեն իջնում է ծննդաբերությունը։ Հո միշտ չենք չենք կարող սրսկումներ հիշեցնող դրամատվության հաշվին նորմալ ծննդաբերություն ապահովել։

Արցախն այսօր, առավել քան երբեք, շարունակության կարիք ունի։ Հիշեցնել արժե մեր ղեկավարներին, որ եթե մենք բնակչության աճի տեմպերով հավասար լինեինք Հայաստանին, պետք է ունենայինք առնվազն 750-800 հազար բնակիչ։ Մինչդեռ տարեցտարի պակասում է դպրոցականների թվաքանակը։ Տասնյակ մեր նույնիսկ խոշոր գյուղերում տարրական դասարաններից յուրաքանչյուրում հազիվ 8-10 երեխա է սովորում։ Տրամաբանական չէ, որ ոչ մեր մամուլին և ոչ էլ իշխանություններին չեն մտահոգում մայրաքաղաքի շենքերի պատերին փակցված «սրոչնո պրոդայու կվարտիրու» հայտարարությունները, որ շարունակ ավելանում են։ Եվ ոչ էլ այն, որ ցանկացածդ բնակելի շենքի առնվազն երրորդ բնակիչը երեկվա գյուղաբնակն է։ Իոսիֆյան երկարաձիգ փողոցի հին ընտանիքներից ընդամենը հինգն է մնացել։ Վիճակը նույնն է նաև այլ թաղամասերում։

Վերջերս ցուցադրում էին Բեռլինի լեփլեցուն կենտրոնական հրապարակը։ Մարդիկ նոր իմացել էին, որ կանցլեր Ա. Մերկելի թույլտվությամբ պետմիջոցների հաշվին ոգելից խմիչքների օգտագործմամբ խնջույք է տեղի ունեցել երկրի կենտրոնական բանկի տնօրենի հոբելյանի պատվին, նախարարներից մեկն էլ պաշտոնական այցով մեկնելով Լոնդոն, պետության հաշվին իր հետ գործուղման է վերցրել վարորդին։ Եվ բեռլինցիները հավաքվել ու պահանջում էին պատժել մեղավորներին և պետությանը հետ վերադարձնել անօրեն ծախսված միջոցները։ Եվ սա մի երկրում, ուր պետբյուջեն տրիլիոնների հասնող եվրոներից է գոյացած։ Իսկ Լոնդոնում ծառայողական մեքենայով շրջելու իրավունք է վերապահված միայն երկրի թագուհուն։ Շվեդիայում, որ բնակչության բարեկեցության մակարդակով աշխարհի առաջավոր երկրներից մեկն է, նախարարին մինչև իսկ ծառայողական մեքենա չի տրամադրվում, բարձրաստիճան պաշտոնյաներն օգտվում են հասարակական տրանսպորտից։

Տարածված խոսք է՝ աղքատը ձեռնահաս է լինում։ Ճիշտ և ճիշտ մեր մասին է ասված։ Մեր միջին թոշակը 26 հազար դրամ է, ու եթե փորձես ձմռանը տունդ տաք պահել, չի հերիքի, որ ջեռուցման ծախսերը փակես։ Էլ չենք խոսում նվազագույնը թոշակ ստացողների ողբալի վիճակի մասին... Մինչդեռ այսօր չունենք պաշտոնյաներ, որ չշրջեն ծառայողական թանկարժեք մեքենաներով։
Կամ պե՞տք է, որ 50 հազար բնակչություն ունեցող մայրաքաղաքն ունենա բուսաբանական այգի։ Եվ հիմնահատակ արվեց նորմալ գործող ծաղկանոցը, մեզ տնկիներ ու ծաղիկ մատակարարող միակ միավորումը։ Ու այսօր Երևանից ենք թանկ գներով ծաղիկներ ներկրում։

Ամեն տարի դրամահավաքի ենք դուրս գալիս այլ երկրներ և առավելագույնը մի 14-15 մլն դոլար տուն բերում։ Մինչդեռ մեր կորցրածը ոչ թե միլիոնների, այլ միլիարդների է հասնում։ Ներկայումս և, հավանական է, մոտակա տարիներին խոշոր մասնավոր կապիտալը շահագրգռություն չի ցուցաբերի ներդրումներ անելու մեր տնտեսության և հատկապես գյուղատնտեսության մեջ։ Ներդրումների ծավալները նույնիսկ ավելանում են, բայց միայն առևտրի և կենցաղի ոլորտներում։ Այստեղից էլ բխում է պետական ավելի շատ գումարներ ունենալու և դրանք լիովին նպատակամետ օգտագործելու անհրաժեշտությունը։

Հողի սեփականաշնորհումից արտադրության խոշորացմանն անցնելը ոչ միայն տնտեսական, այլև քաղաքական նշանակության շրջադարձ է։ Այսպես թե այնպես, հողի սեփականաշնորհումը մեզ ոչ թե օգուտ, այլ վնաս է բերել։ Ահա թե ինչու մենք այժմ այլ ուղի չունենք, քան մեր գյուղատնտեսությունը ժամանակի պահանջներին համահունչ դարձնելը։ Դրանում իր ծանրակշիռ առաքելությունը պիտի ունենա մեր մամուլը։ Մինչդեռ կարծրատիպը, մակերեսայնությունը, սուր հարցերից խույս տալը դարձել է մեր թերթերի, այդ թվում՝ առավել մեծ հաճախականությամբ տպագրվող «Ազատ Արցախ»-ի խոցելի կողմը։ Մեր մամուլից դժվար է իմանալ, թե ովքեր են գործը գլուխ բերող ֆերմերները, հողը գործիմացությամբ և սրտացավությամբ մշակող մեխանիզատորները։
Վաղուց ժամանակն է, որպես առաջին քայլ, հրավիրել հանրապետական խորհրդակցություն՝ հարցին առնչվող բոլոր կողմերի, ինչպես նաև թոշակի անցած նախկին տնտեսվարների և գյուղատնտեսության փորձառու մասնագետների մասնակցությամբ։ Միայն համընդհանուր ուժերով կարող ենք դուրս գալ ստեղծված վիճակից։

ԵՂԻՇԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ



ԱՎՏՈՇԱՐԱՍՅԱՆ ՈՌՆՈՑՈՎ ՀԻՇԱՏԱԿ ՉԵՆ ՀԱՐԳՈՒՄ

Վերջերս Ստեփանակերտի Բաղրամյան փողոցը ներառող թաղամասի տասնյակից ավելի բնակիչներ, Արցախյան պատերազմում նահատակված զինվորների ծնողների ու բարեկամների, ինչպես նաև բազմաթիվ այլ քաղաքացիների անունից նամակ-դիմում են գրել ԼՂՀ իշխանություններին, մասնավորապես Ստեփանակերտի քաղաքապետ Վ. Միքայելյանին։ Նամակում իշխանությունների աշադրությունն են հրավիրել մեզ մոտ արդեն ավանդույթ դարձած մի այլանդակ երևույթի վրա։ Այն է՝ երբ ավտոմեքենաների ազդականչերով նորապսակներին քաղաքով մեկ ուղեկցում և ավտոշարասյան զիլ ազդականչերով մեկնում են Հուշահամալիր՝ պատերազմի նահատակների «հիշատակ հարգելու»։

Այդ այլանդակ երևույթի մասին բազմիցս գրվել է թերթերում, հաղորդվել հանրապետական ռադիոյով ու հեռուստատեսությամբ, սակայն հայկական ավանդական հարսանքի հետ կապ չունեցող, մեղմ ասած, խուլիգանությունը դեռ շարունակվում է...
«Հարգարժան քաղաքապետ, հարգելի իշխանություններ, մենք կրկին անգամ դիմում ենք Ձեզ և խնդրում միջոցներ ձեռնարկել հասարակական կարգը խախտողներին, մարդկանց հանգիստը խաթարողներին և ավտոմեքենաների վայնասունով նահատակների հիշատակը անարգողներին օրենքով կարգի հրավիրելու,- գրված է նամակ-դիմումի մեջ։- Մեր քաղաքում ոչ միայն ուրախություններ են լինում, այլև, ցավոք, լինում են նաև ծանր մարդկային կորուստներ։ Ինչպես ասում են՝ աշխարհի օրենքն է՝ ուրախությունն ու տխրությունը մշտական ուղեկիցներ են։ Որքանո՞վ է բարոյական, երբ հարազատները ննջեցյալին, իրենց սիրելիին վերջին հրաժեշտն են տալիս, ընտանիքով, բարեկամներով սգի մեջ են, իսկ այդ նույն պահին նրանց պատուհանի տակով, ավտոմեքենաների «սիրենաները», ազդականչերը միացրած, վայրենի աղմուկով անցնում է ավտոշարասյունը, արժանանալով սգավորների ոչ միայն անեծքին...»։

Նամակի հեղինակներից մեկը, զոհված ազատամարտիկի ծնող, Բաղրամյանի թաղային կոմիտեներից մեկի ղեկավար Յաշա Ղազարյանը մեզ հայտնեց, որ Ստեփանակերտի քաղաքապետից պատասխան է ստացել, որտեղ մասնավորապես հայտնվում է, որ «հասարակական վայրերում լռության խախտումը, ներառյալ ձայնային ազդականչեր տալը, ԼՂՀ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 180-րդ հոդվածով նախատեսված է որպես վարչական իրավախախտում այն դեպքում, եթե նշված վարքագիծը դրսևորվում է գիշերը (ժամը 22-ից մինչև 6-ը)»։
Քաղաքապետի պատասխանում ասվում է նաև՝ «Ինչ վերաբերում է ձայնային ազդականչերին, ապա դրանք կարող են կիրառվել միայն ճանապարհային երթևեկության կանոններին համապատասխան», որոնց խախտման դեպքում «զանցառուներին պատասխանատվության ենթարկելու իրավասու են ՆԳ մարմինները, որոնց հետ կհամագործակցվի բարձրացված հարցի լուծման համար»։

Քաղաքացիների նամակից ու քաղաքապետի պատասխանից մեջբերված տողերից պարզ երևում է, որ մայրաքաղաքի բնակիչների բողոքն ու ստացված պատասխանը, մեղմ ասած, տարբեր բաների մասին են։ Բացի նրանից, որ օր ցերեկով պարբերաբար հասարակական կարգ ու երթևեկության կանոններ են խախտում, խնդիրը նաև բարոյական ուղղվածություն ունի. վերջապես որքանո՞վ է ընդունելի ավտոմեքանաների շչակների աղմուկ-ոռնոցով Արցախյան և Մեծ հայրենական պատերազմների զոհերի «հիշատակ հարգելը»։ Այդ մեքենավորներն, արդյո՞ք, նույն ոռնոցով այցի են գնում իրենց հարազատների շիրիմներին...
Յաշա Ղազարյանը մեզ հայտնեց, որ իրենց նամակը տպագրվել է հանրապետական մամուլում, խնդրի մասին հաղորդվել է նաև Արցախի հեռուստատեսությամբ, ինքը կրկին եղել է քաղաքապետարանում, բացատրել խնդրի էությունը, խոստացել են մոտ ժամանակներս նորից անդրադառնալ իրենց նամակ-դիմումին։
«ՆԷ»



ԱՐՑԱԽՅԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄՈՒՄ ԶՈՀՎԱԾ ՄԱՐՏԻԿՆԵՐԻ
ՆԱՄԱԿԸ ԼՂՀ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ


Երկար ժամանակ մտածում էինք, թե ինչպես մեր ձայնը լսելի դարձնենք Ձեզ, և վերջը, մեր պատմական հանրաքվեի ու նորանկախ մեր երկրի Սահմանադրության օրվա կապակցությամբ որոշեցինք գրել այս տխուր նամակը։
Պատերազմից մոտ 16 տարի է անցել, մեզնից հետո նոր սերունդ է ծնվել, որ միայն պատմածներից ու գրքերից է պատկերացում կազմում մեր մասին։ Արցախում շատ բան է փոխվել այդ տարիներին. Ստեփանակերտն ավելի է գեղեցկացել, նոր շինություններ են ավելացել, աճել բազմաթիվ մեծ ու փոքր խանութներ։ Դրան զուգահեռ, դատարկվում են հայրենի գյուղերը։ Մենք սրտանց ուրախ ենք ամենայն լավի համար, միաժամանակ, խոր ցավ ենք ապրում կյանքում տեղ գտած վատ երևույթների առատությունից։ Բայց, խոսենք մեզ համար ամենացավոտ խնդիրների մասին։

Ամեն տարի տոն օրերին Դուք բոլորդ հիշում եք մեզ. գալիս, ծաղիկներ եք դնում Հուշահամալիրի դեռևս խորհրդային տարիներին Մեծ հայրենականի նահատակների հիշատակին պատրաստած, հսկա անիվ հիշեցնող սև ծաղկեպսակի վրա և գնում ձեր գործին։ Ի՞նչ խոսք, կյանքը շարունակվում է։ Բայց հետո, ձեզնից հետո, ոչ միայն տոն ու հիշատակի օրերին, այլև մեր ծննդյան ու մահվան օրերին կամ հենց այնպես, հոգու և սրտի թելադրանքով մեզ այցի են գալիս մեր հարազատները, թարմ ծաղիկներ դնում մեր շիրիմներին և իրենց հետ շշերով ու դույլերով բերած ջրով մաքրում շիրմաքարերին գոյացած փոշին, սափորների և ծաղիկներ դնելու համար նախատեսված այլ տարաների մեջ ջուր լցնում, որպեսզի ծաղիկներն ավելի երկար պահպանվեն...

Հարգարժան պարոնայք, բայց մի՞թե չէր կարելի այս մեկևկես տասնամյակում մեր հիշատակին մի համեստ հուշաղբյուր կամ սովորական ծորակ սարքել Հուշահամալիրում, որպեսզի արդեն տարիքն առած մեր ծնողներն ու հարազատները քաղաքի տարբեր ծայրերից ջրամաններն առած չայցելեն մեզ։ Լինում են դեպքեր, որ արևի տապին մեզ այցի եկած մեր հարազատներն իրենց վատ են զգում, բայց շրջապատում ջուր չկա, որ թրջեն իրենց չորացած շուրթերը։ Ի դեպ, խորհրդային տարիներին և դրանից հետո մի որոշ ժամանակ գործում էր Հուշահամալիրի շատրվանը, ջուրը խայտալով լցվում էր ջրավազանները, և ջրի մեղմ կարկաչն ասես արձագանքվում էր մեր հոգում, մեզ ստիպում խորհել ասես ջրի պես եկած-անցած մեր տարիների ու կյանքի խորհրդի մասին։ Այսօր այդ ջրավազանները քարուքանդ են արված, իսկ նախկին շատրվանը դարձել է սովորական մի անշուք քարաբեկոր...

Հուշահամալիրում մի ժամանակ կային նաև էլեկտրական լամպեր, որ վառվում էին երեկոյան ժամերին ու գիշերները։ Գիշերային խավարն այսօր ձեռնտու է միայն նրանց, ովքեր ուշ ժամերին այստեղ են գալիս՝ ռազբորկաների համար կամ նստոտում քարերին, գռեհիկ անեկդոտներ պատմում ու քրքջում։ Լավագույն դեպքում, ոմանք էլ ուշ ժամերին Հուշահամալիր են գալիս իրենց սիրախաղերի և, աստված գիտե, թե էլ ինչի համար, չհասկանալով, որ Հուշահամալիրը, հանգստարանը, որտեղ մեր հավերժական հանգիստն ենք անցկացնում մենք, զբոսավայր կամ պուրակ չէ...

Սակայն մեզ ամենամեծ տհաճությունը պատճառում են բոլոր նրանք, ովքեր հարսանքավոր ավտոմեքենաների աղմուկ-ոռնոցով գալիս են այստեղ, իբր թե մեր հիշատակը հարգելու, բայց իրականում՝ այստեղ լուսանկարվելու համար, չհասկանալով, որ հիշատակը ոչ թե աղմուկով, այլ լռությամբ են հարգում, անկեղծ սրտով ու հոգով... Իրենց թանկարժեք ավտոմեքենաների ոռնոցներով նրանք շարունակ խաթարում են մեր հանգիստը, սղոցում են նաև մեր մայրերի, հայրերի, քույր ու եղբայրների նյարդերը... Բարեբախտաբար, մեզ այցելում են նաև ազնիվ ու համեստ նորապսակներ, առանց ճոխ ավտոմեքենաների զազրելի ձայների։ Մենք ուրախ ենք նրանց համար, քանզի հենց նրանք պիտի իրականություն դարձնեն մեր կիսատ երազները...

Զոհված ազատամարտիկների հարազատների միության ջանքերով ստեղծված թանգարանում, լսել ենք, ինչ-որ մեկը, որ մեր կյանքի ու արյան գնով ստեղծված երկրում փափուկ պաշտոն է զբաղեցնում, նայելով պատից կախված մեր լուսանկարներին, Գալյա մայրիկին առաջարկել է «հանել դրանք, որովհետև ճնշում են...»։ Ի՞նչ ասենք, նմաններին խորհուրդ ենք տալիս այլևս չայցելել նման «ճնշիչ» վայրեր, որտեղ պահվում են մեր անձնական իրերը, մասունքներն ու այն ամենը, որ հիշեցնում է մեր ազգային-ազատագրական պայքարի՝ մեր պատմության լուսավոր էջերից մեկի մասին։ Նրանք, ավելի լավ է, փոխարենը հաճախակի զբոսնեն մայրաքաղաքում բուսած շքեղ պալատների, դղյակների ու ապարանքատիպ առանձնատների շուրջ, որոնք ամենևին չեն ճնշում...

Մենք գիտենք, լսել ենք՝ ուրախության ու տխրության սեղաններին գրեթե միշտ հատուկ կենացով հիշում եք մեզ, ցավոք, երբեմն որպես հերթական պարտականություն։ Սիրում եք կրկնել՝ «Ոչ ոք չի մոռացվել, ոչինչ չի մոռացվել», բայց դրանք արդեն լոկ խոսքեր են դարձել, ցուցադրական հայրենասիրության վկայություն... Խոսք ու գործի տարբերությունը, ցավոք, վաղուց մենք էլ ենք զգում։ Այդ մասին մեզ պատմում են նաև մեզ այցի եկած մեր ծնողները, քույր-եղբայրները, կանայք ու մեզ միայն լուսանկարով ճանաչող մեր զավակները...
Դե ի՞նչ, երևի հոգնեցրինք Ձեզ, բայց առավել շատ մենք ենք հոգնել, որովհետև այս ամենը կսկծացնում է այդպես էլ չսպիացած, մահացու մեր վերքը...

Բարին ընդ Ձեզ։
10 դեկտեմբերի 2009 թիվ
ք. Ստեփանակերտ, Հուշահամալիր



ԾԱՂԻԿՆԵՐ, ԾԱՂԻԿՆԵՐ, ԱՆԹԱՌԱ՜Մ ԾԱՂԻԿՆԵՐ...

Ստեփանակերտը մեր հոգու դարբնոցն է, մեր օրրանը: Մայրաքաղաքը հասցրել է դառնալ լեռնաշխարհի մաքրության ու գեղեցկության չափորոշիչը: Գեղեցկությանն ու ծաղկմանն ուղեկցող յուրաքանչյուր քայլ, նորույթ (առանձնապես տոն օրերին), իրականացվող կանաչապատման, սանմաքրման աշխատանքներ, շաբաթօրյակներ, ծառատունկ՝ աչք է շոյում, բավականություն պարգևում քաղաքաբնակներիս:

Հպարտանում ու հիանում ես քայլելով արբեցումի շունչ պարգևող հարազատ բնօրրանի փողոցներով: Վերջերս մայրաքաղաքին սկսել են մի նոր փայլ ու գեղեցկություն հաղորդել կենտրոնական փողոցների մայթերի համապատասխան հատվածներում տեղադրված տարաներում աճեցված երփներանգ ու գունագեղ ծաղիկները: Թվում էր՝ երևանյան պուրակները, հրապարակը, փողոցներն ու մայթերը հիշեցնող ծաղիկներով զարդարված նմանատիպ ճոխությունը փոխանցվել նաև Ստեփանակերտին:
Անգամ հաճելի էր երկար ժամանակ ըմբոշխնել ու հիանալ բազմագույն ծաղիկների արտառոց գեղեցկությամբ, ծաղկաթերթիկների եզակի երանգավորմամբ ու հրաշք գույների զանազանությամբ:

Ցավոք, հրապուրանքն այս անցողիկ եղավ: Օրեցոր ծաղիկները թոշնում էին, դալկանում, դառնում դժգույն և անհրապույր: Արևի գայթակղիչ ճառագայթներին զոհ գնացող և ջրի ու խնամքի կարոտ մեր «բազմերանգ» բարեկամներն, ասես, աղերս ու գթություն էին հայցում անցնող անտարբեր ու մտազբաղ անցորդներից: Եվ մարդաշատ անցուդարձի մեջ շարունակում էին տխուր շարժել իրենց ամոթխած ու թոշնած գլուխները…
Ծաղկամաններում լցված հողի՝ «երաշտից» ճաքճքած խորշերից անգամ կարելի էր հաշվել ծաղկի արմատները: «Ձևական հրաշքն» այլևս ի զօրու չէր իրականացնելու իր առաքելությունը՝ հիացնել ու զարմացնել շրջապատին:

Թոշնող անտարբերությունից չքացավ նաև «գունագեղ հրապուրանքը»: Ծաղկի որոշ տարաներ անհետացան քաղաքի մի շարք փողոցներից, իսկ պաշտոնական, մասնավոր ու պետական կառույցներին կից ծաղկանոցներում նույնատիպ ծաղկամաններում «նիրհող» ծաղիկները դեռ շարունակում էին մի վերջին անգամ ժպտալ՝ իրենց հանդեպ մարդկային վերաբերմունքի հույսով. արդյո՞ք իրենք էլ կարժանանան իրենց բախտակիցների դաժան ճակատագրին:
Հարց է ծագում. ո՞ւմ էին պետք այդ ձևական գեղեցկությունները, երբ այդպես էլ չհետաքրքրվեցին նրանց ճակատագրով։ Առանց ջրի, խնամքի, ուշադրության ու մշակման, բոլորիս աչքի առաջ մեր անտարբերությանը կուլ գնաց ևս մի հրապուրանք ու գեղեցկություն։ Թերևս գեղեցիկին ու անզուգականին բոլորն են ձգտում, բայց երբ անտեսում ու չես գնահատում եղածը, կորցնում ես ունեցածդ...

ԱՆԱՀԻՏ ՀԱԿՈԲՅԱՆ



ԼԵՈ. ԱՆՑՅԱԼԻՑ

Լեոյի «Անցյալից» հուշագրությունը հասկանալի պատճառներով տեղ չի գտել խորհրդային ժամանակներում հրատարակված նրա «Երկերի ժողովածուում»։ Այն տպագրվել է ընդամենը մեկ անգամ՝ 1925-ին, Թիֆլիսում: Նշանավոր արցախցու հուշագրությունը վերահրատարակվեց միայն վերջերս՝ Պահպանողական կուսակցության «Շեմ» հրատարակչության կողմից՝ ՊԿ նախագահ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Միքայել Հայրապետյանի նախաձեռնությամբ ու ջանքերով։
«Նոր էջը» որոշել է պարբերաբար առանձին հատվածներ տպագրել «Անցյալից» գրքից, որն այսօր էլ օրահունչ է։ Միաժամանակ՝ շնորհակալություն ենք հայտնում Միքայել Հայրապետյանին՝ գրքի ձեռքբերման խնդրում մեզ օգնելու համար։

Հայ հեղափոխության օգուտը պահանջում էր, որ բոլոր կազմակերպությունները միանան, մի ընդհանուր մարմին դառնան: Այս մասին Թիֆլիսում կայացան խորհրդակցություններ, և վճռվեց, որ «Երիտասարդ Հայաստանը» կոչվի «Դաշնակցություն» և միացնի իր հետ Հնչակյան, Արմենական կուսակցություններն ու այդպիսով գոյություն ստանա մի կուսակցություն՝ դաշնակցային հիմքերի վրա, այսինքն՝ յուրաքանչյուրի ներքին ինքնավարության պայմանով: Այդ «Դաշնակցությունը» պիտի հրատարակեր իր սեփական օրգանը՝ «Դրոշակ» անունով: Այս երկու անուններն էլ՝ «Դաշնակցություն» և «Դրոշակ», թարգմանվեցին Ժնևի հնչակյան մի ուսանողի առաջարկությամբ, ռուսաց հեղափոխական իրականությունից:

Բայց, ինչպես և պետք էր սպասել, հեղափոխական կազմակերպությունների միությունը չկայացավ: Եվ այս, իհարկե, դարձյալ ի դժբախտություն հայ ժողովրդի: Հաշվի չառնելով արմենականությունը, որ երբեք չկարողացավ ուժեղ ու ազդեցիկ կուսակցություն դառնալ հայ իրականության մեջ, մնում էին երկու գլխավոր կազմակերպություններ՝ հնչակյան և դաշնակցական, որոնք շատ շուտով իրար հանդեպ բռնեցին հակառակորդի, անհաշտ թշնամու դիրքեր: Ամեն մեկն աշխատում էր ցույց տալ, թե ինքն է լավ գործում, հեղափոխական առատ արդյունքներ տալիս: Ամեն մեկն աշխատում էր մյուսին գերազանցել հախուռն գործողություններով, և այս անմիտ ու տղայական մրցակցության, այս թայֆայական հակամարտության դառն պտուղները կլանողն ուրիշ ոչ ոք չէր լինում, բացի և միայն հայ ժողովրդից: Հնչակյան կուսակցությունը մինչև 1896թ. գտնվում էր հաջողության և լայն ժողովրդականության գագաթնակետին: Այդ միջոցին նա, արբեցած իր դիրքերից, առանձին ուշադրություն չէր դարձնում Դաշնակցության վրա և գրեթե միայն լրագրական բանակռվով էր բավականանում: 1896-ից սկսվում է հնչակյանների անկումը: Այդ ժամանակից էլ կռիվը երկու կազմակերպությունների միջև ընդունում է կոպիտ, նույնիսկ արյունոտ ընդհարումների ընթացք՝ ավելացնելով հայ ժողովրդի աղետների թիվը:

Եվ այսպես, 1890 թվականից սկիզբ է առնում Դաշնակցությունը: Սկզբի երկու տարիներին նա շատ թույլ գործունեություն ուներ, համարյա միանգամայն աննկատելի էր, բավականանում էր գրեթե միայն նրանով, որ պարծենում էր իր անդրանիկ գործով՝ Կուկունյանցի դժբախտ արշավանքով: Ես կարող եմ ասել, որ չնայած այս հանգամանքին՝ Դաշնակցությունը հենց սկզբից ռուսահայերի մեջ համեմատաբար ավելի համակրանք գտավ, քան Հնչակյան կուսակցությունը...

Մի օր էլ լուր առանք, թե Դաշնակցությունը քայքայվում է: Թիֆլիսում հրապարակ էր եկել մի նոր հեղափոխական գործիչ՝ լեռնային ինժեներ Կոստանդին Խատիսյանը, շատ կրքոտ մի երիտասարդ, որին որոշ չափով համարձակություն էր տալիս նրա հոր գրաված բարձր պաշտոնը պետական ծառայության մեջ: Պատմում էին, որ նա իրենց տանն ազատորեն ուժանակ է պատրաստում հեղափոխական մեծամեծ ձեռնարկումների համար, որոնց ծրագրելու մեջ նա մեծ հմտություն էր ցույց տալիս: Նա ձեռնարկել էր Դաշնակցության միջից մի ֆրակցիա հանել, որ պիտի գործեր ինքնուրույնաբար՝ իր ղեկավարությամբ և իր կազմած ծրագրով: Մի օր Թիֆլիսում կազմված ֆրակցիայի կողմից Շուշի եկավ ուսուցիչ Մանուկ Աբեղյանը, որ հավաքեց մեզ՝ Դաշնակցության կոմիտեի անդամներիս, սկսեց բացատրել Կոստանդին Խատիսյանի ֆրակցիայի առավելությունները և համոզել, որ Շուշիի կոմիտեն դառնա այդ ֆրակցիայի բաժանմունքը: Խատիսյանական ծրագրի մեջ վառ երևակայություններ շատ կային, բայց ես այժմ մոռացել եմ դրանք: Հիշողությանս մեջ մնացել է միայն այն, որ այդ մտքերի և հավանականությունների մեջ մեծ տեղ էին գրավում ուժանակային ռումբերը, որոնց պատրաստության համար նա նախագծում էր մի ամբողջ գործարան հիմնել Բուլղարիայում: Մենք չհակաճառեցինք անգամ: Ով ուզում է թող ազատի Հայաստանը՝ մենք հոժարությամբ պատրաստ ենք մեր ամսական տուրքը նրան տալ: Դրանից ավել գործունեություն մենք նույնիսկ չէինք իմացել և չգիտեինք:

Բայց Խատիսյանի ֆրակցիան շուտով ջուրն ընկավ, և Դաշնակցությունն էր, որ մնաց գործի գլուխ: Այդ ժամանակ էր, որ այն իրենց ձեռքն էին առնում մի քանի կարող երիտասարդ ուժեր, որոնց մեջ արդեն անուն էին հանել մանավանդ երկուսը՝ Քրիստափոր Միքայելյանն ու Սիմոն Զավարյանը...
Մեր խոսակցությունը միայն Դաշնակցության շուրջն էր պտտվում: Երկու սրտակիցները, իրենց անփոփոխ սիրուն ժպիտներով զարդարված, ինձ պատմեցին, որ Դաշնակցությունն արդեն վերջնականորեն կազմակերպված է, որ այդ տարի իրենք ունեցել են ընդհանուր ժողով, որն ընդունել և հաստատել է կուսակցության ծրագիրը: Ամեն խոսքից երևում էր, որ իմ առջև կանգնած երկու ընկերներն էին կազմակերպության հոգին: Նրանք ինձ բացատրեցին, թե ինչ ուղղությամբ է այժմ գործում Դաշնակցությունը: Պատրաստվում էին խմբեր՝ Թուրքահայաստան ուղարկելու համար, ձեռք էին բերվում զենքեր և պայթուցիկ նյութեր: Գլխավոր հենակետ ընտրված էր Պարսկաստանը, ուր արդեն պատրաստություններ էին տեսնվում զինանոցներ և հայդուկային կայաններ կազմակերպելու համար...

Եվ այսպես, Դաշնակցությունը երկու տարուց դուրս էր գալիս գրեթե կիսակենդան դրությունից, կազմակերպչական թափ էր ստանում 1892-ին: Այնպես որ, նրա հիմնադրումը, իսկապես, այս թվականից պետք է հաշվել: Նա արդեն ուներ իր որոշ և պարզ գաղափարախոսությունը, հայտնում էր, թե ինչ նպատակ ուներ և ինչ միջոցներով էր ուզում իրագործել այդ նպատակը:
Եվ առաջին իսկ վայրկյանից երևան էր գալիս մի շատ պարզ հանգամանք: Այն, որ Դաշնակցությունը, հանդես գալով մեծամեծ խոսքուզրույցով, ճառերով, պատրաստություններով, իսկապես ոչինչ նոր բան չէր մտցնում այն գործի մեջ, որ իր համար նպատակ էր ընտրել, այն է՝ թուրքահայերի ազատագրության մեջ: Սա մի անկախ ծրագիր չէր, այլ գրեթե լոկ կրկնություն հնչակյան ծրագրի: Նույն հայդուկային կռիվը, գործողության նույն դավադրական եղանակը՝ տեռորը, նույն եվրոպապաշտության ֆետիշիզմը: Դաշնակցությունը չէր գալիս ազատագրական շարժմանը նոր կերպարանք տալու, նոր ուղիներ չէր գծում ու հարթում, այլ պարզապես ուզում էր նստել հնչակականության տեղը և գործել նրա նման: Այդպես էլ եղավ: Հենց այս միանմանությունն էր, թվում է ինձ, որ այնքան կատաղի էր դարձնում մրցությունն այս երկու կազմակերպությունների միջև: Բախվում էին ոչ թե գաղափարները, ոչ թե տակտիկական և ռազմավարական հարցերը, այլ բախվողը միշտ և գերազանցապես կաշվի հարցն էր:
Նմանությունն ավելի ևս ցայտուն, աչք ծակող դարձնելու համար՝ դաշնակցական ծրագիրն էլ մեջտեղ էր բերում մարքսիզմը՝ ազգայնականությունը և ազգամոլությունը՝ իր կարմիր քղամիդով զարդարելու համար...

Պետք է նկատի առնել, որ հնչակյան սոցիալիզմը խրտնեցնում էր շատ շատերին: Դաշնակցությունը զգուշանում էր բուրժուական հասարակությանը խրտնեցնելուց, քանի որ իր ամբողջ գործունեությունը հիմնում էր հենց այդ հասարակության աջակցության վրա... Ուստի Դաշնակցությունն ստիպված էր կես բերանով ընդունել և սոցիալիզմը: «Դրոշակի» մեջ նա էլ, Հնչակյան կուսակցության նման սոցիալիզմը հայտարարում էր հեռավոր նպատակ և այնուհետև երկար ժամանակ կա՛մ բոլորովին չէր խոսում, կա՛մ շատ քիչ էր խոսում այդ մասին:
Այսպես, ուրեմն մի երեսով դեպի բուրժուազիա, մյուս երեսով՝ դեպի սոցիալիզմ: Այս երկերեսությունը մնաց կազմակերպության ամենագլխավոր հատկանիշը, և այսպես մինչև վերջը...
Թիֆլիսից վերադառնալուց հետո, ես Շուշիում մնացի ընդամենը մի քանի ամիս: 1893-ի գարնանը ես թողեցի իմ 12-ամյա հեռագրական ծառայությունը և մտա մասնավոր պաշտոնի մեջ՝ տեղափոխվելով Բաքու...

Գնում էի մեծ ու վառ հույսերով, բայց տեսա մի դժոխք, որը, սակայն, բարի ցանկություններով էր սալահատակած: Ամբողջովին մի անասնական-եսամոլ կյանք, մի հսկայական կեր ու խում, որի մեջ ծիծաղ էին հարուցում բոլոր մտքերը հայ մտավորական արժեքների մասին: Հասարակական հարցերով և մասնավորապես հայ կյանքի հարցերով կամ, ինչպես ասում էին այն ժամանակ, «ազգասիրությամբ» պարապում էին մի խումբ վարժապետներ և սակավաթիվ ինտելիգենտներ, որոնք կապիտալիստական կատաղի վլվլուկների մեջ իրենց համար մի անկյուն էին առանձնացրել, ուր արդեն մեղք էլ էր համարվում շարունակ շահից, եկամուտից, մուրհակից ու ֆոնտանից խոսելը: Ես պարզապես գնում էի այդ անվարտիք իդեալիստների խումբը մեկով ավելացնելու:

(շարունակելի)


ՀԱՅԵՐՍ ՖՈՒՏԲՈԼ ՉՈՒՆԵՆՔ, ԲԱՅՑ ՈՒՆԵՆՔ
«ՖՈՒՏԲՈԼԱՅԻՆ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ»


«Ղարաբաղյան ֆուտբոլը՝ «խաղից դուրս» կամ վերելքներից՝ սրընթաց վայրէջք» հոդվածի տպագրությունից (14 ապրիլի 2009 թ.) հետո մի քանի տասնյակ հեռախոսզանգեր ու նամակներ ենք ստացել։ Հանրապետության սիրելի թիմի հեռացումը ակտիվ մրցասպարեզից մտահոգում է բազմաթիվ մարզասերների։
Մենք նամակ ենք ստացել նաև մեր թերթի բարեկամ, ԼՂՀ ստեղծման առաջին տարիներին մեր պետականաշինության ակտիվ ու նվիրված մասնակից ԳԱՐԵԳԻՆ ՂԱԶԱՐՅԱՆԻՑ։ Վերջինս, որ այժմ բնակվում է Երևանում, մեզ է տրամադրել արցախյան ֆուտբոլի ճակատագրի հետ կապված մի քանի տասնյակ պաշտոնական նամակների պատճենները։

Պարզվում է, որ 1996 թվականին ԼՂՀ ֆուտբոլի ֆեդերացիայի ղեկավարությունը (Վ. Շաֆերյան գլխավորությամբ), և հատկապես ԼՂՀ փոխվարչապետ Ժիրայր Պողոսյանը նամակներ են հղել ՖԻՖԱ-ի նախագահ Ժ. Ավելանժին, գլխավոր քարտուղար Յոզեֆ Բլաթերին՝ Արցախի ֆուտբոլային ակումբը միջազգային մրցաշարերի մասնակցելու խնդրանքով։ Նամակներ են հղել նաև Բրազիլիայի սպորտի նախարար Պելեին, բարոնուհի Ք. Քոքսին, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում ՀՀ հատուկ դեսպան Շառլ Ազնավուրին, շախմատի աշխարհի չեմպիոն Գարի Կասպարովին, բարերար Ալեք Մանուկյանին, ՀՀ մշակույթի և սպորտի նախարարին և այլոց, վերջիններիս խնդրելով իրենց հեղինակությունն օգտագործել՝ վերոհիշյալ հարցում դրական պատասխան ստանալու համար (ՖԻՖԱ-ի 1996 թ. մայիսի նիստում պիտի քննարկվեր Ղարաբաղի հայցադիմումը)։

Թե Գարի Կասպարովը կամ մյուսները որքան շահագրգռվածություն են ցուցաբերել արցախյան ֆուտբոլին օգնելու համար, մենք հստակ չգիտենք, բայց որ բարոնուհի Կոքսն իրոք ամեն կերպ ձգտել է աջակցել մեզ, այդ է վկայում նրա նամակը ՖԻՖԱ-ի գլխավոր քարտուղար Յոզեֆ Բլաթերին։ «Վերջին տարիների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը շատ զրկանքներ է կրել, քանի որ նրանց երկիրը եղել է շրջափակման և պաշարման մեջ, եղել է ռմբակոծության տակ։ Ներկայումս հրադադարը պահպանվում է և մարդիկ եռանդով աշխատում են կյանքը նորմալ հունի մեջ դնելու համար»,- կարդում ենք բարոնուհու նամակում։ Նա հայտնել է նաև, որ իր հերթին ամեն ինչ անում է Ղարաբաղին օգնելու համար, մասնավորապես «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբից Ղարաբաղ է ուղարկել 70 ֆուտբոլի գնդակ և այլն։ Վերջում նա հույս է հայտնում, որ իր հերթական այցի ժամանակ Ղարաբաղ՝ հաճույք կունենա տեսնելու անդամակցությունը ՖԻՖԱ-ին։

ՖԻՖԱ-ից հարգանքով պատասխանել են Կոքսին «Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի նկատմամբ շահագրգռվածության համար և շնորհակալություն հայտնել ֆուտբոլ մարզաձևով հետաքրքրվելու համար»։
Չգիտենք, թե կոնկրետ ինչ միջոցներ են ձեռնարկել ՀՀ ղեկավարները, բայց դժվար չէ կռահել, որ Ադրբեջանի իշխանությունները, ինչպես քաղաքական, տեղեկատվական ու մնացյալ դաշտերում, մարզասպարեզում ևս նախաձեռնության տերն են եղել։
Արդյունքում՝ «Հաշվի առնելով տարածաշրջանում տիրող իրավիճակը, մեր գործադիր մարմինը որոշել է իրավունք չտալ Ձեր թիմերին մասնակցելու...»,- այս տողերով էր սկսում Ցյուրիխից ստացված պատասխանը։

Խնդիրը, սակայն, այլ է։ Համենայն դեպս ԼՂՀ նախկին իշխանությունները ինչ-որ կերպ փորձել են ճեղքել պատնեշը և դուրս գալ միջազգային մարզասպարեզ։ Այսօր, ցավոք, դրությունն այլ է. ղարաբաղյան թիմը զրկվել է նաև ՀՀ ֆուտբոլի առաջնությանը մասնակցելու հնարավորությունից։ Կրկին հիշեցնենք, որ Աղդամ ու Ղարաբաղ չունեցող Ադրբեջանը վաղուց ֆուտբոլային ակումբ ունի՝ «Ղարաբաղ-Աղդամ» անվամբ, որը մասնակցել է ԱՊՀ երկրների չեմպիոնների առաջնությանը և ՈւԵՖԱ-ի գավաթի խաղերին։

Հետաքրքիրն այն է, որ Ադրբեջանի բռնատիրության տարիներին ղարաբաղյան թիմը հաղթահարելով ադրբեջանցիների հարուցած բոլոր խոչընդոտները, կարողացավ դառնալ Ադրբեջանի չեմպիոն և իր ուժերը չափում էր ռուսական, վրացական, մերձբալթյան ու հայաստանյան վարպետ թիմերի հետ, իսկ սույն թվականից այլևս չի մասնակցում նույնիսկ ՀՀ առաջնությանը։
Ղարաբաղյան ֆուտբոլը «խաղից դուրս» վիճակում է, բայց դա այսօր այլևս զարմանալի չէ, որովհետեւ ՀՀ ղեկավարության ջանքերով և ղարաբաղյան կողմի լուռ համաձայնությամբ արդեն «խաղից դուրս» վիճակում է հայտնվում, այսպես ասած, ղարաբաղյան գործոնը։ ՄԵծ հաշվով, Հայաստանն էլ ֆուտբոլ ունի, բայց իրականում չունի։ Փոխարենն ունենք չափազանց ֆուտբոլասեր գործիչներ, ովքեր քաղաքականությանը նայում են «ֆուտբոլային դիվանագիտության» աչքերով։

Վ. ՕՎՅԱՆ



ՆԵՐՇՆՉՈՒՄ ԵՎ ՀԻՊՆՈՍ

Հիպնոսի և ներշնչման միջոցով առաջացող երևույթները մշտապես եղել են գիտության և բնակչության հատաքրքրությունների առարկան։ Հիպնոսի երևույթները բացատրելու փորձ 18-րդ դարի վերջերին կատարվել է վիենացի բժիշկ Ա. Մեսմերի կողմից։ 19-րդ դարի 70-ական թվականների վերջին հիպնոսի երևույթներով սկսեցին զբաղվել բժիշկներ Շարկոն և Բեռհայմը։ 19-րդ դարի վերջին ուսումնասիրությունով զբաղվեց Նանսենի հոգեբանական կլինիկան։ Հիպնոսը համարում էին գլխուղեղի խիստ ընկճման վիճակ։

Հիպնոսի ուսմունքի զարգացման գործում մեծ դեր կատարեց ռուս պսիխոնեվրոլոգ ակադեմիկոս Վ. Բեխտերևը, որը կարևոր նշանակություն էր տալիս ինչպես հոգեկան, այնպես էլ ֆիզիկական գործոններին։ Սակայն հիպնոսի մեխանիզմների բացահայտման պատիվը պատկանում է ականավոր ֆիզիոլոգ Ի. Պավլովին ու նրա աշակերտներին։ Պայմանական ռեֆլեքսների բացահայտմանն ուղղված բազմաթիվ փորձերի հիման վրա նա եկավ այն եզրակացության, որ բարձրակարգ կենդանիների ու մարդու քնի առաջացման մեջ գլխավոր դերը խաղում է կենտրոնական նյարդային համակարգի բարձրագույն հատվածը, այսինքն՝ գլխուղեղի մեծ կիսագնդերի կեղևը՝ իր բազմաթիվ միկրոսկոպիական նյարդաբջիջների հետ միասին։

Գլխուղեղի կեղևի բջիջների գործունեության հիմքում ընկած է երկու հիմնական պրոցես՝ գրգռման պրոցես, որ տեղի է ունենում ռեցեպտորները արտաքին և ներքին դրդիչներով դրդելու հետևանքով, և ժամանակավոր արգելակման պրոցես։ Մարդու մոտ հիպնոս կարելի է առաջացնել օգտագործելով խոսքը՝ որպես դրդիչ, որպես ազդանշանների ազդանշան, որը կենտրոնական նյարդային համակարգն ընդունում է արտաքին ու ներքին միջավայրից։ Բառի, խոսքի դերը մարդու կենսագործունեության մեջ այնքան մեծ է և այնքան խիստ է տարբերում նրան կենդանական աշխարհի մյուս ներկայացուցիչներից, որ մարդու մոտ հիպնոսի երևույթները չեն կարող ճիշտ հասկացվել, եթե նախապես քննության չառնենք խոսքի նշանակությունը Պավլովի ֆիզիոլոգիական ուսմունքի, մասնավորապես և հատկապես երկրորդ ազդանշանային համակարգի հետ։

Պավլովը երկրորդ ազդանշանային համակարգ համարում է գլխուղեղի կեղևի գործունեության մի հահուկ հավելումը ։«Այդ հավելումը,- գրում է նա,- վերաբերում է լեզվի ֆունկցիային»։ Մարդու բարձրագույն նյարդային գործունեությունը կազմված է երեք սիստեմների փոխներգործությունից՝ կեղևային առաջին ազդանշանային, կեղևային երկրորդ ազդանշանային և ենթակեղևային համակարգերի փոխներգոծությունից։ Այսպիսով, հաստատվում է գիտական այն հիմնավորումը, որ հոգեկան պրոցեսները հատուկ բարձր կազմակերպված մատերիայի արգասիք են։

Միևնույն բովանդակության խոսքը տարբեր անձանց մոտ տարբեր ռեակցիաներ է առաջացնում, նայած ինչ պայմաններում է այն արտասանվում։ Եթե մեծ կիսագնդերի կեղևով սփռվող արգելակման ճանապարհին ոչ մի խոչընդոտ չկա, կունենանք սովորական քուն։ Այն դեպքում, երբ արգելակման պրոցեսն ընդգրկում է մեծ կիսագնդերի կեղևի միայն մի մասը, կունենանք մասնակի քուն. մի վիճակ, որը սովորաբար կոչվում է հիպնոս։ Ուրեմն՝ հիպնոսային վիճակը կարելի է դիտել իբրև բիոլոգիական երևույթ և իբրև մասնակի քնի պաշտպանական մի դրություն։ Ներշնչման հիմքում ընկած է հավատի զգացումը, հակում դեպի հավատը։ Ներշնչումը սահմանվում է նաև որպես անմիջական ռեակցիա դեպի հոգեկան դրդիչը՝ առանց հոգեկան վերամշակման և այլն։

Բառը կարող է չարտասանվել ինքնաներշնչման դեպքում, այն հանդես է գալիս որպես ներքին խոսք, որպես մտածողության պրոցես։ Գնդասեղի կամ այլ սուր առարկայի ծակոցը որոշ մարդկանց մոտ առաջացնում է պուլսի զգալի հաճախացում, հետևաբար՝ նաև սրտի գործունեության բնույթի փոփոխում։ Այսպիսով, բառը իսկական ռեալ դրդիչ է, որը նույնպիսի ռեակցիա է առաջացնում, ինչպես իսկական նյութական դրդիչը։
Արգելակման մի ուրիշ ավելի խոր դրության ժամանակ նկատվում է պարադոքսալ երևույթ, երբ թույլ դրդիչը առաջացնում է ուժեղ ռեակցիա, իսկ ուժեղը՝ թույլ։ Դա, այսպես կոչվող, պարադոքսային փուլն է։ Պարադոքսային փուլը իրեն զգացնել է տալիս նաև այն մարդկանց մոտ, ովքեր ավելի շատ են ենթարկվում խոսքի ազդեցությանը։ Ներշնչման միջոցով հնարավոր է անցավություն առաջացնել վիրահատության ժամանակ։ Ներշնչման բարենպաստ ազդեցության մասին են վկայում բուժման հետևյալ դեպքերը։

Հիվանդը 20 տարեկան կին է, որ վախեցել է իր վրա հարձակվող շնից։ Սուր ապրումների ժամանակ նա վերհիշում է մի ժամանակ լսած խոսակցությունը, որ իբր շան կողմից կծած մարդիկ սկսում են հաչել։ Դրանից հետո նրա մոտ առաջանում է հաչելու անհաղթահարելի ցանկություն, որը հետագայում վերածվում է իսկական հաչոցի։ Համապատասխան բուժումներն ապարդյուն գտնվեցին։ Միայն հիպնոսով կիրառված հոգեթերապիային չորս սեանսից հետո հաջողվց վերացնել այդ հատկությունը։
39 տարեկան կինը որդու կորստի մասին տեղեկություն ստանալուց հետո երեք տարի շարունակ գտնվում էր ծանր վիճակում։ Որդու մասին անբաժան կառչուն միտքը և գրեթե մշտական մշուշապատ հալյուցինացիաները չէին հեռանում նրանից. առավելապես երեկոները նրան պատկերանում էր որդու կերպարը։ Հաճախ զգում էր նրա ներկայությունը։ Հիվանդն ուներ անհանգիստ քուն, ախորժակի բացակայություն և նիհարել էր։ Դեղորայքով բուժումը արդյունք չտվեց։ Հիպնոսաթերապիայի 6 սեանսից հետո միայն վերացվեց այդ ախտաբանական վիճակը։
Սրանով գիտականորեն ապացուցվում է «հիպնոս-հանգստի» և «ներշնչման քուն-հանգստի» կիրառումը առանց որևէ նարկոտիկ դեղամիջոցի։ Դրանում է կայանում նրա ֆիզիոլոգիական արժեքը որպես օգնություն հիվանդներին։ Ներշնչումով և հիպնոսով բուժելու դեպքում անհրաժեշտ է տարբերել մի կողմից քուն հիպնոսային վիճակի կիրառումը (իսկական հիպնոսաթերապիա), մյուս կողմից՝ ներշնչման կիրառումը հիպնոսում։

Պատրաստեց ՆԻՆԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԸ



Վերջին էջ

ՉԻՆՈՎՆԻԿԻ ԵՐԱԶԸ


Այս ստեղծագործությունը 6 տարի առաջ տպագրվել է «Ազատ
Արցախ» պաշտոնաթերթում։ Վերջերս պատահաբար ձեռքս
ընկավ այդ համարը, կարդացի ու զարմանքով նկատեցի, որ, ցավոք, այն ամենևին չի կորցրել այժմեականությունը։ Նույն չինովնիկը (կամ չինովնիկները), որ տարիներ առաջ Կևորկովի ոտքերի շուրջ օրվա հաց էր վաստակում, այսօր մեծ
հաջողությամբ շարունակում է փափուկ պաշտոններ զբաղեցնել...
Կարդացեք և, համոզված եմ, կճանաչեք նրան (կամ նրանց)։

Կեսգիշեր էր, բայց Գավակ Փուչիկյանի քունը չէր տանում, դուրս եկավ պատշգամբ և ողջ մարմնով սարսռաց: Սև երկնքում յաթաղանի պես կախվել էր լուսինը, իսկ հարևան թաղամասում չարագուշակ ոռնում էին շները:
Մտավ անկողին, մի քանի անգամ շուռումուռ եկավ և, վերջապես, քնեց: Ու երազում տեսավ Նրան: Ինքը նստած էր բազկաթոռի մեջ և բաց դռնից նայում էր, թե ինչպես է սարսափազդու լուսինն աստիճանաբար մեծանում: Բայց հանկարծ այն չքացավ երկնքից և դռնից երևացող երկնքի փոքրիկ կտորը թաղվեց խավարում: Փուչիկյանը վախեցած ձեռքը մեկնեց, մթության մեջ գտավ գիշերալամպի կոճակն ու սեղմեց...

Ո՜վ սարսափ: Լուսնի և իր միջև, բաց դռան մեջ կանգնած էր Նա՝ Կևորկովը։
Ողջ մարմինը փշաքաղվեց: Վախից բերանը բացեց, բայց այնտեղից ոչ մի ձայն դուրս չեկավ:
- Գյադա, վախեցա՞ր,- Կևորկովը արհամարհանքով նայեց Փուչիկյանին:- Ի՞նչ է, քունդ չի տանո՞ւմ, կերածդ չի մարսո՞ւմ:
- Դո՞ւք եք, Բորիս Սարկիսովիչ:

Կևորկովը ծանր քայլերով մտավ սենյակ և տանտիրոջ ինքնավստահությամբ ընկղմվեց բազկաթոռի մեջ: Բաց դռան մեջ կրկին երևաց լուսնի յաթաղանը:
- Չէի՞ր սպասում, կարծում էիր, թե էլ չե՞նք հանդիպելու...
Փուչիկյանի մարմնով սահմռկեցուցիչ ցուրտ անցավ.
- Ներեցեք, բա դուք չեք մահացե՞լ, Բորիս Սարկիսովիչ...
- Գյադա, ես անմահ եմ: Միայն բնակավայրս եմ փոխել: Երկրայինից տեղափոխվել եմ Երկնային բնակարան... Բայց քանի դու և քեզ նմանները կաք, ես շարունակելու եմ ապրել ներկա և ապագա բոլոր ղեկավարների մեջ:

Փուչիկյանը վախեցած չորս կողմը նայեց:
- Ի՞նչ ես այս ու այն կողմ խլշկոտում,- Կևորկովը գիշերալամպն իրեն քաշեց, որ դեմքն ավելի լավ երևա,- շատ եմ փոխվե՞լ...
- Չչէ, չչեք փոխվել Բորիս Սարկիսովիչ:
- Իսկ դու ոնց-որ փոխվել ես... Եվ հետո, ինչո՞ւ ես այդ տեսքով չոքել իմ առջև: Ինչո՞ւ ես նստուկդ դրել ուսերիդ վրա...

- Սա... Սա նստուկ չէ,- Փուչիկյանը երկու քայլ առաջ սողաց, որ իրեն լավ տեսնեն:- Սա գլուխս է։
- Հա՜,- Կևորկովը սկզբում զարմացավ, հետո հանկարծ աշխուժացավ:- Ղամմազ, բա ինչո՞ւ ես այդպես պարարտացրել: Մսամթերման պիտի տա՞ս, թե՞ որոշել ես խաշ գցել...
- Բորիս Սարկիսովիչ,- Փուչիկյանը քծնանքով ժպտաց,- շնորհակալություն՝ կոմպլիմենտի համար:
- Գյադա... Անունդ էլ դարձյալ մոռացել եմ... Բայց, ոչինչ, դա կարևոր չէ... Հա, գյադա, տեսնում եմ, որ դարձյալ լավ ես ապրում...

- Համեստորեն ապրում եմ, էլի։
- Համեստորեն ապրո՜ւմ եմ... Ախմա՛խ, դու ե՞րբ ես համեստ եղել... Դուռս երեսիդ փակում էի՝ պատուհանից էիր ներս սողում, պատուհանս էի փակում՝ ունիտազի միջից էիր շողոքորթ դունչդ ցցում... Ի դեպ, հիշո՞ւմ ես ժողովուրդը քեզ և քեզ նմաններին ինչ էր անվանում:
- Ինչպե՜ս չեմ հիշում, Բորիս Սարկիսովիչ,- Փուչիկյանը երանությամբ ժպտաց,- «Կևորկովի շներ» էին անվանում:
- Ճիշտ է, չես մոռացել: Իսկ հիմա ո՞ւմ ոտքերն եք լիզում... Ձեր այդ իշխանությունները, որ ինձնից հետո եկան, կարողանո՞ւմ են կառավարել...

- Ձեր գիծը շարունակում են, Բորիս Սարկիսովիչ...
- Հա՞... Դա լավ է... Իսկ ինձ հիշո՞ւմ եք մեկ-մեկ...
- Ինչպես չէ, Բորիս Սարկիսովիչ,- Փուչիկյանը հանեց ծոցատետրը, էջերը զգուշորեն պրպտեց ու, այնտեղից մի լուսանկար հանելով, պայծառացած մեկնեց Կևորկովին,- ահա ձեր նկարը, խնամքով պահում եմ...
- Լավ պահիր... Ձեր այդ նոր իշխանություննե՞րն են լավ, թե՞ ես և իմ ղեկավարած տարիները...

- Բորիս Սարկիսովիչ, ես ամեն օր հիշում եմ այն երանելի ժամանակները, երբ ձեր ղեկավարությամբ անշեղորեն ծաղկում էր մեր երկիրը,- Փուչիկյանը չորեքթաթ մի քայլ էլ առաջ սողաց և, զգուշորեն շուրջը նայելով, շարունակեց,- սրանք հրեշներ են: Սրանք ոչ թե ուտում, այլ ձեռքներն ընկածը սաղ-սաղ կուլ են տալիս... Սրանք, այս արնախումները ձեր կոշիկի փոշին չարժեն... - Բայց նույն շանորդին ես մնացել, հա՜,- Կևորկովն արհամարհանքով նայեց Փուչիկյանին ու ոտքերը մեկնեց, կոշիկները դիպցրեց վերջինիս պարարտ փորին:- Ամենևին չես փոխվել: Էդ դո՞ւ չէիր, որ ինձնից հետո ձեր այդ միտինգներում քարկոծում էիր ինձ:

- Էդ ո՞վ է ասել... Սրիկաներն էլի ինձնից առաջ են ընկել...
Կևորկովը զվարթացավ.
- Իսկապես նույն շանորդին ես մնացել: Էն ժամանակ էլ էիք ինձ քծնելու համար դնքսում, ոտքերս լիզելու համար գզվռտում, իրար գզում թուլաների նման... Լավ, գյադա, մի բան հարցնեմ. ճանապարհին տասնյակ պարսպապատ շքեղ շինություններ տեսա, դրանք ի՞նչ են, բանտե՞ր են...
- Մեր նոր տերերի դղյակներն են: Նրանք այնտեղ են ապրում:
- Իսկ պարիսպներն ինչի՞ համար են:
- Որ ժողովրդից պաշտպանվեն:

- Հա՜,- Կևորկովը բազմանշանակ գլխով արեց,- այդ մեկը մտքովս չանցավ... Անունդ դարձյալ մոռացա: Հա, հիշեցի, գյադա, մի քիչ էլ քո մասին պատմիր: Ի՞նչ ես անում, ո՞նց ես լափդ վաստակում։
- Դե, ինչպե՞ս ասեմ, Բորիս Սարկիսովիչ, ինչպես միշտ՝ ծառայում եմ...
- Հասկանալի է, ղեկավարությանը էլի քծնում-շողոքորթո՞ւմ ես։ - Հա,- Փուչիկյանը համեստորեն գլխով արեց:
- Իշխանությունների մոտ էլի նորմալ մարդկանց չարախոսում, բամբասում ու ծախո՞ւմ ես...

- Հա, դա էլ կա,- Փուչիկյանը հպարտորեն կուրծքը ցցեց: Մենք հասարակության սանիտարն ենք: Չար ու վտանգավոր գաղափարները պետք է արմատախիլ անել: Իշխանությունը գլուխ է, մենք՝ ոտքեր: Գլուխն ինչ հրամայում է, ոտքերը պարտավոր են կատարել...
- Չէ, գյադա, դու ոտք չես, դու կոշիկ ես, որ եկող-գնացողները հագնում են... Չէ՛, չէ՛, դու նստո՛ւկ ես... Մենք՝ ղեկավարներս, բոլոր տեսակի իշխանություններս գնացական ենք, դու և քեզ նմանները՝ հավերժական: Մենք գալիս-գնում ենք, դու և քեզ նման գյադաները մնում եք... Դե լավ, վե՛ր կաց, ճանապարհվում ենք...

Փուչիկյանն աշխույժ ոտքի ելավ:
- Ո՞ւր ենք գնում։ Բորիս Սարկիսովիչ, նոր պաշտո՞ն եք տալիս։ - Ինձ մոտ, երկնային կյանք:
- Ի՞նչ,- Փուչիկյանը գունատվեց:
- Լավ չես լսո՞ւմ, քեզ տանում եմ ինձ մոտ ծառայության:
Կևորկովը պինդ բռնեց Փուչիկյանի դաստակն ու բաց դռնից դուրս եկան պատշգամբ: Բորիս Սարկիսիչը կամաց-կամաց կտրվեց գետնից և աստիճանաբար սկսեց բարձրանալ: Փուչիկյանն ամուր բռնեց նախկին տիրոջ ոտքերից և, այն պահին, երբ երկուսով համբարձվում էին վեր, հանկարծ մի ծանր հարված ստացավ գլխին ու սրընթաց սուրաց ցած:

Բացեց քնաթաթախ աչքերը, բայց դեռևս չկարողացավ հասկանալ, որ ընկել է մահճակալից: Ասես երազում, լսեց կողակցի ձայնը.
- Դանդալոշի մեկը, սա էլ նոր սյուրպրի՞զ է, մեր անկողինը ծովից-ծով ես սարքել...
- Ի՞նչ ծով,- Փուչիկյանը երազից դեռ ուշքի չեկած, մշուշված նայեց կնոջը,- Բորիս Սարկիսովիչն ո՞ւր է...
- Բորիս Սարկիսովիչն էր պակաս, էշի մեկը, տակիդ միզել ես...
Լուսամուտից երևացող երկնքի կտորից լուսնի յաթաղանը չքացել էր, բայց շներն արդեն ոռնում էին իրենց թաղամասում...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ



ՏՂԱՄԱՐԴԿԱՆՑ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ ԳՐԱՎՈՒՄ ԵՆ ՓԱՐԹԱՄ ԿԱՆԱՅՔ

Գերմանական սոցիոլոգները պարզել են, որ նիհարելը, որին խելահեղորեն ձգտում է կանանց զգալի մասը, ամենևին դուր չի գալիս տղամարդկանց։ Գերմանիայում անցկացված սոցիոլոգիական հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ նիհարիկներին գրավիչ է համարում հարցման ենթարկվածների ընդամենը 5 տոկոսը, այն դեպքում, երբ բարեկազմ կանայք ուղղակի խելքահան են անում հարցվածների 70 տոկոսին, հայտնում է Neboley.com-ը (հարցմանը մասնակցել է 1000 տղամարդ)։

Հարցման մասնակիցների 53 տոկոսի կարծիքով փարթամ կազմվածքով կանայք ավելի զգայուն են, իսկ տղամարդկանց 29 տոկոսը գտնում է, որ «հաստլիկներն» ավելի խաղաղասեր են, քան նրանց «պոլի փետի» կազմվածքով ընկերուհիները։
Վաղուց ապացուցված է, որ կանանց ընտրությունը կապված է տղամարդկանց ֆինանսական կարողության հետ։ Նրանք, ովքեր նյութականի հետ կապված խնդիրներ ունեն, որպես պաշտպանվածության խորհրդանիշ, նախընտրում են մեծ ծավալներով կանանց։



Համարի ասույթը

Սրիկայի կամ, ընդհանրապես, անազնիվ մարդու սցենարում ազնիվի կերպար խաղալը նույնպես անազնվություն է:


Ամսվա ասույթը

Բախտախնդիր արքաներ շատ ու շատ ազգեր ունեն, սակայն Քաջ Նազար միայն հայ ժողովուրդն ունի:

Комментариев нет:

Отправить комментарий