Կարելի է նաև մի լավ խորոված անել... Հատկապես երբ արդեն Վերածննդի հրապարակում խարույկ վառելու ավանդույթ է ձևավորվել...
Ս. թ. մարտի 27-ին ծառերի ջարդ եղավ նաև Վազգեն Սարգսյան փողոցում՝ «ռոզովիյ շենքի» դիմաց...
«Մարտադաշտ»... Տապալված, գետնին փռված ծառերն արդեն ընդամենը վառելափայտ են... Հետաքրքիր է, ընկնելուց առաջ ի՞նչ էին մտածում մարդկանց մասին...
«ԱՆՏԵՐ» ՏԱՐԱԾՔՆԵՐ
Ավստրիական մի թերթի տված հարցազրույցի ժամանակ ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանն ասել է. «Տարածքների վերադարձման մասին կետը Մադրիդյան սկզբունքների կետերից մեկն է, սակայն Ադրբեջանը պետք է հասկանա, որ Մադրիդյան սկզբունքները մի ամբողջություն են»։ ՀՀ արտգործնախարարը ազատագրված տարածքներն անվանել է, ոչ ավել, ոչ պակաս՝ «բուֆերային տարածքներ»...
Ազատագրված տարածքները հանձնելը վաղուց դարձել է հայաստանյան իշխանությունների սիրած թեման։ Դեռ ժամանակին Վարդան Օսկանյանն այդ հողերն անվանել է «օկուպացված տարածքներ», ապա սկսել այդ կապակցությամբ վրդոված հանրությանը երկար-բարակ բացատրել, որ իբր «օկուպացիա» բառն անգլերենում այլ իմաստ ունի։ Իսկ մինչ այդ հիշյալ տարածքները հանձնելու ծրագիր էր ուզում իրականացնել Լ. Տեր-Պետրոսյանը, և հենց Արցախի հարցում որդեգրած պարտվողական-դավաճանական գործելակերպի համար ստիպված եղավ հրաժարական տալ։
Ցավոք, ԼՏՊ-ի ցանած սերմն արդեն արմատներ էր ձգել հայ քաղաքական գործիչների գլխում։ Նրանից հետո հայաստանյան իշխանությունները շարունակեցին «զարգացնել» ազատագրված հողերը հանձնելու ծրագիրը՝ արդեն բանակցային գործընթացի տեսքով, որպես մարտավարություն ընդունելով այսօրինակ հեղհեղուկ մի սկզբունք. այն, ինչ Ադրբեջանը հրաժարվում է ընդունել, հայկական կողմը (տվյալ դեպքում՝ Հայաստանը) պետք է անհապաղ ընդունի... Եվ «ընդունեցին» Մադրիդյան սկզբունքները, դրա «նորացված-թարմացված» տարբերակները և այլն, որ միանշանակ տանում են դեպի Արցախի հայաթափում։ Անգամ հպարտ տեսքով հայտարարեցին, որ «այդ տարածքները» չեն բնակեցվում։ Գոնե նրանք հիշեն 1988-ը։ Ազերիներն ինչպիսի՜ եռանդով էին փորձում Խոջալուն ու ազերաբնակ մյուս բնակավայրերը կարճ ժամկետում քաղաք դարձնել...
ՀՀ քաղաքական առաջին դեմքերը փոխվեցին, սակայն Արցախի հարցում պարտվողական քաղաքականությունը երբեք չփոխվեց, մնաց նույնը, և այսօր էլ եթե ՀՀ քաղգործիչները խոսում են հակամարտության կարգավորման մասին, ապա անմիջապես հավելում են, որ այն պիտի լուծվի միմիայն «փոխզիջման» սկզբունքով։ Միայն հայտնի չէ, թե ինչ է փոխզիջելու Ադրբեջանը, որը հավելյալ լիցք ստանալով հայ դիվանագետների երկչոտ պահվածքից, օրեցօր ավելի կարծր դիրքորոշում է որդեգրում՝ պահանջելով ԱՄԵՆ ԻՆՉ...
Բոլոր այն քաղաքական գործիչ կոչեցյալները, ովքեր շարունակում են հայտարարություններ անել ազատագրված տարածքները թշնամուն զիջելու մասին, տարածքներ, որ ամրագրված են Արցախի Սահմանադրությամբ, նմանվում են հնագույն մասնագիտությամբ այն կնոջը, որն օրուգիշեր մտածում է միայն տրվելու մասին...
Պարոնայք, դուք կարող եք թշնամուն «փոխզիջել» միայն այն, ինչ ձեզ է պատկանում. ձեր բնակարանը, ավտոմեքենան, կինը, սեփական կոստյումը... Այդ տարածքները դուք չեք ազատագրել, որ ձեռին «կրակն եք ընկել»...
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ
Նամակ Ավետիք Իսահակյանին
Ես չեմ ուզում և չեմ կարող երկար ու բարակ գրել մեր երկրի մասին, թեև դու հարցնում ես։
Կարճ ասեմ. մենք թե՛դրսից և թե՛ ներսից քանդեցինք մեր երկիրը։ Գլխավորապես մենք։ Մենք եմ ասում, և սրա մեջ է ճշմարտությունը։
Մի մասը խաչագող սրիկաներ, մի մասը գողեր ու ավազակներ, մի մասն ապիկար թշվառականներ, և չերևաց մի բազմություն, գոնե մի խմբակ, որ վերածնվող երկրի շունչն ու բարոյական կարողությունը հայտնաբերեր։
Էսքան աղետների ու պարտությունների մեջ ո՛չ մի մեղավոր չերևաց, ոչ ոք ոչ պատասխանի կանչվեց, ոչ պատասխան տվեց։ Եվ շարունակվում է. այժմ էլ նույն մարդիկը, նույն ճանապարհներով…
Եվ ոչ մեկը գոնե անձնասպան չեղավ, որ ապացուցաներ, թե գոնե ամոթ ու խղճմտանք կա էս մարդկանց մեջ կամ էս ժողովրդի մեջ։ Բայց ես ի՞նչ եմ ասում, չկարողացանք գոնե վշտանալ կամ վշտացած երևալ։
1921 թ.
ԱՐՑԱԽՈՒՄ ՆԱԽԱԳԱՀԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԿԱՅԱՆԱՆ ՀՈՒԼԻՍԻ 19-ԻՆ
Նախագահական ընտրությունները Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետությունում կայանալու են 2012 թ. հուլիսի 19-ին։ Որոշումը կայացվել է մարտի 29-ին Ղարաբաղի խորհրդարանի լիագումար նիստում։
Նախորդ նախագահական ընտրությունները Ղարաբաղում կայացել են 2007 թ. հուլիսի 19-ին։ Դրանց արդյունքում նախագահ էր դարձել Բակո Սահակյանը։
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏՈՒՄ ԿԱՆՑԿԱՑՎԻ ԱՆՆԱԽԱԴԵՊ ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ՇՔԵՐԹ
Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության մայրաքաղաք Ստեփանակերտում մայիսի 9-ին զինվորական շքերթ կանցկացվի՝ նվիրված Շուշիի ազատագրմանը և ԼՂՀ պաշտպանության բանակի կազմավորման 20-ամյակին։
Զինվորական շքերթին կմասնակցեն հետևակի, զրահատանկային զորքերի, հակաօդային պաշտպանության, հրետանային ստորաբաժանումները։ Շքերթն իր մասշտաբներով և հանդիսավորությամբ խոստանում է աննախադեպ լինել։
ԱՐՑԱԽ ԱՅՑԵԼՈՂ ԶԲՈՍԱՇՐՋԻԿՆԵՐԻ ԹԻՎՆ ԱՃԵԼ Է
2011 թ. ԼՂՀ այցելել են 11362 օտարերկրյա քաղաքացիներ, որն ավելի քան 3 հազարով գերազանցում է 2010 թ. ցուցանիշները։ Զբոսաշրջիկների աշխարհագրությունը չափազանց լայն է և տարեցտարի ավելի է ընդլայնվում։ 2011 թ. ԼՂՀ այցելել են ՌԴ-ի, ԱՄՆ, Ֆրանսիայի, Իրանի, Կանադայի, Գերմանիայի, Ուկրաինայի, Մալայզիայի, Բանգլադեշի, Կամբոջայի, Գաբոնի, Քենիայի, Կոտ-դ’Իվուարի, ՀԱՀ-ի, Կուբայի, Սինգապուրի, Չինաստանի, Ինդոնեզիայի և այլ երկրների քաղաքացիներ։
Արցախի նկատմամբ օտարերկրացիների մշտապես աճող հետաքրքրության մասին վկայում է նաև այն փաստը, որ երկրամասը ավելի հաճախ է ընդգրկվում աշխարհի ամենագրավիչ զբոսաշրջային երկրների վարկանիշում։ Ժամանելով Արցախ, հյուրերը հաճախ այցելում են Գանձասարի (XIII դար), Ամարասի (IV դար), Դադիվանքի (IV դար) վանական համալիրներ, հինավուրց Տիգրանակերտ քաղաքի պեղումների գոտի (մ.թ.ա. I դար), հնագույն Ազոխի քարանձավ, հայկական հինավուրց ամրոցներ և այլն։ Զբոսաշրջիկներին գրավում են ոչ միայն պատմական հուշարձանները, կուսական բնությունը, առողջ միջավայրը, այլև արցախցիների սիրալիրությունը, բարյացակամությունը և հյուրընկալությունը, ինքնատիպ ղարաբաղյան խոհանոցը։
ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԵՎ ԱՄՆ-Ն ԿԸՆԴԼԱՅՆԵՆ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հայ-ամերիկյան ռազմական համագործակցությունը մոտ ապագայում կընդլայնվի։ Այդ մասին հայտնել է պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանը «Ազատություն» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում՝ խոսելով օրերս Միացյալ Նահանգներ կատարած այցի արդյունքների մասին։
«Հայ-ամերիկյան ռազմական համագործակցությունն այսօր նորմալ հունով է զարգանում, կարելի է նույնիսկ ասել, որ այն կատարելագործման փուլում է, տարեցտարի ընդլայնվում է, հատկապես բարեփոխումների իրականացման, բոլոր հարցերում փորձագիտական աջակցության առումով, և այդ իմաստով ես երախտիքի խոսքեր եմ հայտնել։ Մենք կընդլայնենք համագործակցությունը առկա ծրագրերի շրջանակներում»,-ասել է նախարարը։
Հիշեցնենք, որ Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի գլխավորած պատվիրակությունը մարտի 21-22-ին ԱՄՆ կատարած աշխատանքային այցի շրջանակներում գտնվել է Նյու Յորքում։
Այցի շրջանակներում Սեյրան Օհանյանը հանդիպում է ունեցել ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի զինաթափման հարցերով բարձր ներկայացուցիչ տիկին Անգելա Քեյնի հետ։ Հանդիպման ընթացքում ներկայացվել են հակաահաբեկչության ռազմավարության, սովորական զինատեսակների, այդ թվում՝ Զենքի առևտրի պայմանագրի, ռազմական ծախսերի և բյուջեի, փոքր զենքի և թեթև սպառազինության անօրինական վաճառքի կանխարգելման և վերացման, ինչպես նա և տարածաշրջանային զինաթափման հարցերի առնչությամբ Հայաստանի մոտեցումները։ Երկուստեք կարևորվել են Հայաստանի կողմից ՄԱԿ-ի համապատասխան բանաձևերի ներքո ազգային զեկույցների պարբերաբար ներկայացման և զինաթափման հարցերով համաժողովներին հայկական կողմի ակտիվ մասնակցության հարցերը։
Նյու Յորք կատարած այցի շրջանակներում ՀՀ պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի գլխավորած պատվիրակությունը հանդիպել է նաև հայկական համայնքի ներկայացուցիչների հետ։
Հայաստանյան և արտասահմանյան մամուլի էջերից...
Ադրբեջանն ու Հայաստանը դեռ պատրաստ չեն լուծել Ղարաբաղի հարցը։ Ադրբեջանական APA գործակալությունը հաղորդում է, որ այդ մասին լրագրողներին հայտարարել է Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպան Մեթյու Բրայզան։
«Լեռնային Ղարաբաղի հարցը պետք է լուծվի։ Դրա համար երկու երկրների ղեկավարների սեղանին դրված է շրջանակային համաձայնագիրը։ Այդ հարցի լուծման համար երկու երկրների նախագահները պետք է իրենց վրա վերցրեն խնդիրը լուծելու պատասխանատվությունը և վստահեն իրար։ Դա մեծ քաղաքական ռիսկ է, քանի որ Ադրբեջանի և Հայաստանի հասարակությունները պատրաստ չեն ընդունել ԼՂ խնդրի լուծումը։ Անհրաժեշտ է, որպեսզի երկու հասարակությունները փոխեն իրենց տեսակետը կամ նախագահները պետք է իրենց վրա մեծ քաղաքական ռիսկ վերցնեն»,- ընդգծել է Բրայզան։
Փարիզի հեղինակավոր «Անթրըպո» կինոթատրոնում մարտի 25-ին կայացել է «Եթե բոլորը...» ֆիլմի ֆրանսերեն տարբերակի պրեմիերան։
Ցուցադրությանը ներկա են եղել ֆիլմի ռեժիսոր Նատալիա Բելյաուսկեն, գլխավոր պրոդյուսեր և դերասան Միքայել Պողոսյանը, դիվանագետներ, մշակութային գործիչներ, լրագրողական շրջանակների ներկայացուցիչներ։
Ֆիլմը պատմում է Արցախյան պատերազմի, նրա հետևանքների, մարդկային ճակատագրերի մասին, որոնց շուրջ ծավալվում են գլխավոր իրադարձությունները։ Հերոսուհին Արցախում զոհված ռուս զինվոր Ալեքսանդր Մասլենկովի աղջիկն է։ Քսան տարի անց նա գալիս է Հայաստան, գտնում է հոր հայ ընկերներին՝ խնդրելով նախկին ազատամարտիկներին օգնել իրեն ծառ տնկելու հոր գերեզմանին, առանց իմանալու, որ հոր աճյունը գտնվում է շփման գծից այն կողմ՝ ներկայումս հակառակորդի վերահսկողության տակ գտնվող ղարաբաղյան գյուղերից մեկում...
Ֆիլմը խանդավառությամբ է ընդունվել ֆրանսիացի հանդիսատեսի կողմից, ինչը դրսևորվել է նաև ցուցադրմանը հաջորդած քննարկումների ընթացքում։
Թուրքական Hurriyet-ի լրագրող Ուղուր Էրգանի այն հրապարակմանը, թե Հայաստանն օրեր առաջ դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել Տուվալուի հետ, որպեսզի որոշակի քայլերի դիմաց նրան դրդի ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը, արձագանքել են Hurriyet-ի սյունակագիր Յըլմազ Օզդիլը և Radikal-ի լրագրող Դենիզ Զեյրեքը։
Hurriyet-ի սյունակագիր Յըլմազ Օզդիլն անդրադառնալով Hurriyet-ի «Հայաստանի տուվալական խաղը» հրապարակմանը, հիշեցրել է, թե այնտեղ նշված է, որ Տուվալուն «մաղարիչի» դիմաց ամեն ինչ էլ անում է. օրինակ, նախորդ տարի Ռուսաստանի տված գումարի դիմաց այդ երկիրը ճանաչել է Աբխազիան և Հարավային Օսիան։
Յըլդըզ Օզդիլը նշում է, թե Տուվալուին ինչ-որ բանի դիմաց առաջին «մաղարիչը» Թուրքիան է տվել, որից հետո մյուսներն էլ Թուրքիայից սովորեցին անել նույնը։ «Նախորդ տարիներին Տուվալուի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելուց հետո հարցրեցինք, թե ինչի՞ կարիք ունեն և ստացանք. «եվրոպական չափանիշներով ֆուտբոլի գնդակ չունենք» պատասխանը։ 100 հատ գնդակ ուղարկեցինք»,- նշել է թուրք լրագրողը։
Տուվալուի ձայնը գնելու համար առատաձեռն վերաբերմունք ցույց տված Անկարան ինչպես է արձագանքելու, եթե Տուվալուն գումարի դիմաց ճանաչի Լեռնային Ղարաբաղը։ Անկարան Տուվալուից հե՞տ է ուզելու գնդակները»,- նշվել է Radikal-ի հրապարակման մեջ։ Թուրքական Hurriyet-ի լրագրող Ուղուր Էրգանի հրապարկման մեջ նշվել էր, թե Անկարային խիստ անհանգստացրել է, որ Հայաստանը դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել Տուվալուի հետ, քանի որ մտավախություն ունի, թե Հայաստանը Տուվալուին կստիպի ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը։
Ֆրանսիայի նախագահի թեկնածուներ Նիկոլա Սարկոզին և Ֆրանսուա Օլանդը վերահաստատել են իրենց պատրաստակամությունը՝ արագորեն ընդունել Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող նոր օրինագիծ։ Այդ մասին նրանք ասել են Nouvelle» d՝Armenie հանդեսին տված հարցազրույցում։
«Ես պարտավորություն եմ վերցրել և կկատարեմ այն։ Դա իմ պարտականությունն է որպես հանրապետության նախագահ՝ պաշտպանել ֆրանսիական քաղաքացիներին, որոնց ժխտում է սպառնում»,- ասել է Նիկոլա Սարկոզին և հավելել. «Կառավարությունն արդեն աշխատում է նոր օրինագծի վրա… Տեքստը կարող է ընդունվել խորհրդարանի լիազորությունների հաջորդ ժամկետի սկզբին»։ Նա նշել է, որ հաշվի է առնվելու Սահմանադրական խորհրդի որոշումը։
Նրա մրցակիցը՝ Սոցիալիստական կուսակցության թեկնածու Ֆրանսուա Օլանդը հաստատել է, որ իրականում ցանկանում է «ժամկետի սկզբում, հանգիստ պայմաններում իրականացնել ցեղասպանության ժխտման քրեականացումը»։
«Ես համոզված եմ, որ դա պետության պարտքն է՝ ճանաչել ցեղասպանությունները, որոնք ապացուցված են պատմական հետազոտություններով, իսկ ժխտումը բռնության դրսևորում է, որ տեղ չունի մեր հանրապետությունում»,- նշել է նա։
Ինչպես ավելի վաղ հայտնել էր NEW».am-ը, փետրվարի 28-ին Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհուրդը ցեղասպանությունների, այդ թվում նաև Հայոց ցեղասպանության, ժխտման քրեականացման մասին օրենքը հայտարարել էր ոչ սահմանադրական։
Նշենք, որ ցեղասպանությունների ժխտման քրեականացման օրենքը, որը հայտնի է որպես Բուայեի օրենք, ընդունվել էր Ֆրանսիայի Ազգային ժողովի կողմից դեկտեմբերի 22-ին, իսկ այնուհետև վավերացվել Սենատում հունվարի 23-ին։
Մի խումբ ֆրանսիացի սենատորներ բողոքարկել էին այն Սահմանադրական խորհրդում, որն էլ հակասահմանադրական էր ճանաչել։
Ապաստանի տրամադրման վերաբերյալ միջնորդությունների թիվը զարգացած երկրներում 2011 թ. կտրուկ աճել է։ Նման տվյալներ են հրապարակվել ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի կողմից։ Ինչպես հաղորդում է «lesnouvelles»NEWS.fr»-ը, Եվրամիության երկրներում ապաստանի հայցման 327 հազար միջնորդություն է եղել, տարվա ընթացքում ցուցանիշն աճել է 19%-ով։
ԱՄՆ-ից հետո ապաստան փնտրողների հայցերի թվով Ֆրանսիան երկրորդն է։ 2011 թ-ին Ֆրանսիան ստացել է ապաստանի տրամադրման 51 900 նոր դիմում. այս թիվն աճում է չորրորդ տարին անընդմեջ։
Ֆրանսիայում ամենաշատն ապաստան են փնտրում Ռուսաստանի քաղաքացիները (4000՝ 2011 թ-ին)։ Այնուհետև հաջորդում են Կոնգոյի (3800 դիմում) և Հայաստանի (3600 դիմում. այս թիվը կրկնակի աճել է տարվա ընթացքում) քաղաքացիները։
Իսրայելը իրավունք է ստացել օգտվել Ադրբեջանի ավիաբազաներից, որտեղ կարող են վայրէջք կատարել իսրայելական օդանավեր՝ Իրանին հարվածելուց հետո։ Այս մասին նշվում է Foreign Policy ամսագրում, հաղորդում է Eurasianet.org-ը։
«Չորս բարձրաստիճան պաշտոնյաների և հատուկ ծառայությունների դիվանագետների խոսքով, ԱՄՆ-ը եկել է եզրակացության, որ Իսրայելը վերջերս իրավունք է ստացել օգտվել Իրանի հյուսիսային սահմանների մոտ գտնվող ավիաբազաներից։ Նման քայլի կոնկրետ նպատակը դեռ պարզ չէ։ «Իսրայելցիները գնել են ավիաբազան և այդ ավիաբազան կոչվում է Ադրբեջան»,- փետրվարի սկզբին ինձ հայտնել է ԱՄՆ վարչակազմի բարձրաստիճան պաշտոնյան։
Մի քանի շաբաթ առաջ, երբ հայտարարվեց Ադրբեջանի կողմից Իսրայելից 1,6 մլրդ դոլարի զենք գնելու մասին, ես տվյալ բլոգում կասկած հայտնեցի, որ Ադրբեջանը ցանկանում է ներգրավվել Իրան-Իսրայել հնարավոր հակամարտության մեջ, քանի որ ռիսկը Բաքվի համար չափից դուրս մեծ կլիներ, իսկ հնարավոր օգուտը՝ անորոշ։ Բացառություն կարող էր լինել միայն այն դեպքը, եթե Ադրբեջանին հաջողվեր ամեն բան այնքան գաղտնի պահել, որ Իրանը պատճառ չունենա Ադրբեջանի վրա հարձակվելու համար։
Foreign Policy-ի հոդվածի համաձայն, Իսրայելի կողմից Ադրբեջանի ավիաբազաների օգտագործման ամենահավանական տարբերակն այն է, որ այնտեղ վայէջք կատարեն իսրայելական օդանավերը՝ Իրանին հարվածելուց հետո։ Նմանատիպ ավիաբազաներ մուտք գործելը շատ կարևոր է Իսրայելի համար, քանի որ դա իսրայելական կործանիչ-ռմբակոծիչներ F-15I-ին և F-16I -ին թույլ կտա իրանական միջուկային օբյեկտների վրա գրոհելիս կես ճանապարհին չվերալիցքավորվել, այլ պարզապես ևս մի փոքր հյուսիս թռչել և վայրէջք կատարել Ադրբեջանում։
Ես վստահ չեմ, որ Ադրբեջանին կհաջողվի նման բանը գաղտնի պահել, որպեսզի կարողանա խուսափել Իրանի կողմից պատասխան հարվածից։ Իրանն, իհարկե, կտեսնի, թե ուր կթռչեն իսրայելական ռազմական ինքնաթիռները հարվածելուց հետո։
Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարն այս ամսվա սկզբում Թեհրան է այցելել և վստահեցրել, որ Ադրբեջանը որպես Իրանի դեմ հարձակումների հրապարակ չի օգտագործվի։
NEWS.am
ՀՀՇ «ՆՈՐ» ԴՈԿՏՐԻՆԸ
Երևանյան հանրահավաքները յուրահատուկ ծես են դարձել, որտեղ տիրում է բացարձակ ճշմարտությունը, որը սփռում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Ցավոք, վերջին երկու տասնամյակներին հայ ընտրողներն իրենց այնպես են պահում, որ ոչ մի ազնիվ մարդ ցանկություն ու հնարավորություն չունի որևէ ընտրությունների մասնակցել որպես թեկնածու։ Դրա հետ կապված, նախընտրական արշավները զուրկ են առարկայականությունից և կոնկրետ քաղաքական և տնտեսական խնդիրների քննարկումից։
Քաղաքական պայքարի ոչ մի սուբյեկտի չի հետաքրքրում, և նրանցից ոչ ոք պատկերացում չունի ոչ արտաքին քաղաքական, ոչ էլ տնտեսական խնդիրների մասին։ Ընդդիմությունն անվերջ ստանդարտ ռեպլիկներ է անում կլանային համակարգի մասին, որը խանգարում է ամեն ինչին և միշտ։ Դա ոչ ոք լուրջ չի ընդունում, որովհետև ընդդիմությունը հենց ինքը կլանային է և գործում է ինչպես կլանը։ Կլան, որը կլոններ է ծնում։
Այնուամենայնիվ, ընդդիմության առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ինչպես երբեք հավատարիմ է իր սկզբունքներին և քաղաքական որոշումների տեսլականին։ Վերջին հանրահավաքին նա հայտարարել է, որ Հայաստանի տնտեսական խնդիրները ղարաբաղյան խնդրի և թուրքական սահմանի փակ լինելու հետևանք են։ Այդպիսով, եթե Ղարաբաղը վերադարձվի Ադրբեջանին և թուրքական սահմանը բացվի, տնտեսական հարցերը կլուծվեն։ Սա արդեն ոչ թե ադեկվատության սահմանն է, այլ դրանից այն կողմ։ Ընդ որում, փաստացի, ոչ մի արձագանք չկա լրատվամիջոցների ու հեղինակների կողմից։ Կամ դա լուրջ չեն ընդունում, կամ էլ իրենք էլ են նույն կարծիքին։ Պատահական չէ, որ ՀՀՇ-ն և Դաշնակցությունը մասնակցում են համատեղ միկրոհանրահավաքների։
Նույնիսկ ընդդիմադիր տնտեսագետները չեն փորձում տնտեսական խնդիրներն այդպիսի գործոններով բացատրել։ Ընդ որում, նշաններ կան, որ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը համառորեն Լևոնական խմբին խորհրդարան է տանում։ Թերևս, կարծում են, որ նրանք կարող են դառնալ առավել ընդունելի խորհրդարանական ընդդիմությունը։ Կտեսնենք, թե ով ում համար կդառնա «ընդունելի»։
ԻԳՈՐ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
Lragir.am
ՄԱՍԻՍ ՄԱՅԻԼՅԱՆ. «ԵԹԵ ԵԱՀԿ ՄԽ-Ն ՉՓՈԽԻ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ, ՄԻՋՆՈՐԴԻ ԴԵՐԸ ԿԶԻՋԻ ՈՒՐԻՇԻՆ»
Դժվար է միանշանակ գնահատական տալ Մինսկի խմբի միջնորդական 20-ամյա գործունեությանը։ Այս մասին NEW».am-ի թղթակցի հետ զրույցում նշել է ԼՂՀ անվտանգության և արտաքին քաղաքականության հանրային խորհրդի նախագահ Մասիս Մայիլյանը՝ ընդգծելով, որ հրադադարի ռեժիմը պահպանելու որոշակի ջանքեր գործադրվել են։
«1992թ. մարտի 24-ին ԵԱՀԿ նախարարների խորհուրդը որոշում կայացրեց կոնֆերանս անցկացնելու վերաբերյալ, որը պետք է կարևոր դեր կատարեր ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում։ Նախարարները համաձայնեցրել էին կոնֆերանսի մասնակիցներին՝ Բելառուս, Գերմանիա, Իտալիա, Ռուսաստանի Դաշնություն, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Թուրքիա, Ֆրանսիա, Չեխիայի և Սլովակիայի Դաշնային Հանրապետություն, Շվեդիա, ինչպես նաև Ադրբեջան, Հայաստան և ԼՂ ներկայացուցիչներ։
Մինսկի խումբը որպես այդպիսին ձևավորվել է 1992 թ. հունիսին՝ կոնֆերանսի կազմակերպման հարցերով զբաղվելու համար։ Այն մինչ օրս մանդատ չունի, սակայն համանախագահները նման փաստաթուղթ ունեն,- հիշեցրել է Մայիլյանը։
Զրուցակիցը նշել է, որ այս ընթացքում ԼՂՀ ներկայացուցիչներին բանակցային սեղանի շուրջ նստեցնելու ուղղությամբ շատ քիչ գործ է արվել, չնայած որ ԵԱՀԿ-ն Լեռնային Ղարաբաղը Ճանաչել է որպես հակամարտող կողմ։ «Հակամարտության կարգավորման ճանապարհին առկա են ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին խոչընդոտներ»,- նշել է Մ. Մայիլյանը։
Նրա խոսքով՝ վերջին տարիներին բազմիցս նշվել է ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման փիլիսոփայության փոփոխման անհրաժեշտության մասին։ «Վերջին ժամանակներս կարգավորման մոտեցումների և միջնորդության ձևաչափի վերանայման հարցն արդիականացվել է։ Նոր մեթոդաբանության փորձագետ-կողմնակիցների թիվն աճում է։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրները, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի մշտական անդամները, արդյունավետ միջնորդություն իրականացնելու բավական պոտենցիալ ունեն։ Եթե Մինսկի խումը չվերանայի կարգավորման իր մոտեցումները, ստիպված կլինի միջնորդի դերը զիջել ուրիշներին»,- ընդգծել է նա։
Վերջում Մասիս Մայիլյանը նկատել է, որ ժամանակի ընթացքում խումբը լրացուցիչ գործառույթ է ձեռք բերել՝ ոչ պաշտոնական հարթությունում տարածաշրջանային և այլ խնդիրներ քննարկելու միջոց։ «Քննարկումների այս ալիքը արդյունավետ գործել է նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ռուս-ամերիկյան հարաբերություններում լուրջ խնդիրներ էին ծագում», - նշել է զրուցակիցը։
Նշենք, որ 1992 թ. մարտի 24-ին Ֆինլանդիայի մայրաքաղաք Հելսինկիում ԵԱՀԽ-ի գլխավոր քարտուղարն առաջարկել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցով կոնֆերանս գումարել ԵԱՀԿ-ի հովանավորության ներքո։
ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԼՈՒՅՍԻ ՏԱՐԱԼՈՒԾՈՒՄԸ
Տարիներ առաջ կուսակցությունների վերաբերյալ մի հոդված էի գրել։ Հետո շատ ջրեր են հոսել. ստեղծվել են նոր կուսակցություններ, որոշ կուսակցություններ միավորվել են, որոշները՝ լուծարվել։ Բայց, միևնույն է, պետական քաղաքականությունը կուսակցությունների հանդեպ չի փոխվել։ Կուսակցությունների մասին նոր թևավոր խոսքեր են ի հայտ եկել. «Իմ կուսակցությունը՝ իմ ժողովուրդն է», «Արցախի ժողովրդի ընդդիմությունը Ադրբեջանն է», «Քանի դեռ ԼՂՀ-ն միջազգայնորեն չի ճանաչվել, Արցախում կուսակցությունները անելիք չունեն» և այլն։ Իսկ մենք գտնում ենք, որ ժողովուրդը վեր է կուսակցությունից. Ադրբեջանը՝ ոչ ավել, ոչ պակաս, հայ ժողովրդի թշնամին է. առանց ազգային կուսակցությունների (այդ թվում՝ ընդդիմադիր) Հայաստանը (ՀՀ և ԼՂՀ) միջազգային քաղաքական ասպարեզում անելիք չունի։ Նաև համոզված ենք, որ առանց ազգային կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների և լիարժեքորեն գործող «չորրորդ իշխանության» անհնար է ստեղծել քաղաքացիական հասարակություն, որին ձգտում է Հայաստանը։
Հայաստանի Հանրապետությունը միջազգայնորեն ճանաչվել է՝ ՄԱԿ-ի անդամ է, իսկ ԼՂՀ-ն անգամ ՀՀ-ի կողմից չի ճանաչվել։ Թե ինչու է այդպես, թողնենք վիճաբանեն «Միացման»՝ Արցախը Մայր Հայաստանին վերամիավորելու և «Անկախության»՝ ԼՂՀ-ն «ազատ ու անկախ պետություն» հռչակելու կողմնակիցները։ Միևնույն է, դրանից ոչինչ չի փոխվելու՝ այդ հաշվով, էն գլխից, գործարքի մեջ մտած կողմերն են հերթական անգամ մե՜ծ բավականություն ստանալու։ Եվ դա տևելու է այնքան ժամանակ, մինչև Հայաստանը ազգային և միասնական պետություն չդառնա։
Պետությունն՝ ինքնին ապազգային կառույց է, որը կարող է ծառայել արտաքին ուժերին կամ ներքին խմբավորումների շահերին։ Միայն ազգային պետության դեպքում է հնարավոր, հենվելով ազգային ռազմավարության և մարտավարության վրա, երկիրը փրկել գերտերությունների և այլ ուժերի ճորտացումից։ Հզոր է այն պետությունը, որի պետական քաղաքականությունը ստեղծվում և իրագործվում է ազգային գաղափարախոսությանը համապատասխան։
Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ բոլոր նորանկախ պետությունները, որպես կանոն, պետական քաղաքականության ուղղությունները ստեղծելիս հիմք են ընդունում իշխող կուսակցության գաղափարախոսությունը և «անկախացմանը» նպաստած արտաքին ուժի թելադրանքը։ Իշխող կուսակցությունը և նրա կողմից նշանակված իշխանությունները հաճախ չեն կարողանում զուգահեռաբար առաջ տանել և պաշտպանել երկրի պետական և ազգային շահերը։ Նշվածի օրինակ կարող է հանդիսանալ ՀՀ-ում իրականացված պետական քաղաքականությունը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախագահության օրոք։ Մասնավորապես, պաշտպանելով միայն պետական շահը, Հայաստանի Հանրապետությունը չկարողացավ Արցախյան պատերազմում տարած հաղթանակն օգտագործել դիվանագիտական ասպարեզում՝ այսպես կոչված «ղարաբաղյան հիմնահարցը» հայության օգտին լուծելու համար։ Դրա հաստատումն է Բիշկեկյան խայտառակ պայմանագիրը։ Այդ ամենի պատճառը՝ ազգային շահի «հիմնավորված» և «պատճառաբանված» անտեսումն էր, որը հետևանք է ազգային գաղափարախոսության բացակայության և արտաքին ուժի պարտադրանքին՝ հնազանդության։
Փաստն այն է, որ ազգային շահի հաշվին ՀՀ-ն՝ ի դեմս նրա իշխանության, ամեն գնով պաշտպանել է պետական կարգը, իշխանությունը, «ժողովրդավարությունը», «խոսքի և մամուլի ազատությունը», «խղճի և դավանանքի ազատությունը», 29 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքը...
Պետական քաղաքականությունը ստեղծելիս և իրականացնելիս, իհարկե, պետք է հաշվի առնել հարևան պետությունների և ազգերի (թուրք, ադրբեջանցի, քուրդ, պարսիկ և վրացի) հետ նորմալ փոխհարաբերություններ ունենալու կարևորությունը, երկրի աշխարհագրական դիրքը, միջազգային հանրության կարծիքը, գերտերությունների «ախորժակը», միջազգային մարդասիրական նորմերը, բայց ոչ ի վնաս և ի հաշիվ ազգային շահի։ Հակառակ դեպքում պետությունը դառնում է խաղալիք կամ խաղաքարտ գերտերությունների և միջազգային մի շարք կազմակերպությունների ձեռքին։ Քանի դեռ Հայաստանը (հայ ժողովուրդը ) չունի ազգային գաղափարախոսություն, և այդ ուղղությամբ պետականորեն հստակ աշխատանքներ չեն կատարվում, պետությունը, որպես այլընտրանքային տարբերակ, օգտագործելով երկրում գործող ազդեցիկ քաղաքական կազմակերպությունների ներուժը, ճիշտ գնահատելով նրանց տեղն ու դերը, կատարելով համակարգողի գործառույթ, քաղաքական ասպարեզում կարող է հասնել զգալի արդյունքի։
Ցանկացած նորմալ, քաղաքակիրթ պետություն շահագրգռված է, որ երկրում գործեն առողջ քաղաքական ուժեր, կառուցողական ընդդիմություն, տարբեր քաղաքական ուղղություն ունեցող կուսակցություններ։ Կուսակցությունները, առաջին հերթին ունենալով համազգային խնդիրների լուծման նպատակ, բնականաբար, պետք է համագործակցեն պետության հետ (այստեղ համագործակցելը պետք չէ հասկանալ ենթարկվելու, հպատակվելու իմաստով), անկախ նրանից, դիմություն են, թե՝ ընդդիմություն, որպեսզի կարողանան մասնակից դառնալ պետության կողմից իրականացվող արտաքին և ներքին քաղաքականություններին։
Ընդհանրապես, կուսակցությունները իրենց ծրագրային դրույթները իրականացնում են երկրի խորհրդարանում ունեցած իրենց պատգամավորների, պետական ինքնակառավարման մարմիններում ընտրված կուսակցության անդամների կամ համակիրների, իշխանական այլ լծակներում գտնվող իրենց անդամների միջոցներով։ Դրանք արտոնված են երկրի Սահմանադրությամբ և օրենքներով։
Հայաստանը և Արցախը, բնականաբար, մասնակցում են աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացներին, ուստի առաջնահերթ խնդիր է ճիշտ և հավասարակշռված պետական արտաքին և ներքին քաղաքականության իրականացումը։ Տվյալ խնդրում շատ կարևոր է երկրում գործող ազդեցիկ կուսակցությունների (այդ թվում՝ ընդդիմադիր) տեղի, դերի ճիշտ գնահատումը և նրանց ներուժի նպատակային օգտագործումը։
Հայաստանում և Արցախում գրանցված են 70-ից ավելի կուսակցություններ, որոնք բնակչության թվակազմի համեմատ, իհարկե, շատ են։ Դա հետևանք է «ժողովրդավարացում» հասկացության մեր յուրովի ընկալմանը, «Կուսակցությունների մասին» օրենքի թերությունների, ինչպես նաև արտաքին ուժերի կողմից մեր երկրի հեշտ «խոցելիության»։ Գաղտնիք չէ, որ գործող կուսակցությունների մեծամասնությունը հովանավորվում և ֆինանսավորվում է արտաքին ուժերի կողմից։
Այդ կուսակցություններն առաջին հերթին կատարում են «վերևների» պատվերները և պահանջները, հետո միայն ընթացքում լուծում «համազգային նշանակության խնդիրներ», իրագործում «ազգային վեհ գաղափարներ»։
Բարեբախտաբար, հայ իրականության մեջ գործում են մի շարք ազգային կուսակցություններ, որոնք, իրոք, մտահոգված են Հայաստանի Հանրապետության, Արցախի, Սփյուռքի ներկայով և ապագայով։ Հենց այդ կուսակցություններն են, որ պիտի արժանանան հայկական պետության ուշադրությանը և հոգատարությանը, այսինքն, նրանց հետ պետք է համագործակցի պետությունը, տրամադրի համապատասխան նյութական և ֆինանսական միջոցներ (օրենքով սահմանված կարգով), որպեսզի նրանք հնարավորինս զերծ մնան արտաքին ուժերի ազդեցությունից և կատարեն իրենց ազգօգուտ առաքելությունը։
Պետության և ազգային կուսակցությունների միջև փոխադարձ վստահության դեպքում պետությունը կարող է իրականացնել համակարգողի գործառույթը, այսինքն՝ հաշվի առնելով կուսակցությունների ուղղվածությունները, նպատակները, առանձնահատկությունները, հասարակության և միջազգային ասպարեզում նրանց ունեցած հեղինակությունը, նրանց մասնակից դարձնել քաղաքական կարևոր գործընթացներին, մարտավարական այս կամ այն խնդիրների լուծմանը։ Պետության կողմից իրականացվող այդ գործառույթը, պատկերավոր ասած, պետք է նման լինի դպրոցական ֆիզիկայից հայտնի լույսի տարալուծման (դիսպերսիա) երևույթին։ Ինչպես գիտենք, բնական լույսն անգույն է, սակայն անցնելով պրիզմայի միջով, տարալուծվում է, բաժանվում աչքի համար տեսանելի 7 գույների՝ կարմիրից մինչև մանուշակագույն։ Գույներից յուրաքանչյուրն ունի տարբեր ալիքի երկարություն, հաճախականություն, հզորություն և այլն։
Մեր պարագայում, պատկերավոր ասած, գույները փոխարինում ենք կուսակցություններով, իսկ պրիզման՝ պետական քաղաքականությամբ։ Պետությունը (ազգային էլիտան), հաշվի առնելով տվյալ կուսակցության հատկանիշները, նրան պետք է հատկացնի համապատասխան տեղ և դեր, այսինքն՝ գույն։ Պետության արտաքին քաղաքականությունը պետք է նման լինի լույսի, այսինքն, լինի անգույն։ Հակառակ դեպքում, ցանկացած գույնով հանդես գալու դեպքում, քաղաքական հակառակորդի համար կլինի տեսանելի և հեշտ խոցելի։
Վերը նշված մոդելը շահեկանորեն տարբերվում է գերտերությունների կողմից կիրառվող և այլ պետություններին պարտադրվող երկկուսակցական (սև-սպիտակ) մոդելից։ Իհարկե, Հայաստանում մի քանի տասնյակի հասնող կուսակցությունների առկայությունն էլ ազգային շահի տեսանկյունից անիմաստ է, պետք է գաղափարակից և նույնանման կուսակցությունները միավորվեն։
Մեր առաջարկած մոդելը պետք է կիրարկել հետևյալ կերպ։ Պայմանականորեն կարմիր գույնը հատկացնենք Կոմունիստական կուսակցությանը։ Բոլորին է հայտնի, որ նրանք Ռուսաստանում և մի շարք այլ երկրներում ազդեցիկ դեր ունեն։ Պետությունը պետք է նպաստի, որ ՀՀ և Արցախի Հանրապետության կոմունիստները ամուր կապեր հաստատեն ՌԴ կոմունիստների հետ և այն օգտագործեն մեր ազգային նպատակները իրագործելու համար։
Պայմանականորեն ՀՅԴ-ին հատկացնենք մանուշակագույնը։ ՀՅԴ-ն սոցիալիստական կուսակցություն է և Սոցինտերնի անդամ։ Իսկ Սոցինտերնի նման բարձր ամբիոնը պետականորեն չօգտագործելը, մեղմ ասած, ճիշտ չէ։ Չմոռանանք նաև ՀՅԴ հեղինակությունը Սփյուռքում և աշխարհում՝ ընդհանրապես։
ՀՀ-ում և Արցախում ազդեցիկ կուսակցությունների ստվար մասը աջ ուղղվածություն ունի։ Դրանց հատկացնենք՝ ծիրանագույնը։ Ողջունելի է վերջերս ՀՀ երեք կուսակցությունների՝ ՀՀԿ, ՕԵԿ և «Ժառանգության» մուտքը Եվրոպայի ժողովրդական կուսակցության մեջ։ Այն, իհարկե, նպաստելու է, որ ՀՀ հիշյալ քաղաքական ուժերը բարեփոխվեն և գործեն նաև ի շահ սեփական երկրի։
Եվրոպական մի շարք երկրներում իշխող կուսակցությունը սոցիալ-դեմոկրատականն է։ Դրանց էլ հատկացնենք դեղին գույնը։
Շարունակությունը, կարծում եմ, պարզ է։
Լույսի տարալուծման ժամանակ առաջացած գույների մասին նշեցինք, չնշեցինք աչքի համար անտեսանելի սպեկտրի վերին և ստորին գույները՝ ինֆրակարմիրը և ուլտրամանուշակագույնը. քաղաքական բառապաշարով ասած՝ «ծայրահեղական» գույները։ Այդ գունային երանգներին համարժեք կուսակցություններն ինքնին հասկանալի է ինչով պետք է զբաղվեն այսօր, երբ մեր թշնամին զօր ու գիշեր պատերազմի և հայատյացության կոչեր է հնչեցնում։
Հայ իրականության մեջ պետություն-կուսակցություն փոխհարաբերություններում համախմբող դերակատարություն կարող է ունենալ Հայ Եկեղեցին, որն, ինչպես հայտնի է, հանդես է գալիս որպես գաղափարաբանության և կազմակերպության ամբողջություն։ Գաղտնիք չէ, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցին համահայկական ամենահզոր ազգային կազմակերպությունն է։ Ըստ Սահմանադրության և «Խղճի ազատության և կրոնական կազմակերպությունների մասին» օրենքի, Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին (Հայ Եկեղեցին) ճանաչվում է որպես հայ ժողովրդի ազգային Եկեղեցի, նրա ազգային մշակույթի զարգացման, ազգային ինքնության պահպանման, նրա հոգևոր շինության ու ազգապահպանության կարևոր պատվար։ Այսինքն՝ պետությունն իր բարոյական հիմքերի շինությունը վստահում է Հայ Եկեղեցուն և միասին իրականացնում ազգապահպանման սուրբ գործը։
Տրամաբանորեն, ՀՀ-ում և Արցախում գործող բոլոր կուսակցություններն առաջնորդվելով երկրում գործող Սահմանադրությամբ և օրենքներով, Հայ Եկեղեցու նկատմամբ պետք է ունենան իրենց հստակ դիրքորոշումը՝ ամրագրված կուսակցությունների ծրագրերում։ Բարեբախտաբար, հիմնականում, այդպես էլ կա, բայց թե ծրագրային այդ դրույթն ինչպես են իրականացնում կուսակցությունները՝ ցավալի է գրելը։
Հայ Եկեղեցին էլ, իր հերթին, կարող է և պետք է համագործակցի գործող ազգային կուսակցությունների հետ և իրականացնի հետևյալ գործառույթները.
ա. կուսակցության մարմիններում, ստորաբաժանումներում և կից կազմակերպություններում ներկայացնի Հայ Եկեղեցու դավանանքը, խնդիրները և նպատակները՝ քարոզի, դասախոսության և այլ ընդունելի ձևերով,
բ. նպաստի հայության բարոյական նկարագրի, մատաղ սերնդի, երիտասարդության կրթության և դաստիարակության գործին, ազգային և կրոնական ինքնագիտակցության ձևավորմանը,
գ. նպաստի ազգային և հոգևոր արժեքների պահպանմանը և քարոզմանը,
դ. նպաստի մատաղ սերնդի և երիտասարդության աշխարհայացքի ձևավորմանը,
ե. համատեղ պայքարի աղանդավորության և այլ խորթ կրոնական կազմակերպությունների դեմ, որոնք խաթարում են հայի ազգային նկարագիրը, վնասում պետական և եկեղեցական շինությանը, սպառնում ազգային անվտանգությանը,
զ. խթանի մշակույթի և արվեստի, հայոց լեզվի և գրականության, հայկական ավանդական արհեստների զարգացումը,
է. նպաստի ազգային ավանդույթների պահպանմանը և առողջ հայկական ընտանիքի ձևավորմանը,
ը. կազմակերպի համատեղ միջոցառումներ՝ նվիրված ազգային, եկեղեցական տոներին, մշակույթի և հոգևոր գործիչներին,
թ. կազմակերպի համատեղ ուխտագնացություններ, արշավներ և էքսկուրսիաներ։
Բացի վերը նշված գործառույթներից, ներկա իրավիճակում, երբ հայության առջև ծառացած են դժվարալուծելի քաղաքական մի շարք խնդիրներ, Հայ Եկեղեցին պարտավոր է իր ուժերի ներածին չափով նպաստելու դրանց լուծմանը։
Նորից հիշենք յոթ գույներ մասին և հուսանք, որ մի օր էլ, Աստծու կամոք, Հայկական բարձրավանդակի երկայքով՝ ծովից-ծով, մի հսկայական ծիածան կկապվի։
ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ «Արցախի ժողովրդի ընդդիմությունը Ադրբեջանն է» արտահայտությունը ոչ միայն իրականության խեղաթյուրված պատկերացում է, այլև «ընդդիմություն» հասկացության, ընդդիմադիր ուժի առաքելության սխալ ընկալման հետևանք։ Օտարազգի թշնամին ինչպե՞ս կարող է լինել մի այլ պետության ու ժողովրդի ընդդիմությունը։ Ընդդիմությունը թշնամի չէ։ Այն նույն երկրի, նույն ազգի մի այլ հատվածն է, որ չի կիսում իշխող ուժերի վարած քաղաքականությունը, համառոտ և մեղմ ասած...
ԻԼՀԱՄ ԱԼԻԵՎԻ ՊԱՏՐԱՆՔՆԵՐԸ
Եթե մարդու սերը իր ժողովրդի նկատմամբ չի հնդուրժվում մեկ այլ մարդու կեղմից, ապա դա հայրենադավություն է։ Եթե մարդ չի հարգում մեկ այլ ժողովուրդի և նրա ձեռքբերումներով փառաբանում է իր ժողովրդին, ապա դա ազգայնականություն է, շովինիզմ, ռասիզմ։ Իսկ եթե դրանք արտահայտվում են բարձրագույն իշխանության առանցքային պաշտոնյայի կողմից, ապա դա գենետիկական հիվանդություն է։ Այդօրինակ դրսևորումները հարևան երկրից վաղուց արդեն կորցրել են հետաքրքրությունը։ Սակայն Ադրբեջանի պարագլուխ Ալիևի վերջին ու հերթական ցինիկ հայտարարությունը, մեղմ ասած, բնորոշ է գենետիկական հիվանդությամբ տառապողին։ «Աշխարհի բոլոր հայերը մեր թշնամիններն են» հայտարարությունը իրավաբանորեն, քաղաքական կամ այլ տեսանկյունից քննադատության ենթակա չի, քանի որ նման հայտարարությունները ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ հոգեկան խանգարման դրսևորում։ Ծայրահեղ դաժանության գագաթին հասած քոչվորական վարքն ու բարքը, նախորդ պոռոտախոսությունների և պատրանքների շարունակությունն էր։
Իր երևույթով ռեակտիվ այս վիճակը, հոգեբուժությունը բացահայտում է հաճախակի նոպայի տեսքով արտահայտվող պատճառները։ Հիմնական շեշտը դրված լինելով ժառանգաբար փոխանցմանը, ռեակտիվ վիճակն ունի նաև դրա հոգեբանական շարժառիթների բացատրությունը։ Նախևառաջ նկատենք, որ նման տիպի մարդիկ աշխարհի սոցիալական զարգացման նկատմամբ ոչ նույնական ընկալումներ ունեն։ Որքան էլ տարօրինակ թվա, բնութագրվող հոգեվիճակը գիտականորեն նմանակում են կենդանական աշխարհում առարկաների նկատմամբ առկա գունակուրության հետ։ Տվյալ հիվանդության բացասական վիճակը գրեթե անբուժելի է։
Ռեակտիվ վիճակը ունի նաև սարսափի զգացումներ։ Այս տիպի մարդիկ ունեն ցածր ինքնագնհատման անորակ հատկանիշներ։ Ունենալով իրենց իսկ նկատմամբ անբարենպաստ կարծիքներ, ենթադրում են, որ գտնվում են ուրիշների դիտոցի տակ ու գնհատվում են որպես թերարժեք անհատականություններ։ Այդ իսկ պատճառով՝ կիրառում են հարձակողականություն։ Ընդ որում, դրանք կիրառում են ինքնապաշտպանության նկատառումներով և եսամոլական դիրքերը ամրապնդելու համար։ Թաքնված լինելով դիմակի տակ, բռնության սպառնալիքներ տալով փորձում են իրենց «ուժն» ու «արժեքները» ցուցադրել։
Հատկանշական է, որ նրանց մոտ ինքնակառավարումը խիստ բացակայում է։ Դրանք ունեն կենսաբանական և հոգեբանական պարզաբանումներ։ Առաջին դեպքում, պայմանավորված է ժառանգությամբ կամ էթնիկական գործոնով, իսկ երկրորդ դեպքում՝ հոգեբանական։ Էթնիկական գործոնը նկատելի է ինտենսիվությամբ։ Եթե համադրենք թվարկված հատկանիշները և փորձենք տարբերակել դրանց ինտենսիվությունը, կնկատենք, որ Ի. Ալիևի շրջապատող մարդիկ ընտիր տեսականի են, որոնք ոչնչով գրեթե չեն տարբերվում միմիանցից։
Հաշվի առնելով էթնիկ կազմի մշակույթային ընդհանրությունը, համոզիչ է դառնում, որ հոգեկան խանգարման հիմքում ընկած է էթնիկական բնազդը։ Հաճախակի կրկնվող շղթայական ռեակցիան, ծնում է հոգեբանական առավելագույն լարվածություն, որն իր հերթին հյուծում է ներքին դրական պաշարամիջոցները, անհնար է դառնում մոբիլիզացումը, հետևապես բացառվում է իրողությունների ադեկվատ գնհատումը։
Անշուշտ այս ամենը չի կարող ակնհայտ չերևալ արտաքուստ։ Որքան էլ ադրբեջանական արհեստավարժ օպերատորները փորձեն թաքցնել Ի. Ալիևի ներքին հոգեկան տատանումները, այդուհանդերձ դրանք այնքան ցայտուն են, որ մի դեպքում՝ խոնջեցուցիչ, մյուս դեպքում՝ ակնապիշ հայացքն ընդունակ է քնած տեղից մարդուն արդնացնել։ Եթե այս ողբերգությանը մոտենանք պատմական տեսանկյունից, ապա կնկատենք որ էթնիկական կազմի արևելյան և արևմտյան վեկտորները նույնական են ու չեն տարբերակվում։ Հիրավի պետք է պատմական տվյալներ չունենալ իմանալու համար այն փաստը, որ բոլոր ժամանակներում նրանք ենթարկվել են սատանայական բռնարարքներին։
Մոլեգնության փաստագրումը դեռևս բոլորովին չի բացահայտում դրդապատճառի բովանդակությունը, քանի որ դա չի պատասխանում այն հարցին, թե որն է հայտարարության սուբյեկտիվ իմաստը, ընկալումը։ Հնարավոր չէ սահմանափակվել այն բանի նշումով, որ հայտարարություն անելու պահին գտնվել է վայրագացած, կատաղության ուժգին նոպայի մեջ, թեկուզ այդպիսի հույզը կարելի է գնհատել արդարության նկատմամբ նվազ հարմարվողականության, ոչ բավարար ադապտիվ վարքի վկայություն։
Սոցիալական, հոգեբանական, հասարակական և անհատական, օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պահերի միասնությունը մարդու գիտակցական գործունեության յուրատիպ տեսակ է։ «Ամբողջ աշխարհի հայերը մեր թշնամիներն են» ցինիկ հայտարարությունը, ըստ էության, արժեքային պատկերացումների դեֆորմացիայի արդյունք է։ Դեֆորմացիայի հետևանք է, երբ մի դեպքում հայտարարում են աննման քաղաք կառուցելու համար միլիարդավոր գումարներ նախատեսելու մասին, մյուս դեպքում հայտարարում՝ փախստականների վրաններում ապրելու մասին։ Մարկ Ավրելիուսն ասում էր. «Յուրաքանչյուր ոք արժե այնքան, որքան արժե այն, որի մասին նա հոգում է»։
Մի խոսքով՝ թաթարական Ադրբեջանում իսկական տարերային աղետ է։
ՌԱՖԱՅԵԼ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
Аркадий Карапетян։ «В основе успеха арцахского движения лежала готовность умереть»
...Многие сегодня готовы представить народ недееспособным и даже облить его грязью, готовы воровать чужую доблесть, лишь бы войти в историю и утешить свое самолюбие с высоты мундиров и должностей. И больше всего стараются те, кто не воевал, не видел врага в бою. Наверное, это комплекс неполноценности, просто трусость, когда они заливают всех грязью, говорят, что «все одинаковы и все вели себя так», стараясь оправдаться в глазах народа. Порой входят в такой раж, что забывают о том, что еще живо поколение, которое помнит, как вели себя те или иные. И хотя их никто не обвиняет, они все оправдываются и подставляют грудь для очередной награды, которая должна подтвердить, оправдать, показать...
Многие сегодня пишут статьи и даже книги, что-то там доказывают, возвеличивают себя. Я сторонюсь этого, так как очень легко потеряться в такой бурной и никчемной деятельности. Просто справедливости ради надо сказать, что ни один из нынешних власть предержащих или бывших директоров, областных партийных и государственных деятелей высокого ранга того времени не имеет отношения к подполью.
К началу митингового этапа в 1988 году в Арцахе работали в подполье около 150 человек. Они готовились к будущим митингам, организовывали сбор подписей под воззваниями и обращениями в партийные органы и органы государственной власти. Занимались распространением листовок, работой с людьми, выявляли факты дискриминации и выступали в защиту национального достоинства...
Мы все были связаны с подпольщиками в Армении, например, Игорем Мурадяном, Суреном Айвазяном. Движение в Армении состояло в большинстве своем из представителей академических кругов, людей культуры, интеллигенции, студенчества. Практически не было людей «со связями» или тех, кто «делал деньги», - происходящее их по большому счету не волновало.
Не понимая ситуации в Арцахе, которая к тому же быстро менялась, подполье в Армении зачастую давало оторванные от реальности рекомендации. Связи нет, пока съездишь и вернешься, многое изменялось - порой до неузнаваемости. Судьба Арцаха решалась здесь, на месте, а не в Ереване. И я предложил։ чтобы справиться с такой неопределенностью, надо создать в Арцахе единую организацию. Только в этом случае у нас есть шанс овладеть ситуацией - не плестись за событиями, а вести и направлять их. Со мной согласились. Подпольные ячейки были во всех районах. В Гадруте была четверка – Манвел Саркисян, Эмиль Абрамян, Артур Мкртчян и Гагик Аванесян. В Мартуни – Володя Хачатрян, Камо Сафарян из Чартара, Григор Улубабян. В Аскеране – Славик Арушанян, в Мардакерте - Виген Ширинян. В Степанакерте существовало несколько групп, но они слушали нас и координировали свои действия. Руководителем одной из таких групп был Агаян Самвел - влиятельная и харизматичная личность, хоть и принадлежал по сути к криминальным авторитетам...
«Засланные»
...Где-то за четыре месяца до декабря 1987 года для нас, реально организующих движение, большой проблемой стал рост количества «засланных». А ведь движение тогда еще не переросло во всенародное. В один из моментов «засланные» составляли чуть ли не большинство. Не надо забывать, что мы были молоды, неопытны и не до конца понимали, что происходит. Мы просто верили. Ведь «они» тоже были армянами и тоже говорили правильные слова, у них тоже горели глаза. Мы работали в тот период сердцем, а не холодной головой...
Тема «засланных» для меня не теоретическая, она прошлась по мне в буквальном смысле слова. Дважды, благодаря доносам таких вот «засланных», я оказывался на волоске от гибели...
Тема лиц, которые работали во время движения со спецслужбами СССР, сложна и противоречива. Порой в армянском обществе даже поднимается вопрос о необходимости люстрации, которая запретила бы таким лицам принимать участие в общественно-политической и государственной жизни...
...Весной 1991 года, когда был поставлен вопрос на голосование – оставаться в составе Азербайджана или выходить 18 человек высказались за то, чтобы оставаться, и только четверо проголосовали против. Сегодня те, кто голосовал в пользу Азербайджана, «уважаемые люди» при больших должностях и даже герои. Не надо укорять их и тем более бить по голове, напоминать каждый день о прошлых грехах, однако славить таких личностей, давать им полномочия тоже нельзя...
Поднявшие волну и оседлавшие волну
Мы не снимались на камеру, не фотографировались, как делали позже многие - те, кто понимал, что «реклама двигатель торговли» и сознательно использовал этот момент.
Некоторые доходили до абсурда, организуя съемки своего участия в активных боевых действиях. Даже профессиональные военные журналисты и операторы, ведущие военную хронику, не могли снимать и передавать военную реальность, реальность боя такой, какая она есть на самом деле. Передать атмосферу и напряжение удавалось только большим художникам, которых можно пересчитать по пальцам. Но некоторые понимали, что будет день завтрашний, и готовились к нему...
Но мы в начале движения не задумывались о том, чтобы иметь на будущее фотографии и прочие свидетельства своего участия. Поэтому сегодня новое поколение смотрит телевизор и спрашивает – а где вы были, где воевали? Вас нет в кадре, на фотоснимках.
Когда движение только поднималось, лидеры, чьи имена сегодня на слуху, были в стороне. Как только оно стало разворачиваться и становиться общенародным, они появились и начали действовать. Скажем, через несколько дней после начала общеарцахской забастовки, мы решили, что надо ее прекращать. Однако новоиспеченные «активисты» и «засланные», стали убеждать народ в необходимости бессрочной забастовки. Мы безрезультатно пытались объяснять, что это лишено смысла. Советской экономике безразлично – работаешь ли ты здесь или нет. Но сам ты очень быстро выдохнешься, так как не получаешь зарплаты, прекращается снабжение области. Тебе надо работать, чтобы получать ресурсы из Центра, которые позволят тебе сделать больше. А ты даже не выгружаешь вагоны с мукой. Как ты собираешься жить? В конце концов, надо кормить семьи...
На популистских лозунгах и крике новые «лидеры» четыре месяца продолжали забастовку. Потом народ стал приходить в себя, так как экономическая ситуация стала очень тяжелой. Запасы закончились, Арцах оказался на грани голода, а смысл происходящего становился для народа совсем уж непонятным. А смысл был простым и к национальным интересам он отношения не имел. Это была борьбой за власть и влияние, и дело было сделано - ребята, оседлавшие волну, прочно заняли место на трибуне, их уже было не стащить оттуда, не выковырять...
Строительство Армии
Понимание того, что нужно строить армию пришло в 1988 году. Точнее необходимость армии осознавалась и раньше, но именно в 1988 году пришло понимание, что уже можно начать строить. Армия Обороны начиналась с отдельных отрядов. Часть из них создавалась через ополчение, когда односельчане собирались вместе, чтобы защитить свои дома. Большей частью это происходило в рамках фидаинского движения и несло с собой большую опасность. Нужно было бороться против фидаинства – того самого, которое привело нас к Геноциду начала XX века.
Многие в те годы не понимали, что фидаинское движение обречено и опасно, если не перерастет в армию. Например, Мурад Петросян очень долго не хотел расставаться с фидаинством и не понимал, что нам нужны армия и солдаты, а не фидаины. А вот Ашот Бекор, Ашот Саркисян, Самвел Бабаян с самого начала хорошо это понимали. И если в 1988 необходимость армии осознавалась узким кругом активистов, то к где-то к 90-му году это уже стало фактом общественной жизни. То есть потребовалось два года, чтобы народ и движение созрели, пришли к осознанию необходимости армии...
В 1990 году мы достигли уже качественно другого уровня. Если до этого отряды создавались по принципу «дружбы», то есть в них входили ребята, которые давно знали друг друга, то теперь это выглядело уже по-другому. Агаян Самвел, Мурад Петросян и я собирались и решали, кто из добровольцев в какой отряд пойдет. Тем самым у ребят постепенно вырабатывалась привычка кого-то слушать, а координационный совет во главе с Мурадом Петросяном становился прообразом штаба армии. Мурад был чересчур амбициозным, и чтобы дело не развалилось, не успев начаться, мы поставили его «главным».
Когда привычка укоренилась, и совет прочно стал на ноги, во главе стал уже я. Вначале должность называлась главный координатор, а затем уже командующий Армией Обороны. Так или иначе, большой и даже огромной заслугой совета стало добровольное вхождение всех отрядов в Армию Обороны.
Самвел Бабаян
Создавая Армию, нужно было быть очень аккуратным, использовать адекватные методы работы. Ведь поначалу не все были готовы находиться в рамках единой военной структуры, подчиняться вышестоящим. Скажем, если бы Самвел Бабаян с его жестким и авторитарным стилем работы появился бы тогда, на первом этапе, его просто бы убили. Армянской государственности пока не было, и мы работали, большей частью через убеждение. А Самвел Бабаян тогда был чересчур молод и не имел авторитета, чтобы кого-то убеждать. Он был одним из многих, равным среди равных, бойцом в строю, но не командиром и тем более не тем «Командующим», как его называют до сих пор в Арцахе. Общеармянским государственным деятелем, который по праву подписал договор о перемирии, он стал к 1994 году.
Я помогал ему подняться и окрепнуть, дал оружие, не позволил его задавить. Кроме того, видя как командные высоты в движении берут бывшие советские чиновники и карьеристы, я понял, что надо протолкнуть наверх кого-то из простого народа, чтобы он мог уравновесить это «коммунистическое братство». В противном случае движение пойдет на дно. Понимая, что мне рано или поздно придется уйти, так как игра пошла уже по совершенно другим правилам, я поставил его своим замом. К тому же мои ребята тяготились постами, должностями. Они хотели воевать. Тот же Бекор говорил։
- Я не готов к такому посту. Я должен воевать...
- А что – я готов к такому посту?
- Да нет. Но это твоя головная боль - делай что хочешь.
Мои ребята не захотели, а Самвел Бабаян захотел. Он очень хорошо знал жизнь, и я был уверен, что он «съест» всех тех, кто тогда находился выше. Самвел Бабаян не был выходцем из советской элиты, не знал и не был испорчен нравами, которые в ней царили. Да и, честно говоря, просто не было других, более образованных и подготовленных кандидатов, которые могли бы потянуть такую нагрузку. Эти недостатки впоследствии сыграли свою отрицательную роль. У тебя нет образования, кругозора, а ты попадаешь в большие города и столицы, тебя приводят в большие здания, во дворцы. Ты поднимаешь голову – папаха с головы слетает и голова следом за ней. Ноги начинают дрожать. Не избежал этого и Самвел Бабаян.
...Я много раз говорил с людьми, которые хотели его скинуть, занять его место, но говорили и мыслили теми же категориями – зажать, проутюжить... Потом, когда Самвела скинули, многие приходили и соглашались։ ты был прав, когда советовал его не убирать. Вместо одного «Большого Самвела», диктатора, наступило время множества «мелких самвелов» и «диктаторчиков», стремящихся к безграничной власти над несколькими десятками людей. Но было уже поздно... Период военной диктатуры был резко и жестко прерван. Хотя уход военных из политической сферы, смена диктатуры, это закономерный процесс, переход мог бы быть другим, с меньшими потерями для армянского народа и государственности. Тем не менее, началось другое время и надо учиться жить по его законам.
Леонид Азгалдян был воином
Об Азгалдяне рассказала мне Жанна Галстян. В первый раз у него не сложилось в Арцахе, и он уехал, но я успел его увидеть. На фоне разношерстной и малообученной военному делу кучи людей и командиров, он был действительно грамотным военным специалистом. Поэтому я подумал, что именно этот человек поможет нам создать из вооруженных людей боеспособные отряды и армию, и поехал за ним. Поговорили, я предложил ему приехать создать тренировочный лагерь для моих ребят. Условия простые я посылаю ребят, а он их готовит. Основной лагерь располагался в Мардакерте, Даграре, - подальше от любопытных глаз, и второй в Мсмна. Был еще один такой специалист – Душман Вартан (Степанян Вартан). Он воевал в Афганистане и стал высокопрофессиональным спецназовцем и разведчиком, в одиночку ходил в разведку в Пакистан.
Однажды ко мне приходит Владимир Балаян, начальник мардакертского лагеря, и говорит։
- Командир, я что-то не пойму. Леонид нас вербует в свою армию.
- Ну, значит, вербуйся.
- Да ты мне как брат, что ты предлагаешь? (А мы – Бекор, Владимир и я - были очень близки.)
- Я тебе говорю - вербуйся. От того, что ты завербован, ты не перестаешь быть моим братом.
- Да нет, неправильно это.
- Он дает оружие, готовит твоих ребят?
- Да.
- Ну вот, значит, обучайтесь, получайте оружие, а там со временем Леонид поймет, кто кого на самом деле завербовал и что на самом деле происходит.
Леонид нам оружие не давал, только своим, и его понять можно. У него была своя хороша налаженная сеть и каналы поставки оружия. Первые «фаготы» в Арцахе появились у него. Но он не совсем доверял нам. Человеку со стороны, не из Арцаха было практически невозможно понять, кто мы, с кем связаны на самом деле. На первых порах он был очень осторожен. И вот в следующий раз я вижу Владимира уже «завербованного», - вооружен и экипирован так, что даже завидно. Даже у меня не было такого оружия и экипировки. Когда со временем Дашнакцуцюн устроила «утечку» той «вербовочной истории», Леонид был удивлен, что арцахцы его переиграли.
Политические партии и борьба за власть во время войны
...Зарождение новой реальности – Армии Обороны – не могло не привлечь внимание армянских политиков и партий, и традиционных, таких как Дашнакцуцюн, и формирующейся партии власти, каковой становилось Армянское общенациональное движение (АОД). Хотя на самом деле «партии» и все, что с ними связано, - это пена на поверхности истории, и тем, кто сегодня занимается партийной жизнью, перед смертью будет стыдно. Партия - это орган, который позволяет человеку претендовать на власть. И очень сложно не заразиться гордыней, а она - первый смертный грех. Партия создает у человека ощущение и даже уверенность в том, что он, как «член партии» и тем более, как «партийный руководитель» стал гораздо весомее, важнее.
Между партиями развернулась ожесточенная борьба за власть и влияние, она проходила как в Арцахе, так и в Ереване. В Арцахе во время движения была только одна партия – Дашнакцутюн, но не было партийного духа. Мы были там, внутри и ни разу, ни при каких обстоятельствах эти отношения невозможно назвать партийными. Дашнакцутюн рассматривалась как возможность получить доступ к ресурсам, в первую очередь, оружию. И когда мы вышли из Дашнакцутюн в конце 1991-го - начале 92-го, из свыше 600 членов партии в Арцахе осталось около 25 человек. Причем многие из оставшихся тоже хотели уйти, но я возражал, объясняя тому же Ашоту Бекору, что надо оставаться, чтобы иметь доступ к боеприпасам и пр... И Самвел Бабаян успел побывать дашнаком - я ему посоветовал вступить. Он стал размахивать руками։ «Зачем мне это надо, какой из меня дашнак?» Но аргумент насчет оружия его убедил.
Так рождались мифы и легенды, которые сегодня работают на Дашнакцутюн. На самом деле Ашот Бекор и многие другие, были не дашнаками, а патриотами и воинами Армении. Всевышний дал нам победу, потому что в те годы мы любили друг друга и никогда ни при каких обстоятельствах не помышляли, что можно оставить своего товарища в бою. Каждый знал, что если его ранят, товарищи вытащат...
Но есть другая жизнь, другой взгляд на место и судьбу человека, народа, страны. В армянской реальности тех лет был Левон Тер-Петросян и партия власти в Республике Армения, контролирующие поступление ресурсов в Арцах. Они начали активно вовлекать Армию и «человека с ружьем» в политику, переманивая на свою сторону бойцов и отряды. К 1991 году отношения между Ереваном, где у власти был АОД, и Арцахом, где был Дашнакцуцюн, дошли до критичной точки. Все материальные ресурсы – ГСМ, боеприпасы и оружие, продовольствие шли через Ереван, который не хотел видеть меня во главе Армии Обороны.
Мои портящиеся отношения с Л. Тер-Петросяном к 1991 году достигли критического предела. Противоборство с Азербайджаном переходило на другой уровень и нужно было определяться. Я, конечно же, мог остаться, если бы согласился выполнять все указания из Еревана. Думаю, тогда Левон Тер-Петросян с удовольствием бы работал со мной, о чем он в узких кругах говорил не раз. Однако помимо полного и безусловного подчинения, необходимо было бы согласиться физически убрать с политической арены некоторых деятелей в Арцахе, тем самым сосредоточив в своих руках всю власть, как военную, так и политическую. Я не мог пойти на такой шаг. В силу своих убеждений я не могу убивать ради власти. Да, я воевал и убивал турок – в бою. Это было моей святой обязанностью – защищать свою Отчизну, свой дом, семью, веру от вторгшегося врага. Но убивать армянина, такого же, как я – для меня невозможно.
Думаю теперь должно быть очевидно, почему Левон Тер-Петросян и АОД не могли дать оружие «Дашнаку Аго», у которого такие вот взгляды на войну и мир. Они тогда провели меня и показали 11000 автоматов, закупленных армянином из Спюрка для Арцаха. Я встречался с ним позднее. Мне сказали, что оружие поступит в Арцах, если я уйду или соглашусь с их взглядом на будущее Армении и армянского государства. И дело тут даже не в Дашнакцуцюн, политических пристрастиях и пр. К тому времени, когда я подал в отставку, я уже подал заявление на выход из Дашнакцуцюн. Проблема заключалась в более глубоких смыслах и мировоззрении.
Первую партию оружия АОД переслал через Роберта Кочаряна. Наверное, Роберт и те, кто был рядом с ним, там, в Ереване били себя в грудь, утверждая, что они контролируют ситуацию и пр. Чтобы показать, что это не так, я забрал у них оружие сразу же у вертолета. Другой раз они переслали партию уже через Леонарда Петросяна, и я вновь ее забрал. Во время одного из таких случаев в вертолете сидел и Сейран Оганян. Мне надо было показать Еревану, что в Арцахе власть находится в одних руках и не стоит пытаться создавать разногласия внутри Арцаха и пользоваться ими, создавая соперничающие за власть партии. Тогда они перестали посылать оружие. До моей отставки они передали в Арцах всего 300 автоматов и ждали, пока я не уйду. В этих условиях я принял решение уйти, так как в противном случае под удар ставилась бы вся борьба и судьба Арцаха. Шел февраль 1992 года, начинался уже другой период арцахской истории и войны. Обещание продолжить поставки они не выполнили – обманули.
Каковы были намерения АОД и Тер-Петросяна – просто сменить меня, как личность, и поставить своего человека, который беспрекословно слушался бы их? Или более глубинная политика, результатом которой должна была стать сдача Арцаха? С возрастом и со временем я все больше склоняюсь к выводу, что верхушка АОД, взяв власть в Республике Армения, хотела все сдать, но не знала, как это сделать и при этом остаться в живых. Ведь к этому времени они имели дело уже с другой реальностью – вооруженным, а не митинговым народом. Как его контролировать? Никакой спецназ и карательные меры не могли гарантировать, что ты останешься в живых.
В таком случае тот факт, что мы смогли в кратчайший срок создать армянскую армию, наладить устойчивое взаимодействие, приобретает уже другой смысл. Без такой армии, без такого взаимодействия внутри руководства армянских вооруженных сил армянские политики во главе с Тер-Петросяном, думаю, сдали бы Арцах. Человек с ружьем, которого они привели в политику, в критический момент армянской истории сыграл не так, как планировалось, и встал на сторону народа, а не политиканов и предателей. Инстинкт или мудрость народа, назовите, как хотите, помогли военным и патриотам остановить и преодолеть пораженческий сценарий, реализуемый Тер-Петросяном и верхушкой АОД. То есть политика Левона Тер-Петросяна и АОД, а теперь уже Армянского национального конгресса, которую мы видим сегодня, последовательно проводится как минимум с 1991 года.
Мы все-таки уникальный народ, так как сумели одержать победу в условиях, когда твой Президент, глава твоего народа искренне и настойчиво старался привести его к поражению. Очень мало народов, которые способны на такое. Можно вспомнить много случаев в истории, когда президент (царь)-предатель приводил свой народ к поражению, хотя была возможность сражаться и побеждать, но обратное я припомнить не могу.
Порой можно услышать, что если я и такие как я согласились бы физически убрать ряд политиков, возможно, страна пошла бы по другому пути, и из Армении не уехали бы свыше миллиона армян. Тебя ставят, на первый взгляд, перед очень неприятным выбором, - или ликвидация нескольких, или потеря для Армении свыше миллиона армян. Выбор, который не может быть сделан и согласован, в рамках, как политической логики, так и морали, совести. Думаю, тут не все так просто и выбора как такового на самом деле нет. Такое состояние армянской власти, - глубокая проблема. Каков народ, такова и его власть...
Служение и наемничество
Меня многие не могли понять – тогда и сейчас. Не соглашались, шли против меня, когда, например, я не разрешал им оставаться фидаинами. Они хотели власти. Ведь что такое фидаин – это человек с оружием в руках, и через оружие он держит власть, принимает решения. И это опьяняет. Того же Самвела Бабаяна можно считать «главным фидаином» и выразителем этого нерва военной власти, который, в конечном счете, его доконал. История любит преподносить уроки и даже поиздеваться над людьми. Понимая в начале движения пагубность фидаинства, железной рукой искореняя его, Самвел Бабаян к 1994 году стал «Главным фидаином» Арцаха и выразителем идеи։ «Я воевал, я отстоял, защитил. Почему вы мне не даете то, что я считаю нужным».
Произошла подмена, когда главным и решающим моментом становится не служба Отчизне, но обыкновенный торг. Вчерашние воины и освободители армянских земель, взамен своих военных услуг, начинают требовать материальные и нематериальные блага – себе, своей семье, близким, клану. Из армянских воинов они превращаются в наемников. Такая духовная болезнь сегодня широко распространена в армянской армии. Можно назвать не одну и не один десяток фамилий военачальников, офицеров, просто рядовых, которые так смотрят на свое служение Отчизне, ношение военной формы и оружия. Многие из боевых друзей, соратников за эти годы из воинов превратились в «торгашей от войны», наемников...
Если бы народ встал на ноги и сказал, что такое поведение и такое отношение к войне и оружию недопустимы, мы имели бы другую страну. Но он не встал, - согласился, значит, достоин именно таких отношений и такой власти...
Очень многим, даже большинству захотелось наслаждаться плодами «побед», жизнь и судьба воина была разменяны на власть, богатство, пиры и распущенность. Так что пусть не болтают нынешние с высоких трибун. Многие, если не все, кто сегодня при власти, имеют в своей биографии неприглядные факты. У каждого из них есть эпизоды, когда они вели себя как трусы, бежали. Многие из них не участвовали в боях, хотя любят хвастаться наградами и поучать молодых. Наверное, искренне позабыли, как вели себя во время войны, на поле боя, и почему-то вообразили, что и народ, не говоря уж о Всевышнем, забыли об этом. Пусть Господь простит меня, - лично я воевал, как воин, солдат...
Где-то в 2002 году меня пригласили на показ нового фильма про взятие Шуши, просили оценить. Сидели генералы, полковники и такие, как я. В конце спросили мое мнение. Я сказал, что если относиться к фильму, как к воспоминаниям ряда людей о тех днях, то фильм как фильм – не первый и не последний. Если же, как к хронике и реальным событиям, то он вызывает улыбку. Чтобы понять, что происходило на самом деле, надо знать всю картину. Солдаты и командиры нижнего и среднего звена не могли знать и не знали, что происходит на самом деле. Знает очень ограниченный круг людей, который предпочитает сегодня молчать...
Армянская Армия сегодня
Современное военное строительства армянской армии вызывает у меня озабоченность. Арцахская война показала, что в наших условиях, при таком численно превосходящем противнике, мы не можем выстоять, если считаем боевые действия противоборством равных по возможностям, боевой мощи противников. Нам надо учитывать тот факт, что довольно долго, в течение десятилетий Азербайджан будет иметь численное превосходство и преимущество в вооружении и военной технике. В этих условиях понятия «линия фронта» для Армии Обороны не должно существовать. Ты должен быть готов воевать в условиях полного окружения, уметь наносить удары и выходить из окружения, прорываться вглубь, дезорганизуя оборону противника.
Это скорее тактика войск специального назначения. Большая часть армянской армии, ее ударные части, должны быть выстроены, как спецназ. Нельзя армянского солдата привязывать к окопу, как это происходит сегодня. Нас приучили к укрепленным позициям, «окопной войне», хотя будущая война не будет таковой. Армянская армия сегодня не отвечает армянской действительности и реальностям будущей войны.
Порой можно услышать аргументы, что боевая подготовка и оснащение войск специального назначения это совершенно другие усилия и затраты, и армянская государственность не в состоянии их потянуть. Думаю это лукавый аргумент и проблемы не в затратах, а способности высшего военного и политического руководства строить сильную армию. И если ресурсов не хватает, то не правильнее ли будет направить их в нужное русло, нежели тратить на обреченную структуру, малоподвижной, позиционной армии времен первой мировой войны.
Но такой взгляд на армию потребует военных реформ, которые неизбежно ударят по власти армянского генералитета, не желающего что-либо менять. Армянской власти сегодня выгодно иметь неправомерно затратную и неэффективную армию. В результате с началом новой войны вновь, как в конце 93-го и начале 94-го года, будут неоправданные потери, и вновь армянскому народу придется в условиях войны решать те задачи, которые должны были быть решены во время мира. Строительство Армии Обороны сегодня происходит в рамках советской военной школы, которая уже стала частью истории. В XXI веке уже есть новый опыт, который надо изучать и использовать для нужд армянской армии. А это требует уже других кадров, других генералов – молодых, энергичных, которые были бы способны готовить армянскую армию к будущим войнам.
беседовал Рачья Арзуманян
“АНИВ”, 6 (39) 2011 г.
------------------------------------------------
Տպագրվում է կրճատումներով
ՕՐԵՆՔ ԵՎ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Խոսքը ՀՀ «Լեզվի մասին» օրենքի և, ընդհանրապես, լեզվաքաղաքականությանը վերաբերող մի քանի այլ օրենքների մասին է։
Թվում է, թե Հայաստանում ոչ մի բան ավելի լավ չի պաշտպանված, քան լեզուն է (պետական սահմանների հետ չենք համեմատում)։
Տեսեք, ունենք ՀՀ «Լեզվական քաղաքականության» պետական ծրագիր, «Լեզվի մասին» օրենք, «Գովազդի մասին» օրենք, «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենք, «Ֆիրմային անվանումների մասին» օրենք, «Վարչական իրավախախտումների մասին» օրենք, «Կրթության մասին» օրենք։ Այս բոլոր օրենքներով պաշտպանված է հայերենը՝ մեր պետական լեզուն։
Ասենք, «Գովազդի մասին» օրենքում կարդում ենք. «Գովազդի լեզուն հայերենն է, կարող է զուգակցվել այլ լեզուներով՝ համեմատաբար փոքր տառերով», «Գովազդի հայերեն շարադրանքը տեղեկատվության ծավալով չպետք է զիջի այլ լեզվով հրապարակվող տարբերակին»։
«Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքում կարդում ենք. «ՀՀ տարածքում հեռարձակվող հեռուստահաղորդումների լեզուն հայերենն է», «Հեռուստաընկերությունները պարտավոր են ապահովել իրենց հաղորդումների լեզվի անաղարտությունը. պետք է ապահովեն այլ լեզվով տրվող համաժամանակյա թարգմանություն»։
«Ֆիրմային անվանումների մասին» օրենքում ասված է. «Ֆիրմային անվանման հետ կարող են օգտագործվել նաև դրա օտարալեզու թարգմանությունները։ Այդ դեպքում ֆիրմային անվանման մեջ պարունակվող տարբերակող նշանակության անունը չի թարգմանվում»։
«Վարչական իրավախախտումների մասին» օրենքում կարդում ենք. «Հայաստանի Հանրապետության ուսումնական հաստատություններում առարկաների հայերեն դասավանդումը կամ միջնակարգ-ուսումնական, մասնագիտական տեխնիկական և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում հայոց լեզվի ուսուցումը կամ հայոց լեզվի ընդունելության քննությունը չապահովելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում…»։ Եվ նշվում են տուգանքի չափերը։
Նույն օրենքում կարդում ենք. «ՀՀ պետական մարմինների, ձեռնարկությունների, հիմնարկների և կազմակերպությունների գործունեությունը ոչ հայերեն վարելը, ցուցանակները, ձևաթղթերը, դրոշմանիշները, նամականիշները, կնիքները, միջազգային փոստային ծրարները և գովազդները ոչ հայերեն ձևավորելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում…»։
Շարունակենք. «Զանգվածային միջոցառումների ժամանակ ոչ հայերեն ելույթների համաժամանակյա թարգմանությունը չապահովելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում…»։
«Միջազգային ատյաններում ՀՀ-ն ներկայացնող անձանց ոչ հայերեն պաշտոնական ելույթները, ՀՀ տարածքում գտնվող արտասահմանյան պետական մարմինների, ձեռնարկությունների, հիմնարկների և կազմակերպությունների՝ պետական վերահսկողության ենթակա փաստաթղթերը հայերենով չզուգակցելը առաջացնում է նախազգուշացում և տուգանքի նշանակում…»։
Եվ վերջապես. «Պաշտոնատար անձանց և սպասարկման առանձին ոլորտներում աշխատող ՀՀ քաղաքացիների հայերենին չտիրապետելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում…»։
Տեսնում եք, սիրելի բարեկամներ, ի՛նչ հրաշալի օրենքներ ունենք, որոնք, ավա՛ղ, խախտվում են յուրաքանչյուր քայլափոխի։ Քաղաքը հեղեղված է օտարալեզու ցուցանակներով, գովազդով՝ սրտխառնուք առաջացնելու չափ, պաշտոնատար անձինք ելույթների ժամանակ անխնա աղավաղում են հայերենը, հեռուստահաղորդավարները անխնա փչացնում են հայերենը իրենց ծեքծեքուն, հայերենին խորթ առոգանությամբ ու շեշտադրությամբ, բառերի չիմացությամբ, անհարկի օտարաբանություններով, ոչ բոլոր ուսումնական հաստատություններում է կրթության լեզուն հայերենը, ոչ բոլոր հիմնարկ-ձեռնարկություններում է գործավարությունը հայերենով կազմակերպված և այլն, և այլն։
Ի՞նչն է պատճառը. արդյո՞ք անցումային շրջան է և հետո լավ է լինելու, թե՞ պարզապես հետաճի երևույթ է նկատվում։
Պետք է օգնել պետական մարմիններին և ոչ միայն քննադատել՝ մեր ամենօրյա վերաբերմունքով, գրելով, ելույթներով, մեր պահվածքով։ Պետք է հասարակական անհանդուրժողականության մթնոլորտ ստեղծել օրենքը խախտողների նկատմամբ, մեր լեզվական իրավունքները խախտողների նկատմամբ։ Առաջարկում եմ չօգտվել այն ձեռնարկությունների ծառայություններից, որոնց ցուցանակները օտար լեզվով են միայն։ Որպես մարդ և քաղաքացի ես դիմում եմ մարդու իրավունքների պաշտպանին. իմ՝ որպես Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացու լեզվական իրավունքները ոտնահարված են Երևան քաղաքում, ես չեմ կարող կողմնոոշվել Հայաստանի մայրաքաղաքում. չկան հայերեն անվանումներ, հայերեն ցուցանակներ. սա մարդու իրավունքների կոպիտ խախտում է։
Կան ժողովուրդներ, որոնք ունեն վարքագծի կազմակերպման իրավական ակտերի ժողովածուներ և դրանով էլ առաջնորդվում են. լեզուն նրանց համար էական չէ։ Կան ժողովուրդներ, որոնց ընդհանրացնողը կրոնն է, պետականության զգացողությունը։ Մեզ համար եղել է մեր վարքագիծը կանոնակարգող, կազմակերպող երկու ընդհանուր բան՝ լեզու և ընտանիք։ Այսօր, փառք Աստծո, ունենք նաև պետականություն։
Եկեք տեր կանգնենք մեր պետական լեզվին, մեր իրավունքներին։
ՎԱՉԱԳԱՆ Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆ
«9-րդ հրաշալիք»
ԲԱԶՄԱԶԱՎԱԿՈՒԹՅՈՒՆ. ՆՊԱՍՏՈ՞ՒՄ ԵՆՔ, ԹԵ՞ ԽՈՉՆԴՈՏՈՒՄ
Ընտանիք ու երեխաներ. ահա այն, ինչին ձգտում է յուրաքանչյուր նորմալ մարդ։ Ըտանիքատեր դառնալով, երեխաներ ունենալով, մարդ հանդիպում է բազում դժվարությունների։ Բավական է նայել երեխաներ դաստիարակելու ծանր հոգսն իր ուսերին վերցրած ծնողի հոգնած, բայց և երջանիկ աչքերին՝ կհասկանաս երջանկության այն գինը, որը վճարում է յուրաքանչյուր բազմազավակ ծնող։ Բազմազավակություն. քարոզում են եկեղեցին ու պետությունը, որոշ ընտանիքներ էլ իրենց վրա են վերցնում նման ծանր պատասխանատվություն, ինչպես դա Հայրումյանների ընտանիքը։ Սակայն մեծ եղավ այն գինը, որը վճարեց այդ երջանկության համար, և վճարում է մինչ հիմա։
Հայրումյանների ընտանիքում մեծանում են 6 երեխաորոնցից 5-ը՝ անչափահաս։ Ավագ որդին ամուսնացած է, 4 երեխաները դպրոցական են, իսկ ամենափոքրը 3 տարեկան է։ Հայրումյանների ընտանիքն ապրում է մայրաքաղաքի Արզանյան 10 հասցեում, երկհարկանի տան մեկսենյականոց նկուղում։ Մեկ տարի առաջ 55 տարեկան հասակում կաթվածից մահացավ ընտանիքի հայրը, և տան ամբողջ հոգսը մնաց տանտիկին Նաիրա Հայրումյանի ուսերին, ով ստիպված է տան հոգսերը հոգալ 34 հազար դրամ աշխատավարձով ու երեխաների ամսական հասանելիք նպաստով։
Ամուսնացած որդին՝ կնոջ հետ, 5 երեխաները և ինքը՝ տիկին Նաիրան, ստիպված են ապրել մեկ ընդհանուր սենյակում։ Ցածր առաստաղով խոնավ այդ նկուղից դուրս գալու հույսն էլ արդեն սպառվում է, քանի որ, ինչպես տիկին Նաիրան է տեղեկացնում, նա բազմիցս է բնակարան ստանալու խնդրանքով դիմել և՛ քաղաքապետարան, և՛ նախագահական նստավայր։ Քաղաքապետարանի տված պատասխանի համաձայն, Հայրումյանների ընտանիքը չունի բնակարան ստանալու լիազորություն, քանի որ ընտանիքում 5 անչափահաս երեխա է, իսկ բնակարան ստանալու լիազորություն ունեն 6 անչափահաս երեխաներ ունեցող ընտանիքները։
Ամուսնու մահից հետո բնակարան ստանալու հույսով տիկին Նաիրան նորից է դիմել պետական մարմիններին, սակայն պատասխանը նորից բացասական է եղել։ Նույն տան երկրորդ հարկում է ապրում տիկին Նաիրայի կեսուրը ՝ հարսի ու երկու թոռերի հետ։ Այդ ընտանիքը նույնպես կորցրել է իր ղեկավարին ու սոցիալապես անապահով է, իսկ տիկին Նաիրայի բարեկամներից միայն հիվանդ թոշակառու հայրն է, ով նույնպես չի կարող ձեռք մեկնել դստեր ընտանիքին։ Իսկ նման ընտանիքում ապրող, մարդկային բավարար ապրուստից կտրված, հին ու ավերակ մահճակալների վրա համերաշխ նստած, աղքատիկ ճաշից բավարարված ու երջանիկ դեմքերով երեխաները յուրաքանչյուր նորմալ մարդու անտարբեր չեն կարող թողնել այդ ընտանիքի նկատմամբ։
Հուսով եմ՝ ներկայացրածս խնդիրը անտարբեր չի թողնի մեր իշխանություններին։ Ծանր կացության մեջ հայտնված, մի կերպ գոյատևող այս ընտանիքի իրավիճակն անգամ թույլ չի տալիս մեղավորներ ու անմեղներ փնտրել, միայն պահանջում է համապատասխան ուշադրություն ու գթություն։
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԾԱՏՐՅԱՆ
ԱրՊՀ, լրագր., 4-րդ կուրս
ՆՊԱՏԱԿԸ ՈՉԻՆՉ Է, ԵԹԵ ԴՐԱՆ ՉԵՍ ՀԱՍՆՈՒՄ
Ապրել անհոգ ու դժգոհել կյանքի պայմաններից, աշխատանք չգտնելու պատճառներ փնտրել ու ապրել ծնողների վաստակած գումարով՝ թերևս ամենահեշտ ճանապարհն է, որն այսօր ընտրում են շատ երիտասարդներ։ Միջնակարգն ավարտելուց հետո բարձրագույն ուսումնական հաստատություն ընդունվելն արցախցի երիտասարդի համար կարևոր պայման է, և դիպլոմ վաստակելուց ու մասնագիտությամբ չաշխատելու դեպքում զգում են իրենց անարդարացիորեն գործազրկության մատնված մարդիկ՝ փորձելով գտնել արդարացումներ։ Սակայն, տեսնելով երիտասարդների, ովքեր հպարտությամբ կրում են իրենց աշխատանքը՝ հաղթահարելով բոլոր դժվարությունները, իրավուք անգամ չես ունենում արդարացնել «խեղճ գործազուրկ» երիտասարդներին։ Իսկ այն, որ ձգտողը կարող է հասնել իր նպատակին, մեզ ապացուցում են իրենց նպատակին հասած մարդիկ։
Դիզայներ-մոդելավորող Գայանե Հարությունյան (ծնվ.1982 թ.)։
- Գայանե, ես սկզբից կուզեի Ձեզ առաջարկել մտքերով ետ գնալ մոտ տաս տարի ու հիշել, թե ինչպիսի պատկերացում ունեիք Ձեր ապագայի մասին, և արդյո՞ք դիզայներ-մոդելավորողի մասնագիտությունը տեղ ուներ Ձեր կյանքում։
- Այո, շատ բաներ կան, որոնց մասին ես անգամ չէի մտածում, իմ կյանքում շատ դեպքեր եղան, որոնց մասին ես անգամ մտածել չէի կարող, մասնագիտությանս մասին նույնպես չեմ մտածել. երբ երիտասարդ ես ու պատասխանատվություն չես զգում ընտանիքի նկատնանբ, թվում է՝ քեզ անգամ վայել չէ ծանր աշխատանք, բայց կյանքի դաստիարակությունը հզոր է։ Հայրս էլ ուներ նույն մասնագիտությունը և միշտ ստիպում էր ինձ սովորել իրենից։ Ասում էր, որ այն մի օր կկերակրի ինձ, իսկ ես սեր չունեի դեպի կարուձևն ու ընտրեցի տնտեսագետի մասնագիտություն։ Սակայն, այդ մասնագիտությամբ ես չաշխատեցի։
- Ինչպե՞ս սովորեցիք այդ մասնագիտությունը, և այժմ Ձեզ լավ մասնագետ համարո՞ւմ եք։
- Չեմ էլ ուզում հիշել այն օրերը, երբ ամբողջ օրը նստած կարի մեքենայի առաջ, երազում էի ազատության մասին, ուզում էի թողնել բոլորը և ընկերուհիներիս հետ զբոսանքի դուրս գալ։ Բայց հիմա ես հպարտ եմ իմ ունեցածով։ Եվ ինձ թվում է, կարող եմ ինձ լավ մասնագետ համարել։ Ես ունեմ շատ մշտական հաճախորդներ և իմ գնահատականը փնտրում եմ նրանց գոհունակության մեջ։ Եթե մարդիկ ինձ վստահում են, ուրեմն ես իրավունք ունեմ ինձ լավ մասնագետ համարելու։
- Երբ նոր էիք սկսում զբաղվել այդ աշխատանքով մտածում էի՞ք, որ կարող եք հասնել այն հաջողություններին, որ հիմա ունեք։ Ա
- Անկեղծորեն՝ ոչ։ Բայց երբ արդեն խորանում ես տվյալ ասպարեզում, երբ պատասխանատվություն ես զգում մարդկանց չհուսահատեցնելու ու ինքդ քեզ փորձելու համար, թե ինչքան ուժեղ կարող ես գտնվել, ու երբ ձեռք ես բերում որոշակի հաջողություններ, շատ ավելի վիրավորական է այն կորցնելը, քան երբևիցե չունենալը։
- Գիտենք, որ Արցախ եք տեղափոխվել Ուզբեկստանից։ Երբևէ մտածե՞լ եք, որ այնտեղ մնալով կարող էիք չունենալ նույն հաջողությունները կամ հակառակը՝ կարող էիք հասնել ավելի մեծ բարձունքների։
- Կարևոր են և՛ պայմանները, և՛ ժողովրդի մակարդակը, և այն, թե տվյալ հասարակության մեջ դու քեզ ինչպես ես գնահատում։ Իմ գնահատականը միշտ ինձ հետ է, և առաջին հերթին ես հավատում եմ ինքս ինձ, իմ ուժերին, հետո՝ պետությանն ու ժողովրդին։
Մայրաքաղաքի ArtCompService աուդիո կենտրոնի տնօրեն Արթուր Գրիգորյան (ծնվ. 1986 թ.)։
- Հաճախ թվում է, թե մեր օրերում այդպիսի կենտրոն ունենալու համար, ինչպիսին դուք ունեք, անպայման պետք է ունենալ ինչ-որ նախահիմք և կողմնակի օգնություն. այս աշխատանքը սկսելու համար որևէ նախադրյալներ ունեցե՞լ եք։
- Ասեմ, որ աշխատանքս սկսել եմ զրոյից, 2008 թվականին ավարտել եմ ԱրՊՀ-ի կիրառական մաթեմատիկայի բաժինը, իսկ այդպիսի կենտրոն ունենալու գաղափարն ունեցել եմ ավելի վաղ, և 2007 թվականին այն արդեն գործում էր։ Միշտ էլ հաճելի է ունենալ սեփական աշխատանք։ Ուսանելու տարիներին ունեցել եմ բավարար գնահատականներ, սակայն աշխատել եմ մեծ ուշադրություն դարձնել գործնականին, և այժմուրախ եմ, որ չեմ մտածել դիպլոմիս գնահատականների մասին. չէ՞ որ այսօր ես կարող եմ սեփական աշխատանքով ապահովել ինքս ինձ, և ավելին՝ աշխատանքով ապահովել նաև ուրիշներին։
- Ապագայի ի՞նչ ծրագրեր ունեք։
- Ամենամեծ ցանկությունս երկրից հեռանալն է։ Ես այստեղ ապագա չեմ տեսնում, քանի որ այստեղ չկա երիտասարդներին աջակցելու որևէ ծրագիր։ Հաճախ էլ հակառակն է կատարվում. հարկային ծառայության անհիմն խստությունը երբեմն քեզ կարող է միանգամից հուսահատեցնել։ Այդպիսի պայմաններում աշխատանքդ պահելը դժվար է, սակայն նաև գիտակցում եմ, որ նահանջելու իրավունք չունեմ, քանի որ գիտեմ, որ ամեն ինչին պետք է հասնեմ իմ ուժերով։
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԾԱՏՐՅԱՆ
ԱրՊՀ, լրագր., 4-րդ կուրս
Վերջին էջ
ՀԱՎԱՏԱՓՈԽԸ
Ծեր քրիստոնյայի մեկը գնաց Պըլը-Պուղու մոտ, թե՝ ուզում եմ ճանապարհվել սուրբ Երուսաղեմ՝ մեղքերս քավելու։ Պըլը-Պուղին նրան հարցրեց. «Իսկ ի՞նչ կարիք կա այդքան երկար ճանապարհ կտրել օր ծերության, երբ մեր եկեղեցում կարող ես այդ նույն բանն անել»։ Ծերունին պատասխանեց. «Մեղքերս այնքան շատ են, որ չեմ ուզում զզվեցնել մեր աստծուն»։
Եվ Պըլը-Պուղին նրան մի առակ պատմեց.
«Մի ծերունի, երբ զգում է մահվան շունչը, կանչում է կողակցին, թե՝ գնա մոլլա բեր, բան ունեմ ասելու։ Կինը զարմանում է. «Ա՛յ հալևոր,- ասում է,- խելքդ հո չես թռցրել, մոլլայի հետ ի՞նչ գործ ունես»։
Հալևորը ձենն այստեղ բարձրացնում է. «Ա՛յ կնիկ,- ասում է,- խելքս տեղն է, գնա ինձ համար մի մոլլա գտիր»։
Հնար չկար, էս կնիկը մի մոլլա է բերում։ Մոլլան մոտենում է մահվան հետ կռիվս տվող ծերունուն ու հարցնում. «Ա՛ հայ, ասա տեսնեմ՝ ի՞նչ ես ուզում»։ «Ուզում եմ հավատս փոխել, մահմեդական դառնալ»,- պատասխանում է հալևորը, և մոլլայի բուռը երկու ոսկի խոթում։
Մոլլան իսկույն գրպանից հանում է Ղուրանը, մի քանի բան կարդում ու ասում. «Ա՛ հայ, էսօրվանից դու ալլահի կամքով մահմեդական ես»։
Այս հալևորը մի կերպ գլուխը բարձրացնում է, ասում. «Փա՜ռքդ շատ, աստված, էս աշխարհից մի մուսուլման էլ պակասեց», ու նոր միայն հոգին ավանդում»։
ՄԱՐԴՈՒԴ ՏԱՐ, ԿԱՊԻՐ
Պըլը-Պուղին կանչում է Միրզա խանին.
- Միրզա խան, հե՜յ Միրզա խան։
- Հա՛ֆ, հա՛ֆ, հա՛ֆ,- հաչում է Միրզա խանի շունը։
- Միրզա խա՜ն,- ձայնն ավելի է բարձրացնում Պըլը- Պուղին, և կատաղած շունը դուրս է նետվում բակից ու հարձակվում նրա վրա։
Պըլը-Պուղին մահակով խփում է շան դնչին ու դառնում պատշգամբում կանգնած Միրզա խանի կնոջը.
- Աղջի, մարդուտ տար՝ կապիր, շանդ ասա դուրս գա, բան եմ ասում։
ՊԸԼԸ-ՊՈՒՂԻՆ ԼԵԶՎԱԳԵՏ
Մելիք Շահնազարը շտապ Պըլը-Պուղուն կանչում է ու հարցնում.
- Պուղի, աշխարհում քանի՞ լեզու կա։
- Երկու հարյուր և մեկ։
- Իսկ դու քանի՞ լեզու գիտես։
- Երկու հարյուր։
- Այդ լավ է,- ասում է Մելիքը։- Քիչ առաջ մեր տունը մի մարդ է եկել, լեզուն չեմ հասկանում, գնանք տեսնենք ինչ է ուզում։
- Բա լավ, չիմացա՞ր, թե էդ մարդը որ աշխարհից է եկել։
- Հնդուստանից։
Պըլը-Պուղին քորում է ծոծրակը.
- Հա՜, Մելիքն ապրած կենա, լավ հիշեցի, աշխարհում մենակ հնդու լեզուն է, որ չեմ իմանում։
ՄԱՏԸ ԹԵԼ ԿԱՊԻՐ
Մելիքի մայրը մահանում է։ Թաղման ժամանակ Մելիքը գրկում է հանգուցյալի դագաղն ու ասում.
- Այա՜, ապուն կասես դարդ չանես, վրեդ էնպիսի գերեզմանաքար եմ գցել, որ չուտես-չխմես, թամաշա անես... Այա՜, ապուն կասես թոռներդ մեծացել, էսօր-էգուց պսակվելու են... Այա՜, ցավդ տանեմ, չմոռանաս, կասես Շահնազարն ասում է՝ հազար գլուխ ոչխար ես թողել, չորս հազարն եմ արել... Այա՜, յանի միտդ ես պահելո՞ւ…
Պըլը-Պուղին այստեղ բռնում է Մելիքի թևն ու ասում.
- Ա՛յ Մելիք, այան էդքան բաները ո՞նց միտը պահի, պառավ կնիկ է՝ մատը մի թել կապիր, որ չմոռանա։
ԱՆՁՐԵՎ
Մելիքը և Պըլը-Պուղին ձիերը հեծած վերադառնում էին հանդից, երբ հանկարծ սկսում է ուժեղ անձրևը։ Պըլը-Պուղին իջնում է ձիուց, շորերը հանում, դնում խուրջինում և դառնում Մելիքին.
- Ա՛յ Մելիք, դու ինչի՞ ես սպասում, շորերդ հանիր։
- Պուղի, ոնց որ գժվել ես։
- Մելիք, հետո կփոշմանես։
- Անձրևի տակ մենակ շաշերն են լողանում,- ծաղրում է Մելիքը։
Շարունակում են ճանապարհը, և վերջապես անձրևը դադարում է։ Պըլը-Պուղին խուրջինից հանում է չոր ու ցամաք շորերը և հագնում, իսկ Մելիքը, որ լավ թրջվել է, սկսում է սրթսրթալ։
Պըլը-Պուղին նայում է Մելիքին ու հարցնում.
- Հը՛, հիմա մեզանից շաշը ո՞վ է։
Մելիքն օրորում է գլուխը.
- Ա՛յ Պուղի, համա աղվեսի խելք ունես, հա՜...
- Մելիք Շահնազա՛ր, էդ անձրևի տակ լավ չի՞ աղվեսի խելք ունենալ, քան ավանակի կողահաստություն։
ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆ
(«Եվ Պըլը-Պուղին մի առակ պատմեց» գրքից)
ԿԱՆ ՄԱՐԴԻԿ...
Կան մարդիկ, որոնց թվում է, թե Երկրագունդը պտտվում է միայն իրենց համար։
* * *
Կան մարդիկ, որոնց հետ սկզբում հետաքրքիր ու հաճելի է լինում, հետո՝ ձանձրալի, վերջում՝ զզվելի։
* * *
Մարդու մի տեսակ կա, որ ինչի մասին խոսում է, միշտ իր մասին է դուրս գալիս։
* * *
Երբեք չի կարելի հույս դնել այն տղամարդկանց վրա, ովքեր «շրջազգեստ» տեսնելիս իսկույն մոռանում են իրենց ընկերներին։
* * *
Կան մարդիկ, ովքեր քո աշխատանքի դիմաց երբ վճարում են քեզ, կարծում են, թե լավություն ու բարեգործություն են անում քեզ համար...
* * *
Կան փոքրիկ, նախանձ ու չնչին մարդուկներ, ովքեր հենց որ պաշտոն են ստանում, անմիջապես «մեծանում» են։
* * *
Կան մարդիկ, որոնց ընդդիմություն դառնալու միակ պատճառը պետական կերակրամանից զրկվելն է։ Նրանց «չեզոքացնելու» ամենահեշտ ձևը կրկին կերակրամանի մոտ նստեցնելն է։
* * *
Կան չափազանց «խելոք ու քաղաքակիրթ» մարդիկ, որոնց երբ անվանում ես հիմար, միայն հաջորդ օրն են գալիս, թե՝ պատիվ եմ պահանջում։
* * *
Կան մարդիկ, ովքեր փողոցում հանդիպելով մի քանի օր առաջ իրենց բնակարանն անվճար վերանորոգած բարեկամին, ասում են. «Անցյալ օրը լուցկիս կորել է, հո դուք չե՞ք վերցրել...»։
* * *
Կան մարդիկ, որոնց խիղճը միշտ հանգիստ է, որովհետև շարունակ քնած է լինում։
* * *
Կան տղամարդիկ, ովքեր ոչ թե իրենք են կին առնում, այլ կանայք են նրանց առնում։
* * *
Կան տղամարդիկ, ովքեր իրենց հավատարմությունը վերադասին ցույց տալու համար գիշերներն անգամ «չեստ տված» են քնում։
* * *
Ինքնասիրահարված մարդիկ միասեր են. երբեք իրենց «սիրուն» չեն դավաճանում։
* * *
Կան տղամարդիկ, ովքեր լողանալիս էլ են փողկապ կապում։
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ԱԼԻԵՎԸ ԹՇՆԱՄԻՆԵՐ Է ԳՏՆՈՒՄ ՆԱԵՎ ԵՐԿՐԻ ՆԵՐՍՈՒՄ
2011 թվականի մարտից Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունները ձերբակալել են 24 քաղաքացիների, որոնք իբր Ադրբեջանի ներսում քայքայիչ գործունեություն են ծավալել հօգուտ Իրանի։ Ձերբակալվածների դեմ քրեական գործեր են հարուցվել և մեղադրանքներ են առաջադրվել‘ լրտեսության, ահաբեկչության կազմակերպման, անօրինական զենք ձեռք բերելու համար։
Չնայած երկու երկրների միջև բարեկամութան վերաբերյալ պաշտոնական հայտարարություններին, Իրանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները շարունակում են լարված մնալ։
Ադրբեջանցիները Սովետական Միության փլուզումից հետո մշտապես զգուշանում են իրենց երկրում Իրանի ազդեցության ընդլայնումից։ Ադրբեջանցի քաղաքական գործիչներն Իրանին մեղադրում են Ադրբեջանում իսլամական ըմբոստություն հրդեհելու մեջ, որը թուլացնում է Իլհամ Ալիևի քաղաքականությունը։
Նշենք, որ Ադրբեջանում Իրանի դեսպան Մոհամադ Բաքեր Բահրամին պարբերաբար հայտարարում է, որ Իրանը չի փորձում միջամտել Ադրբեջանի ներքին հարցերին։ Բաքուն Իրանին մշտապես մեղադրել է նաև Ադրբեջանի Իսլամական կուսակցությանը հովանավորելու մեջ։
Համարի ասույթը
Եթե ամեն մարդ նստած չէ իր աթոռին, անկախ նրանից՝ այն գտնվում է վանդակաճաղերից այնկո՞ղմ, թե՞ այսկողմ, նշանակում է հասարակությունը բուժման կարիք ունի։
Ամսվա ասույթը
Գորշ մարդիկ մի յուրահատկություն ունեն. նրանք և՛ ներսից են գորշ, և՛ դրսից։ Սրանց և՛ դեմքն ու տեսքն է գորշ, և՛ մտքերն ու մտածողությունը։
