Աթաթուրքի դամբարան այցը մտնում է Թուրքիայի պաշտոնական արարողակարգի ծրագրի մեջ, եւ Պուտինի այցը օրինաչափ է: Հետաքրքիր է սակայն Պուտինի գրառման այն մասը, որը վերաբերվում է երկու երկրների միջեւ բարեկամական հարաբերություններին:
Առաջին աշխարհամարտը հանգեցրեց երկու «հիվանդ կայսրությունների», ինչպես բնութագրվում էին Ռուսական ու Օսմանյան պետությունները, փլուզմանը: Նրանք հայտնվեցին գրեթե միանման միջազգային ու ներքին իրավիճակում: Մեկուսացված եւ քայքայման եզրին հասած այդ պետություններում իշխանության եկան բոլշեւիկներն ու Աթաթուրքը: Նրանք ունեին միմյանց կարիքը եւ հասկանում էին, որ միայն միմյանց փոխօգնության հասնելով կարող են կանխել փլուզումը: Ճեղքման միակ ուղղությունը Հարավային Կովկասն էր, ինչն էլ իրականություն դարձավ:
1919 թ. սկսած Թուրքիան ու Ռուսաստանը սերտ համագործակցություն հաստատեցին: Ռուսաստանը բանակ, ռազմամթերք ու այլ անհրաժեշտ օգնություն տրամադրեց Թուրքիային, որը կանխեց նրա վերջնական պարտությունը:
Ոտքի կանգնելով, Թուրքիան անցավ Ռուսաստանին օգնելուն: Ըստ ռուս-թուրքական պայմանավորվածության, թուրքական զորքը ներխուժեց Հարավային Կովկաս եւ օգնեց այն սովետական դարձնելուն: Պահպանվել են փաստաթղթեր, ըստ որոնց՝ ռուսները չէին ցանկանում անձամբ անել այդ գործը, հայերի մոտ «բացասական տրամադրվածություն» չառաջացնելու համար:
Բացի այդ, թուրքական զորքը Հայաստանում լուծեց հայկական հարցը վերացնելու խնդիրը, դրանով չեզոքացնելով հայանպաստ միջազգային պայմանագրերի ուժի մեջ մտնելը: Ռուսաստանն ու Թուրքիան կնքեցին Կարսի ու Մոսկվայի պայմանագրերը, որոնցով հայկական տարածքների մի մասն անցավ Թուրքիային, մի մասը՝ Ադրբեջանին: Մինչեւ 1923 թ. թուրքական զորքը, որին Մոսկվան «օժտել» էր պրոլետարական հեղափոխության տարածման առաքելությամբ, ռուսական զորքերի հետ միասին գազանություններ էր անում Հայաստանում՝ թալան, կոտորածներ, անմարդկային բռնություններ: Մինչեւ որ անշրջելի դարձներ «հայկական վտանգը»:
Ներկայում Ռուսաստանը եւ Թուրքիան գրեթե նույն վիճակում են, ինչ 20-րդ դարասկզբին, ենթարկվելով միջազգային մեկուսացման քաղաքականությանը: Նրանք ունեն միմյանց կարիքը, սակայն առավելապես Ռուսաստանն ունի Թուրքիայի կարիքը: Մասնավորապես, Թուրքիայից սննդամթերք ներմուծելու եւ իր էներգակիրները վաճառելու համար: Դատելով Պուտին-Էրդողան պայմանավորվածություններից, Ռուսաստանն ահռելի տնտեսական բնույթի զիջումներ է արել Թուրքիային: Բնականաբար, տեղ ունեն նաեւ քաղաքական պայմանավորվածություններ մասնավորապես Սեւ ծովի ու Հարավային Կովկասի վերաբերյալ, քանի որ այս տարածաշրջանները երկու պետությունների համար կրկին մնացել են «ճեղքման» միակ ուղղությունը:
Թե ինչ քաղաքական պայմանավորվածություններ են եղել, թերեւս կերեւա մոտ ժամանակներս: Հայաստանը մտել է պրոռուսական նախագծերի մեջ եւ որոշումների կայացման իրավունքը հանձնել Մոսկվային՝ դրանից բխող հետեւանքներով: 1921 թ. ռուս-թուրքական պայմանագրի գինը Հայաստանի անկախ պետության ոչնչացումն էր: Ո՞րն է լինելու ներկայիս գինը:
ՀԱՅԿԱԶՆ ՂԱՀՐԻՅԱՆ
Комментариев нет:
Отправить комментарий