Լևոն Հայրապետյանի ձերբակալությունից հետո ամբողջ օրը հայկական լրատվամիջոցների գերակշիռ մասը զբաղված էր ռուսաստանյան ինչ-որ ԶԼՄ-ի հիմար տեղեկատվությունը սփռելով ու տիրաժավորելով։ Ասես խոսքը ոչ թե հայրենասեր մարդու, բարերարի, բարեգործի մասին է, այլ ինչ-որ մի հանցագործի, ինչ-որ մի լիսկայի, լֆիկի կամ մեկ այլ «էլիտար» հանցագործի, որոնց համար վանդակաճաղերը վաղուց լաց են լինում։ Մարդ, ով իր ողջ կարողությունը ստեղծել էր դրսում և բարեգործական ծրագրեր էր իրականացնում իր հայրենի Արցախում։ Մինչդեռ բազմաթիվ նրա «կոլեգաներն» իրենց կապիտալը կուտակում են սեփական երկրի ու ժողովրդի թալանի հաշվին:
Սկզբում տարածել էին, թե ինչ-որ հանցավոր խմբավորման հետ ունեցած հնարավոր կապի մասին քննիչներին տեղեկացրել է ՌԴ նախկին սենատոր Իգոր Իզմեստևը, որն այժմ ցմահ ազատազրկման է դատապարտված, ապա՝ նրան կարող են մեղադրանք ներկայացվել գումարների վատնման և հանցավոր եկամուտների օրինականացման հոդվածներով, իբր Հայրապետյանի «գրասենյակը խուզարկության էր ենթարկվել, որի ընթացքում հայտնաբերվել էր ՊՄ ատրճանակի փամփուշտների երկու փաթեթ» և այլն։
Ոմանք այստեղ տեսնում են Ադրբեջանի իշխանությունների «մատը», մյուսները՝ հայկական քաղաքական բուրգի պատվերն են համարում դա, որովհետև մինչ այդ նա հայտարարել էր. «Փոքրիկ Հայաստանում կարելի է կարգուկանոն հաստատել կես տարվա ընթացքում: Պետք է իրականացնել «Ցուցակ» անվանումով օպերացիա՝ ստեղծելով ոչ թե ժողովրդի, այլ արհեստական օլիգարխների արտագաղթ»:
Հնարավոր է դրանցում ճշմարտության ինչ-որ տոկոս կա, սակայն, իմ կարծիքով, հիմնական ու ամենամեծ պատվիրատուն ՌԴ իշխանություններն են։ Հայաստանի ու Արցախի նկատմամբ Մոսկվայի առնվազն վերջին երկտասնամյա քաղաքականությունից ուրիշ բան հնարավոր էլ չէր սպասել:
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ԼՂՀ Վերահսկիչ պալատի կողմից ներկայացվել են ԼՂՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության աշխատանքների մի շարք թերություններ
Հուլիսի 25-ին ԼՂՀ վերահսկիչ պալատի խորհրդի նիտում ներկայացվեց ԼՂՀ պետական բյուջեից ԼՂՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարությանը հատկացված միջոցների օգտագործման, ինչպես նաև պետական սեփականության կառավարման և օգտագործման նկատմամբ իրականացված վերահսկողության արդյունքները: Համաձայն ներկայացված արդյունքների պետական բյուջեից հատկացված միջոցները նախարարության կողմից օգտագործվել են գործող օրենսդրությանը համապատասխան, սակայն տեղ են գտել մի շարք թերություններ:
Աշխատակազմի ղեկավարի 2012-13թթ. հրամաններով «աշխատավարձի տնտեսված միջոցների հաշվին» որոշ քաղաքացիական ծառայողների «աշխատանքային պարտականությունները բարեխիղճ կատարելու համար», բացի ծառայողական գործունեության արդյունքներով տարեկան միանվագ պարգևատրումից, տրամադրվել է պարգևատրումներ, սակայն «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ԼՂՀ օրենքով նախատեսվում է միայն տարեկան միանվագ և հատուկ առաջադրանքների որակյալ կատարման համար պարգևատրումներ:
Վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ 2012 և 2013թթ. «Մշակութային միջոցառումներ» ծրագրով իրականացված ծախսերը գերազանցել են միջոցառումների համար նախատեսված գումարները:
Չի պահպանվել ԼՂՀ կառավարության 2009թ. հունվարի 29-ի «ԼՂՀ շրջանների զարգացման ծրագրերի կազմման ու իրականացման հայեցակարգին հավանություն տալու մասին» որոշմամբ սահմանված հանրապետության ամբողջ տարածքում մշակութային ծառայությունների համաչափությունը ապահովելու պահանջը: 2013թ. «ԼՂՀ շրջաններում մշակույթի զարգացման ծրագրեր» ծրագրային ուղղության շրջանակներում իրականացված միջոցառումներից միայն «Մշակութային խաչմերուկ» մրցույթն է ընդգրկել հանրապետության բոլոր շրջանները Մնացած միջոցառումների գերակշիռ մասը (72.7%) անց է կացվել Շուշիի շրջանում, իսկ Մարտակերտի շրջանում ընդհանրապես անց չի կացվել :
Միջոցառումներն իրականացնելիս չի պահպանվել ԼՂՀ կառավարության 2006թ. մարտի 13-ի թիվ 150 որոշմամբ սահմանված ԼՂՀ-ում մշակութային միջոցառումների մասնակիցների սննդի և գիշերավարձի օրական վճարման չափերը: Արդյունքում 2012 և 2013թթ. տարբեր միջոցառումներով արվել է ծախսվել համապատասխան 1575.4 հազ. դրամ և 5761.9 հազ. դրամ գիշերավարձ և օրապահիկ:
2013թ. որոշ դեպքերում միջոցառումների նախահաշիվները կազմվել են չպահպանելով կառավարության որոշմամբ սահմանված սննդի և գիշերավարձի օրական վճարման չափերը: Արդյունքում ավել է նախատեսվել 178.1 հազ. դրամ գիշերավարձ և 260.8 հազ. դրամ օրապահիկ:
2012թ. Նախարարության փորձագիտական հանձնաժողովի հավանությանն չարժանացած «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» երիտասարդական թև հասարակական կազմակերպության կողմից ներկայացված «Քաղաքական բանավեճեր ծրագիր» համար հանձաժողովի նախագահի որոշմամբ հատկացվել է 200,0 հազ. դրամ գումար:
2012թ. արտաբյուջետային միջոցներից իրականացվել է 2000.0 հազ. դրամ (3787 եվրո) գումարի փաստաթղթերով չհիմնավորված ծախս :
Նախարարության կողմից լիազոր մարմնին արտաբյուջետային միջոցների գոյացման և տնօրինման վերաբերյալ եռամսյակային հաշվետվություն չի ներկայացվել` չպահպանելով ԼՂՀ կառավարության պահանջը:
Վերահսկիչ պալատի նախագահ Արթուր Մոսիյանը նշեց, որ առաջարկով են հանդես եկել, որպեսզի այսուհետ ցանկացած գերատեսչությունում տեղ գտած ֆինանսական խախտումների՝ գերծախսի պատասխանատուն լինի խախտումներ թույլ տված գերատեսչությունը, ոչ թե պակասաորդը լրացվի պետական բյուջեի հաշվին:
Քարվաճառի շրջանում ձերփակալված ադրբեջանցիների կանայք դիմել են Պուտինին
Քարվաճառի շրջանում ձերբակալված ադրբեջանցի ձերբակալվածների կանայք դիմել են Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին:
NEWS.am-ի հաղորդմամբ Ադրբեջանում Ռուսաստանի Դաշնության դեսպանատունը հաստատել է Դիլհամ Ասքերովի եւ Շահբազ Գուլիեւի ընտանիքի անդամների կողմից Վլադիմիր Պուտինին հասցեագրված նամակի ստացման մասին:
Նույն աղբյուրի փոխանցմամբ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի, Շահբազ Գուլիեւի կինը՝ Ալբինա Վեսելովան, դիմել են դեսպանատան հյուպատոսական բաժին՝ Ադրբեջանի հանրապետության քաղաքացի Շահբազ Գուլիեւին գտնելու խնդրանքով: Ա. Վեսելյովայի կողմից տրվել են բոլոր անհրաժեշտ բացատրությունները: Ադրբեջանում ՌԴ դեսպանատանը հայտարարել են, որ նամակը ուշադիր կերպով կդիտարկվի:
Ի դեպ խոսքը Քարվաճառում վնասազերծված դիվերսիոն-հետախուզական խմբի անդամների մասին է: Անդամներից մեկը սպանված է, եւս երկուսը կալանավորված են: Ղարաբաղյան կողմը հայտարարել է, որ կալանավորվածներին մեղադրանքներ են առաջադրվել քրեական օրենսգրքի մի շարք հոդվածներով:
Հիշեցնենք, որ օրերս Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի ներկայացութցիչները հանդիպել են Քարվաճառում ձերբակալված դիվերսանտների հետ:
Ռուսաստանն Ադրբեջանին Յակ-130 ուսումնամարտական ինքնաթիռներ կմատակարարի
Ադրբեջանական ԱՊԱ գործակալությունը գրում է, որ Ռուսաստանը պատրաստվում է Ադրբեջանին Յակ-130 ուսումնամարտական ինքնաթիռներ մատակարարել: Այս մասին գործակալությանը հայտնել են «Իրկուտ» ընկերությունից, որն արտադրում է ինքնաթիռները:
Անցյալ տարի Ռուսաստան մեկնած ադրբեջանական օդուժի օդաչուները թռիչքներ են իրականացրել այդ ինքնաթիռով՝ ծանոթանալով տեխնիկական ու մարտավարական ցուցանիշներին:
Երկտեղանոց Յակ-130 ինքնաթիռը նախատեված է 4+++ և 5-րդ սերնդի ռազմական ինքնաթիռների օդաչուների պատրաստման համար: Ինքնաթիռը զինված է կառավարվող և չկառավարվող հրթիռներով: Յակ-130-ը սպառազինության է վերցված Ռուսաստանում, Բելառուսում և Ալժիրում:
http://www.lragir.am/index/arm/0/politics/view/102145#sthash.AePiUYUx.dpuf
Կործանիչ հարվածներ Ադրբեջանին
Հարավային Կովկասի հարցերով ԵՄ նորանշանակ հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Զալբերին ընդունել են Սերժ Սարգսյանը եւ Էդվարդ Նալբանդյանը եւ նշել, որ Ադրբեջանը խոչընդոտում է Ղարաբաղի խաղաղ կարգավորմանը:
Եվրոպացի պաշտոնյայի այցի նախօրեին Ադրբեջանը դիվերսիա է արել ԼՂՀ հարավ-արեւելյան սահմաններին: Բացի այդ, աննախադեպ գնդակոծության են ենթարկվել Տավուշի սահմանամերձ բնակավայրերը, եւ Կարմիր խաչը նույնիսկ հայտարարություն է տարածել այդ բնակավայրերում բերքահավաքի ժամանակ իր ներկայությունն ընդհատելու մասին:
Չնայած Ադրբեջանի այս ակնհայտ քայլերին, միջազգային արձագանքներում, այնուամենայնիվ, կողմերը միշտ «հավասարեցվում» են, եւ չեն լինում նրանցից որեւէ մեկին դատապարտող հայտարարություններ: Նույնիսկ Չինարի գյուղում իր «առաքելությունը» դադարեցրած Կարմիր խաչի հայտարարության մեջ չի նշվում, թե որ կողմից է եղել գնդակոծությունը, թեեւ նույնիսկ բույսերին էր պարզ, թե որ կողմից են կրակում:
Դատելով միջազգային ներկայիս զարգացումներից, բանը մոտ ապագայում դժվար թե հասնի լայնածավալ պատերազմի: Տարածաշրջանի խաղացողներից նման ցանկություն կարող է ունենալ Ռուսաստանը, տարբեր պատճառներով, սակայն Մոսկվան ներկայում այն վիճակում չէ, որ կարողանա նախաձեռնել ու վերահսկել այդ պատերազմի ընթացքն ու արդյունքը:
Փորձագետները նշում են, որ վերջին շրջանում Ադրբեջանի զինված ակտիվությունը տեղավորվում է ինչ որ «միջազգային տրամաբանության» մեջ եւ նպատակ ունի բաց թողնել «գոլորշին»: Այդ երկրում Ռուսաստանը բավականաչափ զենք է կուտակել, բացի այդ, ներքին հռետորաբանությունն Ադրբեջանում բարձրացվել է այնպիսի մակարդակի, որ այդ զենքը պետք է կրակի:
Հայաստանը նույնպես գործում է այդ «տրամաբանության» մեջ, պնդելով Մինսկի խմբի ձեւաչափը եւ խաղաղ կարգավորումը: Հայաստանը զինված ուժերի կտրուկ դիրքորոշման շնորհիվ վերջերս մերժեց ռուս խաղաղապահների մուտքը տարածաշրջան, ինչն անարձագանք չմնաց շահագրգիռ պետությունների կողմից, որոնք շտապեցին այս կամ այն ձեւով աջակցություն հայտնել այդ քայլին:
Մյուս կողմից, սակայն, կա մեկ այլ «տրամաբանություն», ըստ որի Ադրբեջանը խնդիրներ է հարուցում տարածաշրջանի հարցերով շահագրգիռ տերությունների առջեւ, այդ թվում՝ Ռուսաստանի, իհարկե՝ տարբեր կոնֆիգուրացիաներով: Ըստ այդմ, Հայաստանը կարող է ձեռնարկել այդ «տրամաբանությունից» բխող քայլեր, ինչպես օրինակ Նախիջեւանում:
Վերջերս հայտնի է դարձել, որ Ռուսաստանն ԱՄՆ-ի օրինակով պատրաստվում է ստեղծել մասնավոր զինված ուժեր, որոնք ենթարկվելու են ՖՍԲ-ին: Այդ բանակներն անում են այն, ինչը պետական կառույցների համար կարող է խնդրահարույց լինել թե դրված խնդիրների, թե միջազգային իրավունքի տեսակետից:
Հայաստանը քիչ ռեսուրսներ ունի եւ պարտավոր է օգտագործել բոլոր հնարավորությունները: Օրինակ, Ղարաբաղյան պատերազմի վետերանները, որոնց բանտարկելու փոխարեն կարելի է ներգրավել սահմանների պաշտպանության գործին, լուծելով նրանց սոցիալական խնդիրները:
Վերջերս Տավուշ հայրենակացական միությունը հանդես էր եկել իր ուժերով զինված պաշտպանություն կազմակերպելու վերաբերյալ հայտարարությամբ, նշելով, որ պետք է հարվածներ հասցնել Տավուշին սահմանակից Ադրբեջանի խոշոր բնակավայրերին եւ ստեղծել անվտանգության գոտի:
Այս հնարավորությունները պետք է օգտագործել, ստեղծելով զինված ստորաբաժանումներ, որոնք կդրվեն հայկական բանակի տրամադրության տակ: Իսկ այդ կառույցների ֆինանսավորումը պետք է դնել օլիգարխիկ շրջանակների ու միլիոնատեր գեներալների վրա:
Բացի այդ, օլիգարխներն ու նրանց «հավասարեցված» անձինք ունեն թիկնապահների բանակներ, որոնք ծառայում են նրանց՝ ծեծելով ու սպանելով մարդկանց, ազատամարտիկներին: Նրանց պետք է ազատել այդ նվաստ վիճակից, առանձին ստորաբաժանումներ ստեղծել եւ ուղարկել սահման՝ ծառայելու հայրենիքին:
Այդպիսով, օլիգարխներից գոնե մի հարցում օգուտ կլինի Հայաստանին:
Հայաստանի պաշտպանությունը հատկապես ներկայիս «անցումային» շրջանում պահանջում է ռեսուրսների կենտրոնացում եւ պարբերաբար կործանիչ հարվածներ Ադրբեջանին, ինչը լիովին տեղավորվում է միջազգային քաղաքականության ներկայիս տրամաբանության մեջ:
ՀԱՅԿԱԶՆ ՂԱՀՐԻՅԱՆ
Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահները կարող են պայմանավորվել շփման գծում լարվածության թուլացման շուրջ
«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հանրային խորհրդի նախագահ, վերլուծաբան Մասիս Մայիլյանը:
- Լեռնային Ղարաբաղի վարչապետ Արա Հարությունյանն առաջին անգամ հայտարարել է, որ եթե նույնիսկ Լեռնային Ղարաբաղը դարձյալ մասնակցի ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցություններին, ապա Մադրիդյան փաստաթղթի քննարկումը դրական արձագանք չի ստանա: Փաստաթղթի մասին, իհարկե, շատ է խոսվել, քննարկվել: Ակնհայտ է, որ Ստեփանակերտը նման հայտարարությամբ չէր կարող հանդես գալ՝ առանց Երևանի համաձայնության, մանավանդ որ, տեսանելի ապագայում չի երևում բանակցություններում Արցախի մասնակցության հեռանկարը: Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ հայկական կողմերն անհրաժեշտ համարեցին խոսել այս մասին հենց այս փուլում:
- Հաճելի էր տեղեկանալ, որ Ղարաբաղի վարչապետը՝ «Ազատ հայրենիք» կուսակցության ղեկավարը, չի աջակցում «Մադրիդյան փաստաթղթին»: 2009 թվականից սկսած՝ ԼՂՀ փորձագետներն ու քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները մեկ անգամ չէ, որ փաստարկված հայտարարել են «Մադրիդյան սկզբունքների» և դրանց շուրջ որոշակի էլեմենտների իրագործման վտանգի մասին: Կարելի էր համաձայնել Ձեր ենթադրության հետ, եթե այդպիսի հայտարարություններով հանդես գային ԼՂՀ պաշտոնատար անձինք, որոնք պատասխանատու են ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության համար, այսինքն՝ նախագահն ու Արցախի ԱԳ նախարարը:
- Կարելի՞ է ենթադրել, որ Երևանն այլևս պատրաստ չէ շարունակել բանակցությունները Մադրիդյան սկզբունքների շուրջ: Գուցե սա ուղղորդվա՞ծ դիրքորոշում է, և Երևանը ևս ազատ չէ բանակցություններում:
- Քանի դեռ պաշտոնական Երևանը հանդես չի եկել «Մադրիդյան փաստաթղթից» հրաժարվելու մասին համապատասխան հայտարարությամբ՝ դժվար կլինի դատել Հայաստանի փոփոխված դիրքորոշման մասին:
- Պարոն Մայիլյան, վերջին գրեթե երկու ամիսների ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի և ֆրանսիացի համանախագահները խոսում են նախագահների մակարդակով հանդիպման մասին, սակայն հանդիպումն ինչ-ինչ պատճառներով չի կայանում, ավելին՝ այդ խոսակցություններին զուգահեռ սրվում է իրավիճակը հայ-ադրբեջանական և ղարաբաղա-ադրբեջանական հակամարտ զորքերի շփման գծում: Ինչո՞վ կարելի է սա բացատրել, ո՞ւմ է ձեռնտու լարվածությունը:
- Հակամարտության գոտում լարվածության հրահրմամբ զբաղվում է Ադրբեջանը: Այդպիսով Ադրբեջանը ապարդյուն փորձեր է իրականացնում տարածաշրջանային և ոչ տարածաշրջանային խաղացողներին շանտաժի ենթարկելու և Հայաստանից ու ԼՂ-ից միակողմանի զիջումներ ստանալու նպատակով:
- Սա կարո՞ղ է արդյոք կապ ունենալ վերջին ամիսներին շատ շրջանառվող Ռուսաստան-Ադրբեջան կուլիսային պայմանավորվածությունների մասին խոսակցությունների հետ:
- Այս մարտավարությունն իրականացվում է արդեն մի քանի տարի, և չեմ կարծում, թե դա կապված է այն բանի հետ, ինչի մասին Դուք խոսում եք:
- Անվստահության մթնոլորտում հանդիպելու դեպքում ինչի՞ շուրջ կարող են բանակցել նախագահները, այսինքն՝ կա՞ արդյոք բանակցությունների առարկա:
- Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահները՝ որպես հակամարտության երեք կողմերից երկուսի ղեկավարներ, միշտ ունեն ինչ-որ խոսելու բան և որոշակի պայմանավորվածությունների հասնելու անհրաժեշտություն: Եթե բարի կամք ցուցաբերվի, ապա, օրինակ, կարելի է պայմանավորվել պաշտոնական ԶԼՄ-ներում ռազմատենչ հռետորաբանությունից հրաժարվելու, վստահության ամրապնդման միջոցառումներ իրականացնելու մասին շփման գծում լարվածությունը թուլացնելու համար:
Իսկ մենք մնացել ենք նույն ճամփաբաժանում
Վերջերս մի զրույցի ժամանակ երիտասարդ լրագրողներից մեկն ինձ հարցրեց, թե Արցախյան շարժման սկզբներին ի՞նչն է առավել շատ տպավորվել հիշողությանս մեջ։ Այդ մասին երբեք չէի մտածել։ Բազմաթիվ հետաքրքիր դեպքեր են եղել, որ առայսօր ամենայն մանրամասնությամբ հիշում եմ։ Բայց երբ մտքում փորձում եմ առանձնացնել Շարժման առաջին ամիսները, անմիջապես հիշում եմ 1988-ի փետրվարի 20-ի մարզխորհրդի նստաշրջանի հանրահայտ որոշումը։ Ավելի շուտ՝ այն փաստաթուղթը, որի վրա վավերացվել էր արցախցիների 70-ամյա երազանքը՝ հայկական մեր երկրամասի վերամիավորումը Մայր Հայաստանին...
Այդ օրերին մարզային «Սովետական Ղարաբաղ» թերթում էի աշխատում։ Թերթ, որի տպաքանակը ամիսներ հետո հասավ 80 հազարի։ Երեկոյան ժամը 7-8-ը կլիներ։ Թերթի գլխավոր խմբագիր Եղիշե Սարգսյանի առանձնասենյակում խմբագրական խորհուրդն ու մի քանի լրագրողներս սպասում էինք պատմական այդ փաստաթուղթը տպագրելու որոշմանը (Բորիս Կևորկովը դեռևս շարունակում էր մնալ Ղարաբաղի փաստացի ղեկավարը, և մարզկոմից դեռևս լուրջ ճնշում կար թերթի վրա)։
Երբ հավաքվածներս միահամուռ հայտնեցինք, որ մարզխորհրդի որոշումը պիտի անպայման տպագրվի «Սովետական Ղարաբաղի» լույս տեսնելիք համարում, Եղիշե Սարգսյանն ասաց, որ դեմ չէ, միայն պետք է ձեռքի տակ ունենանք այդ որոշումը, որը դեռևս չէինք ստացել։
Խմբագրությունից զանգեցին պատմական նիստը նախագահող Վիգեն Հայրապետյանին և ասացին, որ լրագրողներից մեկին ուղարկում են իր մոտ՝ որոշումը ստանալու։ Այդ լրագրողը ես էի։
Մարզխորհրդի շենքից ներս մտա և բարձրացա Վիգեն Հայրապետյանի մոտ։ Նա խնդրեց մի քանի րոպե սպասել... Այդ «մի քանի րոպեն» զարմանալիորեն դանդաղ էր անցնում։ Առնվազն 20-25 րոպե սպասեցի։ Հետո հասկացա, որ կնիքի բացակայության պատճառով (գործկոմի նախագահ ոմն Օսիպով այն վերցրել ու անհետացել էր։ Հետո անեկդոտ էին պատմում առ այն, որ իբր Օսիպովն ասել է՝ կնիկս կտամ, բայց կնիքը չեմ տա...) մարզխորհրդի պատգամավորների մի ինչ-որ մասը պետք է ստորագրի որոշման տակ, որպեսզի այն իրավական ուժ ունենա։
Վերջապես պատմական որոշումը ձեռքիս, դուրս եկա մարզխորհրդի շենքից և շարժվեցի դեպի խմբագրություն։ Այդ պահին մտածում էի, որ Արցախի համար ճակատագրական նշանակություն ունեցող ամենաթանկ փաստաթուղթն է իմ ձեռքին... Լույսը դեռ նոր բացված, այդ որոշմամբ «Սովետական Ղարաբաղի» համարները ձեռքից ձեռք էին անցնում։
Այս ամենն ինչո՞ւ կրկին հիշեցի։ Փետրվարյան այդ երջանիկ օրից ավելի քան երկուսուկես տասնամյակ է անցել։ Հետո Սումգայիթ է եղել, Կիրովաբադ, Բաքու, 1988-ի դեկտեմբերյան սարսափելի երկրաշարժ է եղել, ապա՝ պատերազմ, հազարավոր անմեղ զոհեր ու, վերջապես, Հաղթանակ է եղել... Եվ այսօր մենք շարունակում ենք մնալ նույն ճամփաբաժանում, ինչպես ավելի քան երկուսուկես տասնամյակ առաջ։ Մայր Հայաստանին միանալու մեր 70-ամյա երազանքը դե-ֆակտո մնացել է թղթի վրա... Ինչ-որ գերիմաստուն մարդիկ մեզ բացատրել են, որ Հայաստանին վերամիավորվելու ամենակարճ ճանապարհը Արցախի անկախության հռչակումն է։ Եվ մենք հավատացել ենք...
Ավելին՝ այն ժամանակ մարդկանց մեջ կար պողպատի պես ամուր մի բան՝ հավատ, ու այն ժամանակ ոչ մեկի մտքով չէր անցնում, որ հայ ժողովրդի մեջ ձևավորվում է մի ուժ, որ երիցս վտանգավոր ու ստոր է, քան արտաքին ոսոխը։
1988-ի այն օրերին իմ ընկերների, համերկրացիների հետ կանգնած էի Ստեփանակերտի կենտրոնական հրապարակում, 26 տարի առաջ Արցախն ազդարարեց Մայր Հայաստանի կազմում ազատ ու արժանապատիվ ապրելու իր վճռականությունը, և այդ օրերին սկիզբ դրվեց ազգային-ազատագրական շարժման։
Բայց դա 26 տարի առաջ էր։
Այսօր Ստեփանակերտի նույն հրապարակից շուրջ 70-80 մետր հեռավորության վրա գտնվող մշակույթի պալատի ճակատին խոշոր տառերով գրված է. «Արցախի Հանրապետությունը համայն հայության հպարտությունն է»...
Անկեղծ ասած՝ չեմ կարծում։ Ընդհակառակը՝ Արցախի Հանրապետությունը մեր անսկզբունքայնության, պատեհապաշտության, հայաստանյան իշխանությունների վախկոտության ու թուլության, սխալներից երբեք դասեր չառնելու և սեփական ճակատագիրը բախտախնդիրների ձեռքին դնելու արդյունք է։ Այդտեղ հպարտության նշույլ չեմ տեսնում։ Արցախցին ոտքի էր ելել Հայաստանին միանալու պահանջով, նա ամենևին Հայաստանից զատված, անկախ ապրելու խնդիր չէր դրել իր առջև։
Ամենայն հավանականությամբ, Մոսկվայի սցենարով որոշ կարիերիստներ ու հոգով ստրկամիտներ հետ կանգնեցին Հայաստանին միանալու պահանջից ու մոգոնեցին «անկախ հանրապետության» գաղափարը՝ ապակողմնորոշելով ու խաբելով սեփական ժողովրդին։
Այսօր մենք (ՀՀ-ն ու Արցախը) կարող էինք լինել միասնական, հզոր, արժանապատիվ երկիր։ Սակայն այսօր մենք ունենք այն, ինչ ունենք՝ Մաքսային միություն կոչվող անհեթեթության դռներին մոլորված, անինքնասեր, խղճուկ ու քրեաօլիգարխիկ մի երկիր և անորոշ ապագան ուսին Արցախը։
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
Կարսի անկումը
1920 թ. հոկտեմբերի 30-ին, համարյա առանց կրակոցի, Կարսի անառիկ ամրոցը հանձնվեց թշնամուն: Մեծ Բրիտանիայի ապագա վարչապետ, իսկ այդ ժամանակ Լլոյդ Ջորջի կոալիցիոն կառավարության նախարար Սթենլի Բոլդուինի որդին` Օլիվեր Բոլդուինը, որը փոխգնդապետի կոչումով ծառայում էր ՀՀ զինված ուժերում, իր հուշերում գրում է, որ բերդի միայն երկու թնդանոթներից ընդամենը մի քանի արկ է արձակվել Կարսը գրոհող թուրքերի վրա ...
1921 թվականի սկզբին Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի կոնդակով ամերիկահայ գաղութների առաջնորդ նշանակված Տիրայր սրբազանը Էջմիածնից իր պաշտոնավայրն ուղևորվելիս կանգ է առնում Փարիզում և հյուրընկալվում Պողոս Նուբարի մոտ: Վերջինս նրա պատվին ճաշկերույթ է տալիս, որին ներկա է լինում նաև Անդրանիկ Օզանյանը: Նա սրբազանին հարցուփորձ է անում Հայաստանում տեղի ունեցած ողբերգական անցքերի մասին` կապված թուրք-հայկական պատերազմի հետևանքների հետ: Ահա նրանց զրույցից մի հատված.
«_ Սրբազան, Կարսի աղետեն առաջ հայկական բանակը որքա՞ն զինվոր ուներ:
_ 47.000, զորավար:
_ Քանի՞ զորավար և սպա ունեինք:
_ Տասի մոտ զորավարներ և հազարի չափ ալ այլ և այլ աստիճանի սպաներ:
_ Կարսի բերդերը քանի՞ թնդանոթ ունեին:
_ 300 հատ:
_ Որչա՞փ արագահարուած (գնդացիր):
_ Մոտավորապես 200 հատ: Կարսի բերդերեն երկու թնդանոթ միայն տասը վայրկեանի չափ խոսեցան և յետոյ լռեցան, թուրքերը եկան և 11.000 հայ գերիներ վերցրին:
_ Թրքական ուժերը որչա՞փ էին, սրբազան: Լսած եմ, թե ութ հազար հոգի եղած են, իրա՞վ է:
_ 7800 հոգի եղած է ամբողջը և այն ալ ոչ կանոնավոր զինուոր»:
http://hayergiteqvor.blogspot.com/2014/01/blog-post_12.html
30 Հոկտեմբեր 1920. Կարսի անկումին ազգային ողբերգութիւնը
Հոկտեմբեր 30ի այս օրը, 92 տարի առաջ, Հայաստանի 2,5ամեայ Հանրապետութեան արեւելեան դարպասներէն Կարսի բերդաքաղաքը, գրեթէ առաց դիմադրութեան, ինկաւ Թուրքիոյ քեմալական զօրքերու գրոհին տակ։
Մինչեւ մեր օրերը կը շարունակուի հայ քաղաքական մտքին ներքին, բուռն եւ մշտաբորբոք բանավէճը Կարսի անկումին պատճառներու պարզաբանման ու ախտորոշման շուրջ։
Բանավէճի մէկ բեւեռին կանգնած է ճամբարը 28 Մայիս 1918ին կերտուած Հայաստանի անկախութեան ու հայոց ազգային պետականութեան վերականգնումին՝ Հայաստանի Հանրապետութեան հռչակումին դէմ գաղափարական, քաղաքական թէ կուսակցական (հակադաշնակցակա՛ն) դիրքորոշում, այլեւ թշնամական կեցուածք ունեցող պատմաբաններուն, տեսաբաններուն եւ յուշագրողներուն, որոնք չեն ուզեր ընդունիլ, թէ Կարսի անկումին բուն պատճառը Լենին-Քեմալ դաւադիր գործարքն էր։ Ընդհակառակն՝ այս ճամբարի դրօշակիրները ամէն աղբիւրէ ջուր կը բերեն, նոյնիսկ պղտոր եւ ազգային մեր միաբանութիւնը թունաւորող կեղտաջուրեր կ'օգտագործեն, որպէսզի իբր թէ փաստեն, թէ Կարսի մեծ ողբերգութեան բուն պատասխանատուն Հայաստանի Հանրապետութեան ատենի դաշնակցական ղեկավարութիւնն է։
Իսկ բանավէճի միւս բեւեռին կը գտնուի ճակատը նոյնպէս պատմաբան, տեսաբան եւ յուշագրող այն հեղինակութիւններուն, որոնք ուղղակի դաշնակցականներ ըլլան թէ Դաշնակցութեան համակիրներ կամ պարզապէս սրտցաւ հայեր, Կարսի անկումին մէջ կը տեսնեն մեր ազգային մեծագոյն ողբերգութիւններէն մէկը, որ արագացուց Հայաստանի անկախութեան կործանումը։ Աւելի՛ն. այս ճակատի դրօշակիրները ազգային պարտականութիւն կը սեպեն տեւաբար ահազանգ հնչեցնել հայոց սերունդներուն, թէ որեւէ պարագայի պէտք չէ կրկնուի Կարսի անկման ողբերգութեամբ պարզուած ազգային դասալքութեան երեւոյթը, որպէսզի Հայաստանի եւ հայութեան դէմ նիւթուած մեծապետական կամ թշնամական որեւէ դաւադրութիւն կարենանք ազգովի՛ն եւ ըստ արժանւոյն դիմագրաւել, կանխել կամ վիժեցնել։
Այսքա՜ն տասնամեակներ շարունակուող բանավէճին հիմքը պատմական այն դառն ու դաժան իրողութիւնն է, որ Հոկտեմբեր 30ի այս օրը, 1920 թուականին, Հայաստանի Հանրապետութեան դէմ առանց պատերազմի յայտարարութեան ընդհանուր յարձակման ձեռնարկած քեմալական զօրքը արդէն հասած էր Կարսի մատոյցներուն, իսկ բերդաքաղաքի պաշտպանութեան կոչուած հայկական զօրքին երիտասարդ հրամանատարը՝ գնդապետ Մազմանեան հակագրոհի հրահանգ տուած էր իր զինուորներուն, որոնք սակայն մերժած էին ենթարկուիլ իրենց հրամանատարին ու... դասալքութեան դիմած էին։
Պարզուած ամօթալի դասալքութեան դէմ յանդիման, Գնդ. Մազմանեան սեփական ատրճանակով ինքնասպան եղաւ իր զինուորներուն աչքին առջեւ...
Գնդ. Մազմանեանի ինքնասպանութիւնը միայն սկիզբն էր ողբերգութեան, որ ահագնացաւ ահաւոր արագութեամբ։
Թրքական զօրքի ընդհանուր հրամանատար Քեազիմ Քարապեքիրի յուշերուն համաձայն՝ քեմալական զինուորները եւ անոնց միացած թուրք, քիւրտ, մահմետական թէ հայ պոլշեւիկ ապստամբները երեք ժամուան մէջ գրաւեցին ամբողջ քաղաքը, հայկական բանակի բազմահարիւր սպաներ ու զինուորներ ռազմագերի վերցուցին, հսկայական քանակութեամբ ռազմամթերք (թնդանօթ, ռումբ, զէնք ու փամփուշտ) տիրացան եւ տասնեակ հազարներով անզէն բնակչութիւն «թրքավարի» կոտորեցին։
Թէեւ հայկական բանակը այլուր, նոյն օրերուն մղուող Սուրմալուի ճակատի կռիւներուն, հերոսական դիմադրութիւն ցոյց տուաւ եւ ետ մղեց քեմալական գրոհները, բայց Կարսի անկումով գրեթէ աւարտած էր ռազմական փուլը Լենին-Քեմալ զինակցութեամբ մշակուած Հայաստանի անկախութիւնը եւ Հանրապետական վարչակարգը կործանելու դաւադիր ծրագրին իրագործման։
Կարսի անկումէն ետք , մէկ ամսուան ընթացքին, քեմալական զօրքը մօտեցաւ Ալեքսանդրապոլի, իսկ Կարմիր բանակը հիւսիսէն մտաւ Հայաստան եւ հասաւ մինչեւ Իջեւան։ Հայաստանի հարաւ¬արեւելեան դարպասները, յատկապէս Զանգեզուրը եղաւ միակ ամրոցը, ուր հայկական զօրքերը, Նժդեհի հրամանատարութեամբ, անպարտելի մնացին։
Յուշատետրի սիւնակներէն բազմիցս անդրադարձ կատարուած է Հայաստանի անկախութեան եւ Հանրապետութեան կործանման մէջ Լենին-Քեմալ դաւադրութեան ունեցած վճռորոշ նշանակութեան, որ մէկ կողմէ հայ պոլշեւիկներու հակապետական քարոզչական խռովութիւններով, իսկ միւս կողմէ թուրք եւ մահմետական բնակչութեան զինեալ ապստամբութիւններով՝ ներսէն բարոյահոգեբանական ծանր հարուածի տակ դրաւ այլապէս մարտունակ եւ լաւապէս զինուած հայկական բանակը։
Կարսի մէջ 30 Հոկտեմբեր 1920ին պարզուած դասալքութեան ամօթալի ողբերգութիւնը եղաւ բաժակը յորդեցնող, այլեւ օրհասական կաթիլը։
Թրքական բանակին դէմ 1918ին կենաց-մահու կռիւ մղած եւ յաղթանակած հայ ժողովուրդն ու ազգային զօրքը որեւէ պատճառ չունէին դասալքութեան մատնուելու միեւնոյն թրքական գրոհներուն դէմ յանդիման։
Ռազմաքաղաքական հիմնական փոփոխութիւնը Ռուսաստանի վերադարձն էր Հայաստան՝ Կարմիր համազգեստով ու Հայաստանի Հանրապետութեան վերջ տալու խորհրդային իր լուծը պարտադրելու քաղաքական նպատակով՝ անոր զուգահեռաբար Քեմալական Թուրքիոյ հետ ռազմավարական նոր զինակցութեան ի խնդիր հայկական հողերէն թուրքերուն «կաշառք» տալու.. դաւադիր գործարքով։
Իսկ հայ ժողովուրդն ու անոր ռազմական ներուժը մարմնաւորող հայկական հզօր բանակը պատրաստ չէին զէնք բարձրացնելու ռուսական Մուրճին դէմ, հակառակ որ այդ մուրճը թրքական սալին վրայ մահացու հարուածի տակ առած էր Հայաստանի ու հայութեան ազատ ու անկախ ապրելու անբռնաբարելի իրաւունքը։
Ա՛յս առումով Կարսի անկումը ազգային ամօթալի ողբերգութիւն մը եղաւ հայոց նորագոյն պատմութեան մէջ։
Նոյն այս առումով է, նաեւ, որ Կարսի անկումէն տարիներ ետք Գարեգին Նժդեհ արդարացի ցասումով պիտի պատգամէր հայոց նորահաս սերունդներուն, թէ՝
«Կարսի ամօթը Հ. Հանրապետական կառավարութեանը չէ միայն, այլ ողջ հայ ժողովրդին: Չափւում են, բախւում են բանակները, բայց յաղթում կամ պարտւում են ազգերը, ցեղերը: Կարսի պատերի տակ պարտուողը հայ զինուորն ու զօրավարը
չէին միայն, այլ բովանդակ հայութիւնը, հայ ժողովրդի՝ իր ամբողջութեան մէջ անմարտունակ, անարի, անմշակ հոգին: Ահա՛ ճշմարտութիւնը, հա՛յ երիտասարդ...»
Ճշդում
Հեթում Առաջինի նուիրուած յուշատետրի երէկուան սիւնակի խորագրին մէջ վրիպում եղած է։ Հեթում Ա. թագաւոր ծնած էր 1213ին եւ վախճանած 1270 թուին։
http://www.azator.gr/yushatetr/4436-30-1920-
Հ.Գ - Կարսի գրավումից հետո գերի ընկան հայկական բանակի երկու գեներալ, ՀՀ խորհրդարանի չորս պատգամավոր: Թուրքերը սրի քաշեցին խաղաղ բնակչության զգալի մասին, շատերին էլ քշեցին Էրզրում` տաժանակիր աշխատանքների: Այլ էր իրավիճակը Սուրմալուի ճակատում: Այստեղ Դրոյի գլխավորած հայկական զորքերում խիստ կարգուկանոն էր տիրում: Հոկտեմբերի 26-ին հակահարձակման անցած հայերը ստիպեցին թուրքերին նահանջել Հայկական Պարի հարավային կողմը: Սակայն պատերազմի ելքը կանխորոշված էր Կարսի անկումով:
Աղբյուրը՝ Հայե'ր, գիտե՞ք, որ...
Աշխարհաքաղաքական ներկա տեղաշարժերն ու Կովկասը-7
Եվրոպայի եւ Ասիայի քաղաքակրթական սահմանների վրա տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերն աչքի առաջ ունենալով` բացի սահմանակից տերությունների շահերը գնահատելուց, հարկ է նաեւ մեր ուշադրությունը բեւեռել Կովկասի ներուժի եւ դրանք իրացնելու նրա հնարավորությունների վրա: Ակնհայտ է, որ աշխարհաքաղաքական բախումների առանցքի վրա տարբեր ուժեր ազդելու կամ հակազդելու, ծավալվելու կամ դիմադրելու գործընթացների մեջ են ներգրավվել: Ուստի հարկ է պարզել, թե Կովկասը ի՞նչ ինքնուրույն խաղացողներով ու գործոններով է ներկայանում այդ գործընթացներում:
Կովկասի ներկայիս աշխարհաքաղաքական նշանակությունը վերլուծելիս, առաջին հերթին պետք է կանգ առնել նրա քիչ թե շատ սուվերեն կամ ազատ գործելու իրական ներուժ ունեցող սուբյեկտների վրա: Այդպիսիք վեցն են եւ ունեն ինքնուրույնության տարբեր աստիճան: Նրանցից միայն երեքն են լիարժեք ճանաչված պետություններ:
Միջազգայնորեն ճանաչված երեք հանրապետությունների թվում Ադրբեջանն ունի ամենից մեծ սուվերենությունն ու ազատ գործելու կարողությունը: Այդ գործում, համեմատած մյուս սուբյեկտների, դեր են խաղացել նրա թե՛ տարածքի ու բնակչության մեծությունը, թե՛ աշխարհագրական դիրքն ու տրանզիտ երկրի կարգավիճակը, թե՛ էներգետիկ ռեսուրսների գոյությունն ու դրանք տարբերակված իրացնելու հնարավորությունները, թե՛ տերությունների հետ ուղղակի դիմակայության բացակայությունը եւ թե՛ այդ ամենը հանրագումարի բերող քաղաքական մշակույթի առկայությունը` հղկված «Ալիեւ» ընտանիքում: Այսօր արդեն, նշվածներին գումարվել է նաեւ մեծարժեք ու բազմաֆունկցիոնալ սպառազինության առկայությունը:
Վրաստանը, չնայած ֆինանսական եւ ռազմատեխնիկական ոլորտներում կախված է արտաքին ուղղակի ներարկումներից ու օժանդակություններից, բայց եւ ՆԱՏՕ-ի հետ սերտ հարաբերություններ պահպանելու միջոցով կարողանում է որոշակի ինքնուրույնություն ապահովել Կովկասի շուրջ ընթացող տերությունների մրցավազքում: Նրա տրանզիտ երկրի կարգավիճակը, հատկապես` գործող էներգետիկ նախագծերն (Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան, Բաքու-Սուպսա նավթամուղեր, Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազամուղ) ու դրանց բերած օգուտները, վրացական քաղաքական վերնախավին հնարավորություն են ընձեռում դրանք օգտագործել ի շահ երկրի ինքնիշխանության: Սակայն, այնուամենայնիվ, բանակի կախվածությունը ԱՄՆ ռազմական գերատեսչությունից երկիրը զրկում է լիարժեք սուվերենությունից:
Հայաստանի դիրքերն առավել նվազ են առաջին երկուսից: Ուղղակի քաղաքական կախվածության մեջ հայտնվելով Ռուսաստանից` Հայաստանն իր էներգետիկ հզորությունների մեծ մասը, սահմանակից երկու տերությունների հետ սահմանների պաշտպանությունը, ողջ դիվանագիտությունն ու հատուկ ծառայությունը, արդյունաբերական ձեռնարկությունների զգալի հատվածը հանձնել է Կրեմլի տիրապետությանը: Իշխող վարչախումբը դրա դիմաց ակնկալում է ստանալ արտաքին անվտանգություն, իսկ երկրի ներսում` սեփական իշխանության հարատեւություն: Չնայած սպայակազմի կոռումպացվածությանը, իսկ բարձրագույն ղեկավարության դեպքում նաեւ բարոյազրկմանն ու ամենաթողությանը` պետական ինստիտուտների թվում քիչ թե շատ երկրի սուվերենությունը պաշտպանելու պաշար է պահպանում միայն հայկական բանակը:
Կովկասում չճանաչված կամ մասնակի ճանաչված սուբյեկտների թվում առանձնահատուկ դերակատարություն ունի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը: Տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռման ու կայունացման գործում ԼՂՀ բանակն արդեն երկու տասնամյակ է, ինչ վերածվել է լրջագույն աշխարհաքաղաքական գործոնի: Նրա թվաքանակն ու սպառազինությունը գերազանցում են բազմաթիվ ինքնիշխան երկրների բանակների համապատասխան հնարավորությունները: ԼՂՀ-ի քաղաքական նշանակությունը, սակայն, միայն կազմակերպված բանակի մեջ չէ, այլ նաեւ` Իրանի հետ վերահսկելի սահման ունենալու:
ԼՂՀ գոյությունը շահագրգիռ տերություններին լիարժեք հնարավորություն է տալիս ծրագրավորել ու կենսագործել Իրանին ու Թուրքիային զսպելու սեփական ռազմավարությունները: Օրինակ, իբրեւ սառեցված հակամարտության մեջ գտնվող երկիր, Ադրբեջանին զինում են Ռուսաստանն ու Իսրայելը, որը սակայն աշխարհաքաղաքական առավել մեծ շահերի համատեքստում տեղավորվում է Արեւմտյան տերությունների` Իրանին զսպելու հայեցակարգի մեջ: Պաշտոնական Անկարային զսպելու հարցում նույնպիսի օրինակ է շահագրգիռ ուժերի կողմից Թուրքիայի Նախիջեւանի միջոցով Ադրբեջանի հետ կապվելու պանթուրքական ծրագրերի տապալման գործընթացը: Առանձին մեծ տերություններ տարիներ շարունակ իրենց այդ շահերն իրացնում են հենց ԼՂՀ միջոցով: Միաժամանակ, ԼՂՀ բանակի կողմից ղարաբաղյան հակամարտության շփման գծի ինքնուրույն վերահսկողությունը` մյուս տերություններին ու կովկասյան հանրապետություններին նաեւ թույլ է տալիս մեղմել Ռուսաստանի` Հայաստանի ու Ադրբեջանի հետ ուժի դիրքերից խոսելու կարողությունը, ինչպես նաեւ չեզոքացնել պաշտոնական Անկարայի ու Բաքվի հետ Կրեմլի ստվերային գործարքների գնալու հնարավորությունը: Այստեղ հարկ է նկատել, որ երբեւէ խաղաղապահների մուտքը հակամարտության գոտի կխախտի ուժերի հավասարակշռությունը Կովկասում, եւ, հատկապես, կտրուկ կթուլացնի ԼՂՀ-ի ու նրա բանակի` Կովկասում ինքնուրույն սուբյեկտ ու գործոն մնալու շանսերը:
Կովկասի ինքնուրույն քաղաքական սուբյեկտների թվում մասնակի ճանաչված պետություն է Աբխազիան, որի գոյությամբ շահագրգիռ են Սեւ ծովի համար պայքարի մեջ գտնվող բոլոր երեք տերությունները` Ռուսաստանը, Թուրքիան եւ ԱՄՆ-ն: Ռուսաստանի համար Աբխազիան ծառայում է իբրեւ սեւծովյան նավատորմի կարեւոր հենակետ եւ մեծացնում է այդ երկրի առափնյա վերահսկելի մարտավարական հատվածը: Բացի այդ, Կովկասում ծավալվելու եւ Վրաստանին զսպելու գործում վրաց-աբխազական սառեցված հակամարտությունն առաջնային նշանակություն ունի Կրեմլի համար:
Թուրքիան վաղուց արդեն ոչ ֆորմալ քաղաքական ու տնտեսական կապերի մեջ է գտնվում Աբխազիայի հետ: Հյուսիսային Կովկասում ծավալվելու, չերքեզական ու չեչենական խաղաքարտերից օգտվելու, Վրաստանին թուրքական կապանքների մեջ պահելու գործերում Անկարայի համար Աբխազիան անդրծովյան առաջնային հենակետի կամ իր ազդեցությունը տարածելու անուղղակի լծակի դեր է կատարում: Աբխազիան կարճաժամկետ կտրվածքում նման լծակի դեր է կատարում նաեւ ԱՄՆ-ի համար: Վրաստանը իր տարածքային ամբողջականության վերականգնման եւ արտաքին վտանգները չեզոքացնելու հարցերում ստիպված է մշտապես հետեւել ԱՄՆ խորհուրդներին: Երկարաժամկետ կտրվածքում Աբխազիան ԱՄՆ կողմից դիտարկվում է նաեւ Սեւ ծովում ՆԱՏՕ-ի վերահսկողության բազմատարր համակարգի մի բաղադրիչ:
Կովկասի ինքնուրույն քաղաքական սուբյեկտների վերջին ներկայացուցիչը Չեչնիան է: Չնայած արդեն գրեթե մեկուկես տասնամյակ է, ինչ Ռուսաստանը պատերազմի միջոցով վերականգնել է իր ֆեդերալ իրավասությունները հյուսիսկովկասյան այդ ապստամբ հանրապետության նկատմամբ, սակայն վերջինս դեռեւս շարունակում է աշխարհաքաղաքական գործընթացներում պահպանել իր սուբյեկտայնությունը: Ըստ էության, Կրեմլը Չեչնիայում իր իշխանությունը կարողանում է պահպանել միայն ամենամյա հսկայածավալ ֆինանսական դոտացիաներ հատկացնելու եւ լեռնային այդ հանրապետությունում իր հատուկ ծառայությունների ողջ ներուժն օգտագործելու միջոցով: Բնակչության ունեցած պատերազմական փորձառությունը, ազգի թայփայական կենսակերպը, իսլամի (շարիաթի) ու ադաթի հսկայական ազդեցությունը նրանում, նախկինից մնացած արտաքին կապերը, այդ թվում` ֆինանսական հոսքեր ապահովելու գործում, պատերազմի ու հակաահաբեկչական գործողությունների արդյունքում եղած մահերի` բազում ընտանիքներում արմատավորած ատելությունը, որպես ինքնուրույն միավոր չեչեն գրոհայինների ներգրավումը Ուկրաինայում ծավալվող պատերազմական գործողություններում եւ այլ հանգամանքներ վկայում են, որ կովկասյան գործընթացներում այս սուբյեկտի դերակատարությունը շատ բարձր աստիճանի վրա է գտնվում:
Բացի ներկայացված սուբյեկտներից Կովկասում գոյություն ունեն նաեւ սուբյեկտայնության չնչին ներուժ ունեցող էթնիկ խմբեր ու պետական կազմավորումներ, որոնք, սակայն, Կովկասի շուրջ ընթացող քաղաքական տեղաշարժերի ժամանակ այս կամ այն չափով դառնում են գործոններ եւ օգտագործվում տարբեր պետությունների կողմից: Ուստի տվյալ միավորների նշանակությանը պետք է վերաբերել` հենց քաղաքական խաղացողների կողմից օգտագործվելու հեռանկարից ելնելով: Առավել նշանակալից նման միավորների թվում են չերքեզները, լեզգինները, ավարները, թալիշները, Հարավ Օսեթական Հանրապետությունը:
Կովկասում քաղաքական լանդշավտի վրա ազդող գործոնների թվում առանձնահատուկ տեղ ունեն նաեւ իսլամական կրոնաքաղաքական հոսանքները: Եթե սուննիական, սուֆիական ուղղությունները եւ ջաֆարիական կրոնաիրավական դպրոցը Կովկասում ավանդաբար ներկայացված են եղել, ապա Հյուսիսային Կովկասում սալաֆիական ուղղությունը (վահաբականությունը) ոչ վաղ անցյալում խոր արմատներ ձգած երեւույթ է: Այն ռուսական հեգեմոնիայի դեմ ազատագրական պայքար ծավալելու եւ հյուսիսկովկասյան ժողովուրդներին իսլամի դրոշի ներքո միավորելու կարեւոր գործիքներից մեկն է: Վերջին տարիներին Ադրբեջանում, վահաբական արմատական իսլամական կազմակերպություններից բացի, արմատներ էր փորձում ձգել նաեւ չափավոր իսլամական գյուլենական շարժումը, որը սակայն ներկայում դեմ է առել պաշտոնական Բաքվի կոշտ հակազդեցությանը:
Էթնովարչական ու կրոնագաղափարախոսական գործոնների հետ մեկտեղ Կովկասում մշտապես բախվել են տարբեր երկրների ու միջազգային կորպորացիաների տնտեսական շահերը: Կովկասի հանքահումքային պաշարների քաղաքական նշանակության հարցում ավանդաբար առաջնային տեղում եղել են գազանավթային արդյունաբերական շրջաններն ու դրանց արդյունահանման շուրջ կայացվող քաղաքական համաձայնությունները: Վերջին տարիներին ածխաջրածնային պաշարներին գումարվել են նաեւ մետաղական հանքերը: Վերջիններիս տնօրինելու գործում տերությունների կամ վերազգային կորպորացիաների միջեւ ի հայտ է եկել լուռ մրցակցություն: Ապագայում Կովկասում լրջագույն քաղաքական տեղաշարժեր ենթադրվում են նաեւ քաղցրահամ ջրի պաշարների շուրջ հնարավոր շահերի բախման արդյունքում:
Կովկասում ծավալվող աշխարհաքաղաքական գործընթացներում հիմնական տնտեսական գործոնների թվում իրենց ուրույն տեղն ունեն նաեւ էներգետիկ-տրանսպորտային տրանզիտ նախագծերն ու երթուղիները:
Կովկասն իրար է կապում Եւրասիայի թե՛ հյուսիսն ու հարավը, եւ թե՛ արեւելքն ու արեւմուտքը: Ընդ որում՝ երկաթգծերի եւրասիական սարդոստայնում 20-րդ դարում Մերձավոր Արեւելքը Կովկասում ուներ երկու պատուհան` Գյումրու եւ Ջուլֆայի երկաթուղային հանգույցները, որոնք Հայաստանի դերը բազմապատիկ անգամ մեծացնում էին: Ներկայումս կառուցվող Աստարա-Ռեշտ-Ղազվին եւ Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգծերն արդեն Ադրբեջանի միջոցով իրար կկապեն համապատասխանաբար Ռուսաստանին ու Իրանին եւ Թուրքիային (դեպի Եւրոպա ելքով) ու Կենտրոնական Ասիայի երկրներին (դեպի Չինաստան ելքով): Արդյունքում նշանակալիորեն կմեծանա Ադրբեջանի դերը տարածաշրջանում, բայց միաժամանակ, ռազմաքաղաքական դաշտում կփոքրացնի նրա անկաշկանդ գործելու հնարավորությունները:
Էներգետիկ նախագծերի հարցում հիմնական մրցակցությունն ընթանում է գազային խողովակաշարերի շուրջ: Արդեն մի քանի տարի ԱՄՆ-ն եւ եւրոպական երկրները Հարավային Կովկասի տարածքը օգտագործելու միջոցով փորձում են կենսագործել Ռուսաստանը շրջանցող տարբեր նախագծեր, որոնց ընդհանրական անունն է «Հարավային գազային միջանցք»: Դրա հետ մեկտեղ ռուսական «Հարավային հոսք» գազամուղի նախագիծը տապալելու նպատակով ԱՄՆ կոշտ միջամտությունը բալկանյան երկրների իրավասությանը պատկանող գործերին (ամենավերջին օրինակը Բուլղարիայի հրաժարումն էր այդ նախագծից) նպաստում է Կովկասում մրցակցության եւ հակադրության խորացմանը:
Սակայն հարկ է նկատել, որ ներկա աշխարհաքաղաքական դասավորությունում, երբ Ռուսաստանի առջեւ փակվում են դեպի արեւմուտք կողմնորոշված նրա բոլոր ինտրիգային էներգետիկ պատուհանները (այդ թվում` ուկրաինական), իսկ Իրանին էլ Մերձավոր Արեւելքում լայն ներգրավման դաշտ է հատկացվում, անորոշության է մատնվում ընդհանրապես Ռուսաստանի կողմից իր գազանավթային ծորակը Եւրոպայի դեմ որպես քաղաքական գործիք բարեհաջող բանեցնելու ապագան: Այսօր Իրան-Արեւմուտք բարելավվող հարաբերությունների խորապատկերին կասպիական-կենտրոնասիական էներգակիրների փոխադրման առկա նախագծերի հետ մեկտեղ Կովկասում սկսել են շրջանառվել Իրանից դեպի Եւրոպա էներգակիրների փոխադրման նախնական նախագծեր: Դեպի Կովկաս ուղղված այդ խողովակաշարերի նախագծերն իրենց հերթին լայն հնարավորություններ են բացում Իրանի` այս տարածաշրջանում խաղաղ ներգրավման եւ Ռուսաստանի հետ բնական հակադրության մեջ հայտնվելու համար:
Կովկասում քաղաքական գործոն հանդիսացող երեւույթների թվում կարեւոր արժեք է ստացել նաեւ կովկասյան հանրապետությունների քաղաքական ռեժիմների խնդիրը: Կախված պետական կառավարման մասնակի ժողովրդավարական, ավտորիտար կամ օլիգարխիկ ձեւերից` հատկապես Արեւմտյան տերությունները ճանապարհ են տեսնում տվյալ խնդիրն օգտագործել սեփական ազդեցությունը տարածելու եւ իշխող վարչակազմերի նկատմամբ հանրային ու միջազգային ճնշման լծակներ ստանալու համար: Այս գործոնը հարավկովկասյան հանրապետություններն իրենց հերթին միաժամանակ ծառայեցնում են սուբյեկտայնության չնչին ներուժ ունեցող էթնիկ խմբերի կամ ներկովկասյան հանրային տարբեր խմբերի ու շրջանակների մոտ համակրանք շահելու եւ մրցակցային դիրքեր ապահովելու համար:
Անշուշտ, բացի ներկայացված գործոններից, Կովկասում այս կամ այն չափով դեր են խաղում նաեւ քիչ նշանակալից այլ հանգամանքներ ու երեւույթներ եւս: Սակայն, ներկայացվածը բավարար է աշխարհաքաղաքական բախումների ներկայիս առանցքի վրա տեղ գտնող գործընթացներում ու զարգացումներում Կովկասի դերակատարության աստիճանը եւ ընդհանուր միտումները պակերացնելու համար:
ՍԱՐՈ ՍԱՐՈՅԱՆ
քաղաքական վերլուծաբան
Тигран Хзмалян – об армянах, которые учат русских великорусскости
Известный армянский кинорежиссер и общественный деятель Тигран Хзмалян на своей странице в сети Facebook написал:
“Нижеследующее считаю необходимым изложить на русском языке. Идущее ныне по всему миру цунами неприязни, страха и ненависти к России и к русским несет перед собою много пены и грязи. Как легко сейчас бросать камни вслед этому мутному валу. Но я армянин и потому мне пристало говорить не о русских, а об армянах.
О том поразительном количестве этнических армян, бегущих впереди катящегося в пропасть российского паровоза. О тех армянах, кто взял на себя постыдное, хоть и доходное ремесло и свойство учить русских великорусскости как ненависти и презрению ко всем нерусским и всему нерусскому. Проще говоря – речь о идеологах “рашизма” – поразившей 1/6 часть земной суши эпидемии фашистской, национал-социалистической идеологии с византийским уклоном.
К когорте “пророков” рашизма относятся театральный режиссер Сергей Ервандович Кургинян, открыто призывающий убивать украинцев и сбивать их самолеты, политолог Андраник Мовсесович Мигранян, оправдывающий агрессию Путина против Украины гитлеровским аншлюсом Австрии, главред главного вредоносного телерупора “рашизма” Russia Today (RT) Маргарита Симоновна Симоньян, наконец, хозяин газеты “Известия”и одиозного ТВ “LifeNews” Арам Ашотович Габрелянов. Обратите внимание – это поистине столпы путинского режима, а если смотреть на них издалека, с точки зрения конспирологии, так они чуть ли не “армянское лобби” в Кремле. Мы здесь лучше всех знаем, что это не так, а как раз наоборот. Эти “столпы и пророки” глазом не моргнут, променяв и продав Родину своих предков за 30 имперских сребренников с профилем своего кесаря.
Я не собираюсь здесь анализировать это явление. Об этом еще в 1922 году исчерпывающе высказался сам создатель советской империи Владимир Ульянов-Ленин: “…известно, что обрусевшие инородцы всегда пересаливают по части истинно русского настроения”. Я не случайно привел их имена вместе с отчествами, чтобы обратить внимание на скорость, с которой уже во втором поколении сии “инородцы” меняют свою национальную принадлежность. Так уже было в нашей долгой истории – и в Российской, и в Османской империях. Не случайно недавно в Ереване пытались поставить памятник Анастасу Микояну, подписывавшему расстрельные списки и голосовавшему за присоединение Карабаха к Азербайджану. Показателен пример менее известного в Армении, но печально знаменитого в сегодняшней России медиамагната Габрелянова, который уже приделал к армянскому окончанию фамилии еще одно, русское окончание “ов”. Упаси Бог, я не хочу осуждать их за это и тем уподобляться их неорасизму, или , точнее, неоруссизму, все равно выпячивающему или стыдящемуся своего происхождения, но мы должны знать в лицо тех, кто уже сегодня, а тем более завтра выйдут на нас войной и будут в первом ряду наших врагов. Закончу цитатой из того же Ленина:
“Необходимо отличать национализм нации угнетающей и национализм нации угнетённой, национализм большой нации и национализм нации маленькой.
По отношению ко второму национализму почти всегда в исторической практике мы, националы большой нации, оказываемся виноватыми в бесконечном количестве насилия, и даже больше того – незаметно для себя совершаем бесконечное количество насилий и оскорблений, – стоит только припомнить мои волжские воспоминания о том, как у нас третируют инородцев, как поляка не называют иначе, как «полячишкой», как татарина не высмеивают иначе, как «князь», украинца иначе, как «хохол», грузина и других кавказских инородцев, – как «капказский человек». Поэтому интернационализм со стороны угнетающей или так называемой «великой» нации (хотя великой только своими насилиями, великой только так, как велик держиморда) должен состоять не только в соблюдении формального равенства наций, но и в таком неравенстве, которое возмещало бы со стороны нации угнетающей, нации большой, то неравенство, которое складывается в жизни фактически…”
Что ж, “дело Ленина живет и побеждает”. Главное – нам не проиграть на сей раз”.
1988թ. փետրվարի 20. միֆ եւ իրականություն
(պատասխան մի պատվերագրի)
Ժամանակները պատմության ու ժողովուրդների կենսագրության մեջ մտնում են իրենց անհատականություններով եւ նրանց կատարած գործերով: Տեղին է նշել Խրիմյան Հայրիկի իմաստուն խոսքերը. «Աշխարհիս վերայ մարդոցն կոչումն` պատիվ, փառք արժանապատվութիւն` ետ գործերու կռիվն է. նա ինչ վիճակի մեջ կլինի, թող լինի, նորա նուիրական պարտքն է ճանչնալ նաեւ թե ինքն այս աշխարհիս վերայ դիպվածով եւ ունայնաբար չէ եկել, այլ մեծամեծ պարտիքներ կատարելու կատարելու համար ծնող է»:
Այս խոսքերը կարելի է անվարան հասցեագրել Վլադիկ Հակոբյանին: Նա ծնվել էր գիտնական-մանկավարժ լինելու, իր ժողովրդի կենսագիրը դառնալու, հոգու ջերմությունը մատաղ սերնդին տալու համար:
Բայց եկավ 88-ը:
Հաղթանակը կերտելու համար ժողովուրդը ծնեց իր զինվորներին: Եվ այդ անպարտ բանակի առաջին շարքերում էր Վլադիկ Հակոբյան պատմաբանն ու քաղաքական գործիչը: Նա իր ողջ կյանքը ապրեց անանձնական կյանքով` գիտակցելով, որ ազատությունը եւ առավել շատ պետականությունը ձեռք է բերվում նվիրումի ու զոհողության միջոցով: Հայրենիքի հանդեպ մեծ պատասխանատվությամբ, գործելու նախանձախնդիր կամքով ու վճռականությամբ Վլադիկ Հակոբյանը ստանձնեց ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի քարտուղարի պարտականությունը իր ներդրումը բերելով նորանկախ երկրի հիմքերի ամրակայմանը:
Ավաղ կարճ եղավ նրա երկրային կյանքը: Ցավալիորեն այսօր` մեր հակասական օրերում, գտնվում են մարդիկ, ովքեր արատավորում են նման գործիչների անունը: Դա բարոյական չէ: Այդպես երկիր չեն կառուցում:
«ԱՊԱՌԱԺ»
ԼՂՀ Գրողների միության «Եղիցի լույս» թերթի 2014 թվականի մայիսյան համարում «Մի դիպվածի շուրջ» վերնագրով հոդված է տպագրվել, որի յուրաքանչյուր տողից երեւում է, որ գործ ունենք պատվերով գրված ապատեղեկատվության հետ: Պատվիրատուն ակնհայտ է: Եվ գուցե պատահական չէ, որ այն տպագրվել է հենց Գրողների միության պաշտոնաթերթում, որտեղ նյութի հենց սկզբում հեղինակն իր դետեկտիվ հեքիաթը գրելու շարժառիթը կապում է Վարդան Հակոբյանի հարցազրույցի հետ:
Երկար ժամանակ մտածում էի՝ պատասխանե՞լ այս զավեշտին, թե՞ ոչ: Եթե ինձ անվանարկած լինեին, միանշանակ չէի պատասխանի. ես կարողանում եմ արհամարհել: Բայց այդ հրապարակմամբ փորձել են ստվեր նետել լուսահոգի հորս՝ Արցախի պետականաշինության ակունքներում կանգած, նախկին ԳԽ քարտուղար Վլադիկ Հակոբյանի անվան ու արժանապատվության վրա, հետեւաբար` անարդարության հանդեպ լռությանս համար հետագայում ինքս ինձ էի մեղադրելու: Վլադիկ Հակոբյանին «բարոյական կանոնի» մեջ մեղադրելն ու զրպարտելը, կեղծիքը որպես իրականություն ներկայացնելը, իրոք, անբարոյականություն է:
Ամեն ինչ սկսվեց այն բանից հետո, երբ Արցախի պետական համալսարանի գիտխորհրդի որոշմամբ եւ Արցախյան գոյապայքարի նվիրյալներից մեկի՝ ԱրՊՀ ռեկտոր Համլետ Գրիգորյանի նախաձեռնությամբ 2008թ. հրատարակվեց «Պատմական նստաշրջան. փաստաթղթերի եւ նյութերի ժողովածու» գիրքը (հեղինակներ` պատմական գիտությունների թեկնածու, այժմ՝ դոկտոր Վահրամ Բալայան ու պատմական գիտությունների թեկնածու, ԱրՊՀ դասախոս Տարոն Հակոբյան): «Երկու խոսք»-ում գրել էինք, որ գրքի տպագրության համար հիմք հանդիսացող ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 1988թ. փետրվարի 20-ի նիստի արձանագրության կապոցը փրկվել է գիտնական ու քաղաքական գործիչ Վլադիկ Հակոբյանի շնորհիվ: Փաստաթղթերի վերոհիշյալ կապոցը ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի բազմաթիվ այլ փաստաթղթերի հետ Վլադիկ Հակոբյանի մահից հետո ես էի հայտնաբերել նրա արխիվում, որոնք գրքի տպագրությունից անմիջապես հետո հանձնել ենք ԼՂՀ արխիվ (կարծում եմ` արածս փնովանքի արժանի չէ): Ի դեպ, փաստաթղթերի մի մասի վրա կային հրետակոծության, բեկորների հետքեր:
Անցյալում արխիվ հանձնված որոշ փաստաթղթերի անհետանալուց հետո ես եկա այն համոզման, որ այդ փաստաթղթերն իր մոտ տեւական ժամանակ պահելու համար (որպես պատմաբան այն հետագայում ուսումնասիրելուց եւ հրատարակության պատրաստելուց բացի) հայրս լուրջ պատճառներ է ունեցել. որոշ քաղաքական ուժերի եւ անձանց ձեռնտու չէր շատ փաստաթղթերի գոյությունը. արխիվ հանձնված որոշ նյութերի անհետացումը պատահական չէ:
Հարց է ծագում. ո՞րն է պատճառը, որ 2008թ. «Պատմական նստաշրջան» գիրքը տպագրվելուց 6 տարի հետո միայն ոմն պատմաբան «կմտահոգվի»` «…անհետացել են ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 1988թ. փետրվարի 20-ի «20-րդ գումարման չորրորդ արտահերթ նստաշրջանի ձայնահոլովակները, ինչպես նաեւ պաշտոնական բոլոր փաստաթղթերը», որոնք «մի քանի տարի հետո գտնվել են ԼՂՀ կառավարությունում ժամանակին քարտուղար աշխատած Վլադիկ Հակոբյանի բնակարանում` արդեն աղճատված, կիսատ-պռատ վիճակում»:
Կրկին նկատենք, որ այս հոդվածը տպագրվում է գիրքը հրատարակելուց 6 տարի անց եւ վերոհիշյալ նստաշրջանում նախագահող Վիգեն Հայրապետյանի մահից հետո (վերջինս կարող էր հաստատել փաստաթղթերի վավերականությունը), եւ այդ ամենը այն դեպքում, երբ գրքում էջ առ էջ ներկայացված են 1988թ. պատմական նստաշրջանի բոլոր նյութերը՝ ելույթներ (հեղինակների ձեռագրով ու ստորագրությամբ) եւ այլ փաստաթղթեր: Ստացվում է, որ ոմանք լուրջ վտանգ են տեսնում վկաների, փաստաթղթերի մեջ, եւ նախընտրում են ձերբազատվել վերջիններից, որպեսզի հանկարծ բռնող չլինի իրենց ստի եղջյուրներից:
Ինչ վերաբերում է Հ. Աբրահամյանի ակնարկած «մի քանի թերթերի» պակասին, նշեմ, որ գրքի ներածությանը կցված ծանոթագրության մեջ Վահրամ Բալայանը գրել էր, որ ցավոք սրտի 3 պատգամավորների ելույթների բնօրինակները չեն պահպանվել: Այսինքն՝ «մի քանի թերթերի» պակասի մասին արդեն ակնարկվել էր գրքում, եւ զարմանալ կարելի է, որ պատմաբանի «սուր աչքն» այն 6 տարի հետո է միայն նկատել, եւ նա «համեստորեն» մի քանի պակաս թերթերի «հայտնագործությունը» վերագրում է իրեն:
Սեփական հայեցողությամբ Արցախի պատմաբանի պաշտոնը ստանձնած երեւանաբնակ «գիտնականը» պատվերով գրած իր նյութին արժանահավատ տեսք տալու համար դետեկտիվ գույներով երրորդական մանրամասներ ու անանուն հերոսների մասին հեքիաթներ է պատմում: Ահա մի հատված. «Իմ որոնումների մասին գիտեին նաեւ Արցախի պետական համալսարանում, որտեղ դասախոս մի լրագրող ինձ միշտ «հուսադրում» էր, թե ինքը հետքը գտել է. մեկը կա Ռուսաստանում, շուտով կգա, եւ նա տեղը ցույց կտա…», «Խիստ ցուրտ էր, սառնամանիք: Փեսայիս՝ Աշոտի հետ… Նա մենակ էր ապրում: Նստած էր բազմոցին՝ էլեկտրասալիկը ոտների արանքում: Սիրալիր դիմավորեց մեզ…» եւ այլն:
Նման կարգի տողերը միայն մանկապարտեզի երեխաներին կարող են հուզել: Ուշադրություն դարձրեք՝ «դասախոս մի լրագրող», «մեկը կա Ռուսաստանում, շուտով կգա…» Գոնե նյութը չստորագրեր` որպես պատմական գիտությունների դոկտոր, քանի որ` ոչ թե պատմաբանի հոդված, այլ կարծես հեքիաթ լինի՝ համեմված Նոստրադամուսի կամ Վանգայի գուշակություններով…
Միաժամանակ, այս փոքրիկ հոդվածում այնքան սխալներ ու թյուրիմացություններ կան, որ թվում է, թե այն ծնկներին դրած, շտապ գրել են դպրոցական նստարանին: Այսպես՝ «ԼՂՀ կառավարությունում ժամանակին քարտուղար աշխատած Վլադիկ Հակոբյանի…» (Վլադիկ Հակոբյանը երբեք քարտուղար չի աշխատել ԼՂՀ կառավարությունում, այլ եղել է ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի քարտուղար: Իրեն պատմաբան հորջորջողը կառավարությունը չի տարբերում Գերագույն խորհրդից), «20-րդ գումարման չորրորդ արտահերթ նստաշրջանի ձայնահոլովակները» (մի պահ պատկերացրեք 1988թ. փոթորկահույզ փետրվարին ինչ-որ մարդիկ նստաշրջանի ձայնահոլովակ են պատրաստում: Գուցե արդեն DVD էլ կար նիստերի դահլիճում՝ ձայնահոլովակները դիտելու համար կամ գուցե պրոյեկտոր…):
Ծերունախտով տառապող վայ-գիտնականը 1988 թիվը շփոթել է 1998 կամ 2008 թվականների հետ՝ 1988-ից մեկ-երկու տասնամյակ առաջ ցատկելով ու մոռանալով, ավելի ճիշտ չիմանալով, որ Ադրբեջանից ժամանած պաշտոնյաներն ու Կեւորկովը ամեն կերպ փորձում էին խափանել նստաշրջանի աշխատանքները եւ նույնիսկ մարզխորհրդի կնիքն էին փախցնել տվել ոմն Օսիպովի միջոցով:
Եթե հարգարժան «պատմաբանը «իսկապես ցանկանում է ինչ-ինչ ճշմարտություններ բացահայտել, թող խոստովանի, որ վերոհիշյալ նստաշրջանի փաստաթղթերի գոյությունը ձեռնտու չէ ոմանց, ու նրանք շահագրգռված են այն ներկայացնել որպես «կիսատ-պռատ» եւ դետեկտիվ մեկնաբանություններով, որովհետեւ վերջիններս կարծել են, թե արդեն ընդմիշտ կորսված են նստաշրջանի նյութերը, եւ իրենք իրականությունից դուրս հեքիաթներ ու ֆանտաստիկ պատմություններ են ստեղծել, պատվերով գրել տվել եւ տպագրել իրենց մասին:
Հիշեցնեմ, որ սա առաջին դեպքը չէ, երբ երեւանյան իր փափուկ բազկաթոռի մեջ փռված՝ Արցախի «նորագույն պատմություն» ծեփող Հրանտ Աբրահամյանի հրապարակումները բացասական ռեզոնանս եւ դժգոհություն են առաջ բերում Արցախում: Մարդ, որ արցախյան շարժման տարիներին երեւանյան իր պատուհանից էր հետեւում իրադարձություններին, տարիներ հետո էլ՝ ոտնակոխ անելով բարոյականության բոլոր նորմերը, իրեն իրավունք է վերապահում սեփականաշնորհել ազգային-ազատագրական պայքարը, պատերազմից տասնամյակներ հետո իրեն հաճո հերոսներ կերտել` ձեռքի հետ էլ՝ քար շպրտելով ազնիվ ու հայրենանվեր մարդկանց անվան ու վաստակի վրա: Մինչդեռ Վլադիկ Հակոբյանը Արցախյան շարժման առաջին օրերից, Երեւանում թողնելով իր տունը, ընտանիքով տեղափոխվել էր Արցախ` իր մտավոր ներուժն ի սպաս դնելով Գոյապայքարին:
Ի դեպ, Հրանտ Աբրահամյան-«պատմաբանը» ավելի շատ հայտնի է գիտական շրջանակներին` որպես արցախցի երիտասարդ կադրերի գիտական թեզերի պաշտպանությանը արդյունավետ խոչընդոտող: Ճիշտ է, այս տխրահռչակ իմաստակը միակը չէ մեր օրերում, որ փորձում է իրականության հետ աղերս չունեցող հեքիաթներ տպագրելով միֆ ստեղծել՝ արհեստական հերոսներ կերտելու նկրտումով, սակայն նման փորձերը, բարեբախտաբար, դատապարտված են. պատմությունը ինքն է սրբագրումներ անում եւ վերականգնում արդարությունը:
2008 թ. տպագրված «Պատմական նստաշրջան» փաստաթղթերի ժողովածուն իրական տարեգրությունն է ներկայացնում: ԻՐԱԿԱՆԸ, ԻՍԿԱԿԱՆԸ, ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԵԼ Է: Ահա, թե ինչու ոմանց ձեռնտու է, որ այդ փաստաթղթերը կամ ընդհանրապես չլինեն, կամ ներկայացվեն որպես անարժանահավատ, պակասող էջերով:
Հ. Գ. – Հարկ եղած դեպքում` կարող եմ կեղծարարությունը հերքող այլ փաստեր ներկայացնել՝ դրանք հաստատող վկաներով:
Տարոն ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Պատմական գիտությունների
թեկնածու
«Ապառաժ»
Եվ նա ասուպի պես փայլատակեց ու գնաց
Նվարդի գիրքը՝ առաջին և, մեղա աստված, վերջին գիրքը, տպագրվել է հետմահու։ Հայրս չտեսավ իր լավագույն երկերի լույսընծայումը. նրա անտիպ 8 գրքերը տպագրվեցին միայն մահից հետո։ Վերջին գիրքը, ի դեպ, իր ձեռքով խմբագրել ու սրբագրել էր Նվարդը։ Երբ ազդօրինակը բերեցի, արդեն գամված էր անկողնուն... Ո՜վ գիտե, այդ պահին գուցե թե նա երազում էր, որ գեղեցիկ մի օր ինքը տպագրված է տեսնելու և իր քնքույշ մատներով բացելու է իր, սեփական գիրքը։ Մայրիկին ասել էր, որ այն պատրաստ է, մի քանի հետաքրքիր թեմա էլ ունի, մնում է պարզապես թղթին հանձնել և մտածել... հովանավոր գտնելու մասին...
Բայց, ավա՜ղ, նա այլևս չհասցրեց գրիչ վերցնել, և այդպես էլ չհասցրեց տպագրված տեսնել իր անդրանիկ գիրքը։ Եվ դարձյալ մեր օջախում գիրք է տպագրվում հետմահու՝ հեղինակի, գրողի մահից հետո...
Եվ դարձյալ մեր օջախում մի լուսատու հանգավ անժամանակ, ցավալիորեն անսպասելի՝ անկատար իր երազների թևատված փշուրները թողնելով որպես հուշ... Լուսատու, որ լույս էր սփռում ոչ միայն մեր օջախի վրա. նրան սիրում ու հարգում էին շատ-շատերը, մոտիկ թե հեռու, ծանոթ թե նրան միայն գրվածքներից ճանաչող...
Մեր բոլոր երազանքներում Նվարդն էր, լուսավոր գալիքի մասին մեր պատկերացումներում Նվարդն էր՝ իր լուսեղեն ու անկրկնելի ժպիտով, մաքրամաքուր սրտով...
Որքա՜ն դժվար է անցյալ ժամանակով գրել մի էակի մասին, որ ամբողջովին Կյանք էր, Լույս, Հույս ու Հավատ։ Իր նոթատետրի առաջին էջում գրել է Ջեկ Լոնդոնի հետևյալ խոսքերը. «Թող ես լինեմ փայլատակող ասուպ, քան հավերժական, բայց քնկոտ մոլորակ»։ Հաջորդ տողում ավելացրել է. «Ով հավատում է կյանքում հրաշքի, նրան է միայն հրաշքն այցելում»։ Նվարդն իրոք հավատում էր հրաշքի, այլապես չէր գրի այդ տողերը։ Բայց, ավա՜ղ, հրաշքն այդպես էլ չայցելեց նրան...
Եվ նա ասուպի պես փայլատակեց ու գնաց... Անսահման լավատես էր և այդպես էլ հանգավ՝ չիմանալով, չհասկանալով, որ ընդմիշտ հեռանում է իր սիրելիներից ու աշխարհից... Լուսեղեն իր երազները որբ թողեց և գնաց։ Չէ՛, նա չգնաց. Չարը նրան պոկեց մեզնից, ինչպես վարդն են կոպտորեն պոկում իր թփից, ու տարավ...
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Ղարաբաղ Տելեկոմի» նոր ծուղակը
Սույն թվականի մայիսի հեռախոսավարձը մուծելիս զարմանքով նկատեցի, որ 6 000 դրամ ավել պիտի վճարեմ: Մնացի տարակուսած: «Ղարաբաղ Տելեկոմի» բարետես աշխատակցուհին իմ խնդրանքով ներկայացրեց վերոհիշյալ ամսվա ծառայությունների ամփոփաթերթիկը, որից պարզեցի, որ այդ 6 հազար դրամը ինչ-որ «Գիգա 1» փաթեթի գինն է:
Սա ի՞նչ «Գիգա 1» է, դա ի՞նչ փաթեթ է՝ մնացի տարակուսած: Աշխատակցուհին բացատրեց, որ դա շարժական ինտերնետ ծառայություն է՝ բջջային հեռախոսներով ինտերնետից օգտվելու համար:
Ստիպված էի բացատրել, որ տանը ես շատ թե քիչ նորմալ արագությամբ ինտերնետ ունեմ, աշխատավայրում` նույնպես: Իսկ շատ համեստ հեռախոսս ինձ ծառայում է բացարձակապես որպես հեռախոսային կապի, հաղորդակցման միջոց: Ինձ բացատրեցին, որ երեւի մեկ ուրիշն է իմ հեռախոսի մեջ միացրել այդ «Գիգա 1»-ը:
Քանի որ իմ այդ երկրորդ հեռախոսը հիմնականում տանն է լինում, նրանից կարող էր «օգտվել» միայն 6-ամյա մեր փոքրիկը: Դե եկ ու պատկերացրու, որ փոքրիկը թվերով ինչ-որ գործողություն է անում եւ հեռախոսիս մեջ «ամրացնում» ինչ-որ «Գիգա 1»… Աբսուրդի թատրոն է: Հարցրի` բայց այդ «Գիգա» փաթեթից գոնե կես բայթ օգտագործող եղե՞լ է: Ասացին` ոչ, բացարձակապես չի օգտագործվել: Այդ էր պակաս, որ օգտագործեին. ախր իմ այդ հեռախոսային սարքում ինտերնետային կապի ծրագիր ընդհանրապես չկա…
Ինձ խորհուրդ տվեցին դիմումների եւ բողոքի բաժնում նամակ-դիմում գրել «Ղարաբաղ Տելեկոմ» ՓԲԸ գլխավոր տնօրենի տեղակալ Գարեգին Օդաբաշյանին: Դիմումը գրեցի: Ասացին, որ անհրաժեշտ է նաեւ անձնագրիս պատճենը: Այդ հարցն էլ լուծեցի, չնայած «Քաղաքացիների առաջարկությունները, դիմումները եւ գանգատները քննարկելու կարգի մասին» ԼՂՀ օրենքում ոչ մի կետ չկա առ այն, որ քաղաքացին պետք է դիմումին կցի իր անձնագրի պատճենը:
Նույն օրենքով, դիմումը ստանալուց 15 օր հետո (բացառությամբ լրացուցից ուսումնասիրության) պետք է ինձ պատասխանեին: Բայց քանի որ այդ ժամանակահատվածում ոչ մի պատասխան չստացա, կրկին դիմեցի ՂՏ դիմումների եւ բողոքի բաժին: Համակարգչով պարզեցին, որ դիմումիս «բացասական» պատասխան է տրվել: Նաեւ զարմացան՝ իսկ ձեզ չե՞ն ասել:
Խնդրեցի ներկայացնել Գ. Օդաբաշյանի պատասխանը՝ հիմնավորված, պատճառաբանված: Ասացին, որ ինքը սովորաբար չի պատասխանում՝ «այո» կամ «ոչ» է:
Ահա թե ինչ: Ասացի, որ ուզում եմ կրկին դիմում գրել ու հիմնավորված պատասխան պահանջել: Թող բացատրի, թե ինչո՞ւ 6 հազար դրամ պիտի մատուցեմ մի բանի համար, որից երբեք չեմ օգտվել ու գաղափար չունեմ, թե ինչպես է հայտնվել իմ հեռախոսահամարում: Պարզվեց, որ կրկին պիտի ներկայացնեմ անձնագրիս պատճենը…
Ի դեպ, նախքան դիմումս գրելը, ինձ ասել էին, որ հնարավոր է հունիս ամսվա համար եւս մուծեմ 6 000 դրամ, քանի որ իմ հեռախոսում «Գիգա 1» փաթեթը ակտիվացված է: Դա էլ ստուգել տվեցի: Ասացին՝ արդեն ապաակտիվացած է: Ակտիվացման ու ապաակտիվացման ձեւերն էլ իմացա: Պատկերացրեք՝ մեր փոքրիկը նախապես բջջայինիս մեջ կատարում է *200*1# գործողություն, հեռախոսիս մեջ ինչ-որ ինտերնետային փաթեթ ակտիվացնում, մի քանի օր հետո թաքուն կրկին ձեռքը վերցնում հեռախոսս, այս անգամ *200*0# գործողությամբ ապաակտիվացնում այն, որն ինձ վրա նստում է 6 հազար դրամ, այսինքն՝ մոտավորապես այնքան գումար, որքան պիտի տամ ու կոշիկ գնեմ փոքրիկի համար՝ նոր ուսումնականին փոքրիկին կոշիկ է պետք…
* * *
Ոչ մի կասկած չունեմ, որ այս ամենը ծուղակ է: Բաժանորդից հավելյալ դրամ կորզելու ձեւ: Ըստ երեւույթին, «Ղարաբաղ Տելեկոմին» քիչ է թվում ամեն ամիս առնվազն 50-60 հազար բաժանորդներից հենց այնպես գանձվող 1200 դրամ բաժանորդավճարը… Գլուխը՝ քարը: ՂՏ-ի անհամարժեք բարձր գների, բաժանորդներից առավելս շատ կորզելու նրա գործելաոճի մասին շատ են գրվել՝ թե՛ արցախյան, թե՛ հայաստանյան մամուլում:
Բայց ամենամեծ ողբերգազավեշտն այն է, որ այդ ընկերությունն ամեն տարի տասնյակ հազարարավոր բաժանորդներից հավելյալ գանձված գումարի մի մասով իր կատարած այս կամ այն ժեստը ներկայացնում է որպես բարեգործություն:
Առայսօր կապի մենաշնորհն Արցախում պատկանում է «Ղարաբաղ Տելեկոմին»: Ու դա նրան լայն հնարավորություն է տալիս կամայական գներ սահմանելու եւ «Գիգա 1» տիպի զանազան «օպերացիաներ» սարքելու բաժանորդների գլխին:
Ահա սրանք են մենաշնորհի պերճանքն ու թշվառությունը…Այլ կերպ լինել չի էլ կարող՝ քանի դեռ ոլորտում մրցակցություն չկա: Անհամբեր սպասում եմ այն երջանիկ օրվան, երբ Արցախում կհայտնվի երկրորդ օպերատորը, եւ ես ընտրության հնարավորություն կունենամ: Ու ինձ հետ հաշվի կնստեն:
Վարդգես ՕՎՅԱՆ
ՀԱՄԱՐԻ ԱՍՈՒՅԹԸ
Ատում եմ ամեն կարգի քարոզները։ Յուրաքանչյուրն ինքը պիտի որոշի, թե ով է ինքը, ինչ է ուզում և ուր է ուզում գնալ...
ԱՄՍՎԱ ԱՍՈՒՅԹԸ
Դարեր ի վեր, հատկապես «օրհնվի էն սհաթ»-ից հետո Հայաստանում վախի մթնոլորտ է տիրում. ունեցվածքը, աթոռը, պաշտոնը կորցնելու վախ։ Ու տասնամյակներով, մինչև իրենց կյանքի վերջը մարդիկ այդպես ապրում են։ Ամենավտանգավորն ու զարհուրելին՝ անգամ հարմարվել են դրան։ Դա կենսակերպ է դարձել...
Комментариев нет:
Отправить комментарий