17.6.11

N 7 (2009)

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ. ՄԵՆՔ ԵՆՔ, ՄԵՐ ՁՈՐԵՐԸ

30-40 տարի առաջ մենք էինք և մեր սարերը, մենք էինք, մեր լեռները։ Դրա վկայությունը ասես մայր հողից հառնող «Պապ ու Տատի» հրաշք կոթողն է, որ մեր լեռների պես վեհ ու խրոխտ նայում է աշխարհին։ Ասես Մեծ ու Փոքր Մասիսները լինեն, մեր հավերժության խորհրդանիշը, մեր հպարտությունը, որ չնայած մնացել են սահմանից այնկողմ, սակայն վեհորեն նայում են երբեմնի Մեծ հայրենիքից, Մեծ նավից մնացած փոքրիկ այն նավակին, որ կոչվում է Հայաստանի Հանրապետություն։
Խորհրդային իշխանության օրոք անգամ Մասիսների սեգ պատկերը զետեղված էր Հայաստանի զինանշանի վրա։ Հայաստանի անկախացումից հետո դրանք վայր բերեցին Հայոց զինանշանից, թերևս նաև այն պատճառով, որ արդեն չեն համապատասխանում «Մեր հայրենիք, թշվառ, անտեր...» խոսքերով սկսվող (թեկուզ մասնակիորեն վերափոխված) նոր օրհներգի (հիմնի) ոգուն։

Նոր ժամանակներ եկան, նոր բարքեր։ Լեռներն այլևս խորհրդանիշ չեն։ Մեր սիրտն այլևս լեռներում չէ։ Արժեքներն այսօր գրոշի արժեք ունեն։ Փոխարենը՝ այսօր իշխողը ձորերն են, ձորային մտածողությունը, ձորային-փոսային բարքերը։ Հանեցեք ձեր գլխարկները, պարոնայք, Ձերդ գերազանցություն Անդունդն է ձեր առջև. կարևոր դասախոսություն պիտի կարդա Վեհի ու Գեղեցիկի մասին։ Թումանյան, Տերյան, Չարենց, Շիրազ ու Սևակ մնացել են անցյալում, նախորդ դարում։ Իշխողն այսօր տաբատներից գրական մրցանակներ կախկխած գրչակներն են, գրական կոմերսանտն ու սիրուհիներին ծնկներին նստեցրած, բարձր թեմաներից ճամարտակող գրական չարչին։

Նոր արվեստ, նոր գրականություն ենք ստեղծում, նոր կինոֆիլմեր նկարահանում, որտեղ հերոսը գողն է, կավատը, մարմնավաճառը։ Հեռուստաալիքներով պարբերաբար պտտվող, թարգմանաբար ներկայացվող ամերիկյան կինոնկարները մանրամասն նկարագրությամբ սադիստական սպանությունների, զանազան մոլագարների, սեռական խանգարումներ ունեցողների մասին են։
Ընտրություններում հաղթում է թաղային հեղինակությունը, պարտադիր զավեշտական մականունավոր մեկը, նրանք, ովքեր միջնակարգում մի կերպ հասցրել են սովորել իրենց անուն-ազգանունը գրելը։ Մի անգամ ևս նայեք մերօրյա կադրերին։
Նրանց չնչին մասն են իրենց տեղում։ Ում ինչ պաշտոնում նշանակում են (ճիշտ կլինի ասել՝ դնում են, ինչպես շախմատի անշունչ խաղաքարերն են դնում այս կամ այն վանդակում), հեշտ ու հանգիստ նստում են բարձր աթոռին ու սկսում «ղեկավարել»։ Ոչ ոք չի հրաժարվում, չի ասում՝ սա իմ տեղը չէ, կամ՝ ավելի արժանավորները կան...

Մենք ենք, մեր ձորերը։ Մեր ձայներն անգամ չեն արձագանքվում, արձագանք չունեն։ Այստեղ, մեր ձորերում լույսի մե՜ծ պակաս կա։ Շա՜տ մեծ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ


«Ոչ ոք չի մոռացվել, ոչինչ չի մոռացվել»...

Լուսանկարում ԽՍՀՄ հերոս, մեր համերկրացի մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանի արձանն է։ Այն տեղադրվել է մոտ տասնամյակ առաջ, բայց առայսօր հուշակոթողը դեռ անավարտ է։ Մեծ հայորդու ծննդյան 100-ամյակին անգամ այդպես էլ չկատարվեց ավանդական «արձանի բացումը»։ Մի քանի տարի առաջ արձանի ետնամասում եռանդով սկսեցին ինչ-որ մետաղներ զոդել, բետոնե ինչ-որ խոյանք կցմցել դրա վրա, որ կարծես ի վերջո պիտի դառնար կամար, սակայն կարճ ժամանակ հետո այդ ամենը կրկին կիսատ թողեցին...

Անավարտ հուշակոթողի առաջին պլանում մեծ զորավարի համեստ կիսարձանն է, երկրորդ պլանում՝ մի զույգ վեր ցցված մետաղաձողեր։ Թաղամասի բնակիչները կեսլուրջ-կեսկատակ ասում են՝ «Նախատեսված գումարները կերել են, աշխատանքը կիսատ թողել, գնացել։ Հետո նորից են հիշել Բաղրամյանին, կրկին փող են դուրս գրել, մի քանի երկաթի կտոր կցմցել, գումարները դարձյալ գրպանել ու գնացել...»։

Բաղրամյանի անունը կրող այս փողոցով, տաղանդավոր զորավարի կիսատ-պռատ կոթողի մոտով ամեն տարի առնվազն տասը անգամ հազարավոր արցախցիներ են շքերթով գնում դեպի Հուշակոթող՝ հարգանքի տուրք մատուցելու Մեծ հայրենականում զոհվածների, Արցախյան պատերազմի նահատակների շիրիմներին։
Իսկ Բաղրամյանը դեռ սպասում է, անհույս սպասում է... Հուշահամալիրում դեռ սպասում են նաև Զորավարի հերոս զինակիցները, մեր հայրենակիցները։ Խորհրդային տարիներին նրանց հիշատակին կանգնեցված համեստ հուշակոթողների վրայի քանդակները չքացել են, իսկ անունները գրեթե անընթեռնելի են դարձել...

«Ոչ ոք չի մոռացել, ոչինչ չի մոռացվել»... Մի° ստեք, ի սեր Աստծո։ Ի սեր հազարավոր մեր նահատակների, մի° խաբեք մեզ և ձեզ։ Մեր կարճ հիշողությունը, մեր մեղքերը չփաթաթենք նոր և գալիք սերնդի վզին...

Վ.Օ.


ԼՂՀ ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄՆ ԱՐՏԱՀԱՅՏԵԼՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԸ

Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների՝ սանկտպետերբուրգյան հանդիպումը, ինչպես և սպասվում էր, բեկում չարձանագրեց։ Սակայն դրա շուրջ ծավալված արձագանքները ևս մեկ անգամ ցույց տվեցին, որ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի արագացմանն ուղղված ջանքերից ոչ ոք չի հրաժարվել։

Հանդիպումից հետո ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների տարածած հաղորդագրության մեջ մասնավորապես նշվում էր, որ հանդիպման ընթացքում արձանագրվել են «դրական քայլեր, որոնք նվազեցրել են կարգավորման մի շարք հիմնարար սկզբունքների շուրջ երկու երկրների միջև եղած տարաձայնությունները»։
Կողմերի դիրքորոշումների մոտեցման մասին նշեց նաև Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Է. Մամեդյարովը՝ հայտարարելով, որ սանկտպետերբուրգյան բանակցությունները շատ ավելի դրական էին, քան Պրահայում կայացած բանակցությունները, և որ կողմերը մոտեցնում են իրենց դիրքորոշումները դեռ չհամաձայնեցրած հարցերի շուրջ։ «Այն, ինչ մենք այսօր լսեցինք, հիմք է ստեղծում, որպեսզի մենք շարունակենք աշխատել»,- ընդգծեց նա։

Միևնույն ժամանակ, «առաջընթացի» մասին խոսեց ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը հունիսի 5-ին Վաշինգտոնում Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ահմեդ Դավութօղլուի հետ համատեղ ասուլիսի ժամանակ։ Նա, մասնավորապես, ընդգծեց, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը Սանկտ-Պետերբուրգում առաջընթացի վկայություն է Ղարաբաղյան խաղաղ կարգավորման գործընթացում։

Հակամարտության կարգավորման գործընթացն արագացնելու մասին է վկայում նաև այն, որ Սերժ Սարգսյանի և Իլհամ Ալիևի սանկտպետերբուրգյան հանդիպումը վերջին մեկ ամսվա ընթացքում արդեն երկրորդն էր, և չի բացառվում, որ երկու նախագահները նորից հանդիպեն առաջիկա ամսվա ընթացքում։
Ըստ Մինսկի խմբի համանախագահների վերոնշյալ հաղորդագրության՝ նախագահները համաձայնել են միջնորդների առաջարկին՝ հանդիպելու մոտ ապագայում, եթե հնարավոր է՝ հուլիս ամսին։ Միաժամանակ, թուրքական «Միլիյեթ» թերթը փոխանցել էր Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ա. Դավութօղլուի՝ Վաշինգտոնում արած հայտարարությունն այն մասին, որ հունիսի վերջին Իտալիայում՝ Մեծ ութնյակի գագաթնաժողովի շրջանակներում, կկայանա Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների հանդիպումը։ ՀՀ ԱԳՆ-ից շտապեցին հերքել այս տեղեկատվությունը՝ նշելով, որ վերոնշյալ հայտարարությունն արված է «իրականությանը չհամապատասխանող տեղեկությունների հիման վրա»։

Թուրքիայի արտգործնախարարը, սակայն, Վաշինգտոնում ավելի հետաքրքիր հայտարություններ էլ է արել հայ-թուրքական հարաբերությունների վերաբերյալ. «Հարաբերությունների բարելավման գործընթացն ապրիլի 22-ի համատեղ հայտարարությունից հետո շարունակվում է, և առկա են ուղղակի և միջնորդավորված շփումներ։

Բանակցությունների գործընթացում դադար չկա։ Մենք ամեն ինչ անում ենք խնդիրները լուծելու համար»։ Դավութօղլուն նաև ավելացրել է, որ հայ-թուրքական երկկողմ հարբերությունների կարգավորման համար «նման բարելավում անհրաժեշտ է նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև»։
Միաժամանակ, ՆԱՏՕ-ում թուրքական խորհրդարանական վեհաժողովի անդամ Մեհմեթ Ջեյլանը հայտարարել է, որ Թուրքիան ցանկանում է միանալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին։ «Թուրքիայի ցանկությունն է ներդրում ունենալ հակամարտության կարգավորման մեջ՝ Միսնկի խմբի շրջանականերում, և դա բնական է»,- ասել է նա։

Միջնորդների դրական գնահատականներն ու հայտարարությունները, ավելի հաճախ տեղի ունեցող հանդիպումները վկայում են, որ հակամարտության կարգավորումն արհեստականորեն արագացնելու գործընթաց է սկսվել։ Իսկ Թուրքիայում հույս ունեն, թե ստեղծված իրավիճակում, երբ միջազգային հանրությունը պատրաստ է ամեն գնով «առաջընթաց արձանագրել» Ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացում, գուցե հնարավոր լինի որևէ դեր խաղալ դրանում։

Հատկանշական է, որ այս գործընթացին զուգահեռ ակտիվացել են նաև ԼՂՀ-ից հնչող հայտարարությունները, որ պետք է հաշվի առնել նաև ղարաբաղյան կողմի դիրքորոշումը։ Դեռևս ապրիլին ԼՂՀ ԱԳ նախարար Գեորգի Պետրոսյանը նշել էր, որ «Ղարաբաղի կողմից կա կտրուկ անհամաձայնություն մադրիդյան սկզբունքների հետ կապված՝ մի քանի հիմնական կետերի մասով»։ Իսկ մայիսի 9-ին, այսինքն՝ պրահյան հանդիպումից հետո, ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանը հայտարարել էր, որ Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման բանակցություններում պետք է վերականգնել Ղարաբաղի մասնակցությունը։

Հատկանշական է, որ Մինսկի խմբի միջնորդները ևս բազմիցս հայտարարել են, որ վերջնական արդյունքում հաշվի է առնվելու նաև Ղարաբաղի դիրքորոշումը։ Այն մասին, որ հասունացել է Ղարաբաղի՝ բանակցություններին վերադառնալու պահը, վկայում է նաև լրատվամիջոցների տարածած, բայց այդպես էլ չհաստատված տեղեկությունը, թե ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանը պետք է մասնակցեր Սանկտ-Պետերբուրգում Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների ընթրիքին։

Ղարաբաղի մասնակցությունը բանակցություններին ակնհայտորեն բխում է հայկական կողմի շահերից, ուստի անհասկանալի է, թե ինչու է հետաձգվում վաղ թե ուշ հրամայական դարձող այս քայլը։ Ստեղծված պայմաններում ցանկացած արագացում և ցանկացած «առաջընթաց» ժամանակի կորուստ է միայն և բլեֆի քաղաքականություն՝ դրանում ներգրավված բոլորի կողմից, եթե պայմանավորվածությունները զուգահեռաբար չեն համաձայնեցվում նաև ղարաբաղյան կողմի հետ, որին էլ պետք է պատկանի վերջնական որոշման իրավունքը։
Ստեղծված իրավիճակում կարևոր է հենց ղարաբաղյան կողմի հստակ դիրքորոշման բարձրաձայնումը, որը ոչ միայն չի վնասի կարգավորման գործընթացին, այլև լուրջ խաղաքարտ կտա բանակցությունների անմիջական կողմ հանդիսացող Հայաստանին՝ լայն դիվանագիտական մանևրների հնարավորությամբ։

ԱՆԱՀԻՏ ՇԻՐԻՆՅԱՆ
Hetq.am



ՀՀ ԵՎ ԼՂՀ՝ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆԸ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՂ ՔԱՐՏԵԶԸ
ՑՈՒՑԱԴՐՈՒՄ Է ՄԻԱՅՆ ՄԵԿ ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ


«Ազատագրված տարածքները սահմանից դուրս չեն։ Ազատագրված տարածքները Արցախի սահմանի մեջ են։ Դա հենց տարածքն է Արցախի»,- գտնում է Ժողովրդական կուսակցության առաջնորդ, «ԱԼՄ» մեդիա հոլդինգի տնօրեն Տիգրան Կարապետյանը՝ արձագանքնելով այն դիտարկմանը, որ ԱԼՄ-ն միակ հեռուստաընկերությունն է, որը եղանակի տեսության ժամանակ ցույց է տալիս ՀՀ և ԼՂՀ իրական քարտեզը՝ ազատագրված տարածքներով հանդերձ։

«Այն քարտեզը, որը մենք հիմա ցույց ենք տալիս, ռեալ քաղաքական քարտեզ է, որովհետև Արցախը ինքնորոշվել է։ Մեզ համար Արցախի ինքնորոշումը հենց այն դրդապատճառն է, որին մենք պետք է հետևենք և ոչ թե դեմ լինենք։ Կամ չպետք է կենտրոնանանք նրա վրա, թե՝ գիտե՞ք ինչ, որևէ մեկը ճանաչում է, կամ որևէ մեկը չի ճանաչում։ Դրանք քաղաքական խնդիրներ են։ Մենք ճանաչում ենք։ Մենք մեր վերաբերմունքը ցույց ենք տալիս»,- ասաց Տիգրան Կարապետյանը։

ԺԿ առաջնորդը նշեց, որ «ԱԼՄ» հեռուստաընկերությունը արձագանքներ է ստանում հեռուստադիտողներից, որոնք իրենց գոհունակությունն են հայտնում, որ հեռուստաընկերությունը ցույց է տալիս ՀՀ և ԼՂՀ իրական տարածքները՝ ազատագրված յոթ շրջաններով հանդերձ։
«Էլ չեմ ասում, որ պատգամավորներ են զանգահարում՝ Լարիսա Ալավերդյանը և այլն, և այլն։ Ու ես շատ գոհ եմ, որ մենք կարողացանք գոհացնել մեր հեռուստադիտողին, որովհետև դա ոչ միայն մեր սկզբունքն է, այլև այսօրվա պահանջն է»,- ասաց Տիգրան Կարապետյանը՝ հավելելով, որ մինչ եղանակի տեսության քարտեզի վրա յոթ շրջանները ցուցադրելը զանգեր է ստացել հեռուստադիտողներից, ովքեր ընդգծել են եթերում Հայաստանի իրական սահմանները ներկայացնող քարտեզ ցուցադրելու անհրաժեշտությունը։

«Մենք այսօր պետք է ոչ թե Եվրոպա խաղացնենք կամ Ռուսաստանի Դաշնություն, այլ ազգային ոգեշնչմամբ ավելի համախմբվենք»,- ասաց ԺԿ առաջնորդը։
Նա «սուտի» բառով բնորոշեց Հայաստան-Թուրքիա վերջին բանակցությունները։ Տիգրան Կարապետյանը բացասական է գնահատում նաև Հայաստան-Ադրբեջան բանակցությունները։ «Ինձ համար անընդունելի է ի վնաս Հայաստանի, ի վնաս մեր պատմության ինչ-որ բանակցություններ վարելը»,- ասաց նա։
Տիգրան Կարապետյանն կոչ արեց մյուս հեռուստաընկերություններին ևս իրենց եթերում ներկայացնել ՀՀ և ԼՂՀ իրական տարածքները՝ «ավելի լավ է ուշ, քան երբեք» սկզբունքով։



ՑՎԵՏԱՆԱ ՊԱՍԿԱԼԵՎԱ. «ԿԱՐԵԼԻ Է ՀԱՍԿԱՆԱԼ, ԹԵ ԻՆՉՈՒ
ԱԴՐԲԵՋԱՆՑԻ ԶԻՆՎՈՐՆԵՐԸ ՄՈՏԻՎԱՑԻԱ ՉՈՒՆԵՆ»


Երևանում իր ֆիլմերի ավարտից հետո Ցվետանա Պասկալևան ասաց, որ Արցախյան հարցի լուծում ինքը համարում է Արցախի անկախությունը։ Պատասխանելով ներկաների հարցերին՝ նա ընդգծեց այն հսկայական ռազմավարական նշանակությունը, որը հայ ժողովրդի համար ունեն Լաչինի միջանցը և Քարվաճառը։
«Չեմ կարծում, որ առանց Քարվաճառի՝ Ղարաբաղը ռեալ գոյություն կունենա»,- ասաց Ցվետանա Պասկալևան։ Ըստ նրա՝ հիմա իրավիճակն ավելի լավ է, քան 1991 թ.-ին։ «Հիմա կա այն, ինչը պետք է պահել։ Իսկ այն ժամանակ մենք փախչում էինք, մենք տալիս էինք։ Պետք է պահել։ Պահեք այս բոլոր հողերը»,- դիմելով ներկա ուսանողներին՝ ասաց ռեժիսորը։

«Ավելի քան համոզված եմ, որ ադրբեջանցիներն առաջ չեն շարժվի, որովհետև, ինչքան էլ ժամանակ անցնի, նրանք երբեք չեն սովորի կռվել, և չեն կարող կռվել։ Ես հանդիպել և խոսել եմ նրանց գերի ընկած զինվորների հետ։ Նրանց կարելի է հասկանալ. նրանք չեն զգում, թե ինչի համար են կռվում։ Չէ՞ որ դա նրանց հողը չէ։ Նրանց պարզապես ճակատ են ուղարկել։ Նրանք մոտիվացիա չունեն»,- ասաց Ցվետանա Պասկալևան։
ՍՈՆԱ ԱՎԱԳՅԱՆ
Hetq.am



«ՀԱՅՈՑ ԱՇԽԱՐՀ». Ընդդիմադիր հատվածը բյուրեղանում է և, ըստ էության, գծագրվում է հետևյալ պատկերը. խորհրդարանական ընդդիմություն, ի դեմս ՀՅԴ-ի (ազգային-սոցիալիստական թև), «Ժառանգություն» (թերևս՝ լիբերալ-դեմոկրատական), խորհրդարանից դուրս՝ ՀԱԿ-ՀՀՇ, որպես արմատական ու բացարձակ մերժողականության դիրքերից հանդես եկող ուժ։ Եվ եթե նկատի ունենանք, որ ՀԱԿ-ի մերժողականությունը հանգեցնում է համակիրների շարունակական կորստի, իսկ այդ կազմավորումն էլ ձգտում է դեպի լուսանցք, ապա դա «Ժառանգության»-ն ու ՀՅԴ-ին հավելյալ հնարավորություն է տալիս բարելավել իրենց դիրքերն ու կենտրոնանալ ներկայումս ունեցած քաղաքական կապիտալն առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում ամրագրելու և, ինչո՞ւ ոչ, իրենց ներկայացվածության աստիճանը բարձրացնելու վրա։


«ԱՌԱՎՈՏ». «Ժառանգության» ներկայացուցիչները կարծիք հայտնեցին, որ Հայ ազգային կոնգրեսը կայացած քաղաքական ուժ չէ։ Եթե հարցին մոտենանք խիստ գիտական չափանիշներով, ապա պետք է ընդունել, որ այդ պնդումը ճիշտ է, որովհետև Հայաստանում ընդհանրապես կայացած քաղաքական ուժ չկա։ «Ժառանգություն»-ն էլ այստեղ բացառություն չէ։ Կայացած լինելու չափանիշը նաև այն է, որ դու կարողանում ես վերլուծել ու հրապարակավ խոստովանել սեփական սխալները։ Այս իմաստով, ի դեպ, որոշակի հասունություն դրսևորեց Դաշնակցությունը։ Իսկ ահա Կոնգրեսը բացարձակապես զուրկ է նման վերլուծություն անցկացնելու ունակությունից։ Խոսքը հետևյալի մասին է։ Թե ինչո՞ւ է Հանրապետականը «ստացել» 186 630 ձայն, բազմիցս ասվել է՝ բռնություններով, լցոնումներով, ընտրակաշառքով և այլն։ Դա, իհարկե, միանգամայն բավարար է ընտրությունները անվավեր ճանաչելու համար։ Բայց ինչո՞ւ է Կոնգրեսը վաստակել ընդամենը 69140 ձայն։ Այդ հարցի պատասխանն էլ են փորձում տալ. ՀԱԿ-ի կողմնակիցներին թույլ չեն տվել մոտենալ տեղամասերին։ Դրան էլ եմ հավատում՝ չնայած (ի տարբերություն բռնությունների և լցոնումների) նման փաստերի նկարագրության որևէ տեղ չեմ հանդիպել։
Նյութերը տպագրվում են կրճատումներով։



ԵՐԲ ՆԱԽԱՐԱՐԸ ՊԱՏԵՆԱՎՈՐՎԱԾ Է

Անցած ձմռան ցրտաշունչ օրերից մեկն էր։ Առաջինը, որ եղանակն ինձ հուշեց՝ փախստական ընկերոջիցս իմանալն էր, թե ստացե՞լ է նա խոստացված վառելափայտը։
Անամպ էր երկինքը։ Ուներ լավ կահավորված, հարմարավետ բնակարան։ Քառասուն տարի շարունակ կուտակած դրամական խնայումները՝ շուրջ 40 հազար ռուբլի, թողել է Բաքվի խնայդրամարկղերից մեկում։ «Սև օրվա» համար էր կուտակել, «սև օրը» վրա հասավ, բայց գումարն արդեն չկա։

Այնուհանդերձ, գոհ է, որ Բաքվի 1990 թ. հունվարյան մղձավանջից փրկվել, ողջ է մնացել։ Մեկնել է Հայաստան։ Առաջին հոգսը գլխավերևում տանիք ունենալն էր։ Բայց հենց առաջին բարձր աստիճանավորը, ում դիմել է այդ հարցով, մինչև հոգու խորքը վիրավորել է նրան. «Մենք ձեր ետևից կարմիր խնձոր ենք ուղարկե՞լ, որ եկել եք»։
Եկավ Ստեփանակերտ։ Բնակարան հատկացվեց, բայց լիովին վերանորոգման ենթակա։ Նրան զանգելու իմ նպատակն էլ հենց այն էր, պարզեմ, թե ինչպես է ձմռան ցրտին յոլա գնում։ Խոստացել են վառելափայտ տրամադրել։ Օրերն անցնում էին, բայց գործը գլուխ չէր գալիս։ Գուցե այլ օգնություն ցույց տալ՝ մտածում էի ես։ Տեղյակ էի, որ նրա բնակարանի պատերից մեկը ճաքճքված է, և որոշեցի օգնել՝ նորոգելու այն։ Այդ ժամանակ սոցապ նախարարությունը նորոգման խումբ ուներ։ Որոշեցի դիմել անձամբ նախարարին։ Մի երկու անգամ եղա նախարարությունում, բայց նախարարին տեղում չգտա. գործուղման մեջ էր։ Ինձ համար հեշտ չէր 2 կմ ճանապարհ կտրելը։ Որոշեցի զանգել, խոսել նախարարի հետ։

Մտածում էի՝ գուցե հարցը կարելի լինի լուծել հեռախոսազանգով։ Բայց այդպես էլ չկարողացա կապվել։ Քարտուղարուհին կարծես սերտած լիներ ինչ-որ կանոնագիրք, մշտապես ինձ միանման պատասխաններ էր տալիս։
Ստիպված էի ներկայացնել իմ ով լինելը։ Ասացի, որ նախարարը պետք է լավ իմանա ինձ, քանի որ նրա տատն ու իմ տիկինը մտերմուհիներ են եղել, երկար տարիներ աշխատել են Ստեփանակերտի պիոներական տանը։ Սառույցը, կարծես թե կոտրվեց։ Քարտուղարուհին խնդրեց ինձ լսափողը ցած չդնել։ Պարզ էր, որ իմ ասածը ուզում էր հաղորդել նախարարին։ Այնուհետև ինձ տեղեկացրեց «բարի լուրը» - նախարարը խոստացել է ընդունել ինձ հերթական ընդունելության ժամանակ, միայն թե՝ հաղորդեմ «որոշ» տեղեկություններ, որոնք բավական են մի ամբողջ հարցաթերթիկ լրացնելու համար։ Բոլոր հարցերին պատասխանեցի, բայց վերջինի նկատմամբ «ստատուս-քվո»-ի չեկանք. այն է, թե ինչ հարցով եմ ցանկանում լինել նախարարի մոտ։ Չէի ցանկանում մանրացնել, պարզապես ասացի՝ անձնական հարցով։ Սակայն դա չօգնեց, պետք էր կոտորակել, կոնկրետացնել այդ «անձնականը»։ Սպասեցեք, մենք ձեզ ընդունելության ենք կանչելու՝ վերջապես եղավ քարտուղարուհու պատասխանը։

Եվ ահա երեք ամիս է՝ սպասում եմ, բայց նախարարությունից ձեն-ձուն չկա։ Ճիշտն ասած, ընդունելության գնալու հավատն արդեն չունեմ, մանավանդ, որ իմ այդ քայլի համար արժանացել եմ ընկերոջս կշտամբանքին. «Ա°յ մարդ, չգիտե՞ս, որ բյուրոկրատիայի դարում ենք ապրում։ Զուր մի° չարչարվիր ինձ համար։ Ես արդեն ցրտից պաշտպանվելու հնարը գտել եմ. գրասեղանս քաշել եմ պատուհանի տակ և արևի ճառագայթներով եմ տաքանում»։

Լսում էի ընկերոջս և մտորում՝ ի՞նչ եղավ, ինչո՞ւ տարիներ առաջ ընդունելության կայացած հաստատուն և կայուն կարգը չփոխանցվեց նոր իշխանավորներին։ Ընդունելությունն ու նամակների ընթացքավորումը համարվում էին ցանկացածդ հաստատության գործունեության կարևոր մասը, գտնվում էին վերահսկողության տակ, դառնում քննարկումների նյութ, կատարվածի մասին հաշվետվություններ ներկայացվում վերադասին։
Կուսմարզկոմում որպես քարտուղար աշխատած ութ տարիների ընթացքում չեմ հիշում դեպք, որ հեռավոր վայրից եկածին կամ տարեց մարդուն չընդունեինք, ասեինք՝ մյուսը օրը եկեք։ Ասածս հաստատեմ միայն մի օրինակով. առավոտյան նոր էի մտել աշխատասենյակ, երբ հնչեց ներքին հեռախոսը. մարզկոմի առաջին քարտուղար Բորիս Կևորկովն էր։

- Արի ինձ մոտ, միասին ընդունենք Խաչիկին,- ասաց նա։
Հասկացա, որ խոսքը Խաչիկ Հարությունյանի մասին է, որին Կևորկովը հարգանքով էր վերաբերվում։ Եվ դա հիմնավորված էր. Արցախի նշանավոր մանկավարժներից էր, երկար տարիներ եղել է Ստեփանակերտի 7-րդ դպրոցի տնօրենը, Մեծ հայրենականի մասնակիցներից էր։ Տոն օրերին, երբ մարտական շքանշանները կպցնում էր կրծքին, փոքր-ինչ սողանցք նրա վրա չէր մնում։
Քիչ անց Խաչիկը մարզկոմի ընդհանուր բաժնի վարիչ Աննա Արխիպովնայի ուղեկցությամբ մտավ Կևորկովի աշխատասենյակը։ Կանգնած ուզում էր խոսել, Կևորկովն ընդհատեց նրան և առաջարկեց նստել մոտիկ աթոռին։

- Սպասիր, Խաչի°կ, մի° վռազիր, մեկական բաժակ թեյ խմենք, հետո կպատմես։
Ես հասկանում էի նրան, հուզմունքից Խաչիկի ձեռքերը դողում էին։ Թեյ մատուցողն էլ Աննա Արխիպովնան եղավ։ Ընդհանուր բաժնում պատրաստի թեյ միշտ լինում էր. Կևորկովը հյուրասիրում էր նրանց, ովքեր, ըստ նրա, արժանի են դրան։ Մենք գիտեինք, որ նա, որպես ԽՍՀՄ ԳԽ պատգամավորի, իրեն ամսական տրվող գումարը Մոսկվայից ընտիր թեյ և հրուշակեղեն գնելու համար էր ծախսում։
Խաչիկի պահանջն արդարացի էր. պատմեց, որ մի քանի տարի է, ինչ կինը չկա, տնեցիները, մանավանդ, հարսը հոգատար են իր նկատմամբ, բայց ծերունական հասակում ութ հոգու ընդհանուր ժխորը տանել չի կարողանում։ Տան հարցով դիմել է քաղաքային մարմիններին և մերժում ստացել։

Խաչիկը բնակարան ստացավ։ Քաղաքի ղեկավարներն էլ զգուշացվեցին, քանզի օրենքի համաձայն, նրանք պարտավոր էին բավարարել Մեծ հայրենականի վետերան Խ. Հարությունյանի խնդրանքը։ Հավելենք նաև, որ Կևորկովի միջամտությամբ արհմիության մարզային խորհուրդը Խաչիկին նյութական օգնություն ցույց տվեց՝ կահույք գնելու համար։
Չշեղվենք պատումից։ Կևորկովի և լավը, և վատը առանձին թեմայի նյութ է։ Ուստի կրկին հետ գանք մեր օրերը։ Բերածս օրինակը եզակի չէ։ Պաշտոնյաների ընդունելությանը չարժանացած իմ ընկեր-ծանոթների բերած փաստերից կարելի է մի ցուցակ կազմել։ Մեր բարձր պաշտոնյաներից շատ քչերն են ընդունում քաղաքացիներին, լսում նրանց մտահոգող հարցերի մասին, օգնում դիմողներին։

Նախարարը կարևոր պաշտոնյա է մեր կյանքում։ Իրենց պարտականությունների անթերի կատարման համար նրանք օգտվում են ոչ քիչ արտոնություններից՝ բարձր աշխատավարձ են ստանում, ունեն ծառայողական մեքենա։ Հաստիքներն էլ նախկին համապատասխան բաժիններին գերազանցում են մի քանի անգամ։ Արժե նրանց ի դեպ հիշեցնել, որ Շվեդիայում նախարարը չի օգտվում ծառայողական մեքենայից, իսկ Լոնդոնում այդպիսի մեքենայով շրջագայելու իրավունք ունի միայն թագուհին։ Ուստի մեր բարձրաստիճան պաշտոնյաները առավելս պարտավոր են սրբորեն կատարելու իրենց պարտականությունները, ուշադիր, բարեհոգի լինելու իրենց դիմողների, այդ թվում՝ շարքային քաղաքացիների նկատմամբ։

ԵՂԻՇԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ



ԶԻՆՎՈՐԸ ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ԱՐԺԵՔ Է

«Նոր էջ» հանրային թերթի ս.թ. մայիսի 12-ի համարում հրապարակված «Անմեղ զոհ» հոդվածը, որի հեղինակը ծնող Լ. Բարսեղյանն է, ցնցեց հոգիս և դառն խորհրդածությունների տեղիք տվեց։
Խաղաղ ծառայության պայմաններում զոհված Դավիթ Դոլուխանյանի խոհուն, գեղեցիկ դեմքն անջնջելիորեն դրոշմվել է հիշողությանս մեջ։ Այս պահին էլ հուզվում եմ, ցավից կսկծում է սիրտս։ Խելամիտ, հոյակերտ երիտասարդի կորուստը միայն Դավիթի ծնողներինը չէ։ Բոլորինս է։ Արցախը ոչ միայն վաղվա լիարժեք մասնագետ է կորցրել, այլև զինվոր, որին ծնել, սնել, դաստիարակել է, այն էլ՝ 90-ականներին, երբ դաժան պատերազմ էր, և այսօրվա 18 տարեկան պատանիների մայրերս ռումբերի տակ ծննդաբել և մեծ դժվարությամբ նկուղներում ենք նորածին պահել։

«Միայն մի բան հաստատ գիտեմ, որ որդիս պաշտպանության բանակի հերթական զոհն է, ու եթե օրենքը անզոր է պատժելու հանցագործին, համոզված եմ, որ վաղ թե ուշ, աստծո առջև պատասխան կտան յուրովի»,- գրում է Դավթի մայրը։
Խորապես ապրելով որդեկորույս ծնող տիկին Բարսեղյանի վիշտը, անթաքույց հարց եմ տալիս մեր բանակի ղեկավար այրերին՝ մի՞թե դուք չգիտեք, որ սպայական կազմի մի զգալի մասն անգրագետ կամ կիսագրագետ է, դրանից բխող բոլոր չարիքներով հանդերձ։ Սպան մանկավարժ, հոգեբան և մարդ պետք է լինի ամենից առաջ, որպեսզի երկու տարվա ընթացքում կարողանա մեր բանակի համար լիարժեք զինվոր պատրաստել։ Տգետ, անտաշ, վայրենի և ինքնագոհ սպաները անպատասխանատու և անհոգի վերաբերմունքով, բռունցքի դաստիարակության մեթոդով զինվորներին հասցնում են ծայրահեղ հուսահատության, որի հետևանքով զինվորը հաճախ փախչում է ծառայությունից կամ փորձում վերջ տալ կյանքին։

Ոչ մի սպա, զինվորական ամենաբարձր աստիճան ունեցող ոչ մի ղեկավար իրավունք չունի հարվածելու զինվորին՝ ինչպիսի անկարգություն էլ կատարած լինի նա։ Դրա համար այլ պատժամիջոցներ կան օրենքով սահմանված։ Սպայից ապտակ ստացած զինվորն ինչպե՞ս կարող է հարգել նրան։ Չսիրված զինվորի համար ատելի դարձած սպան ինչպե՞ս կարող է դաստիարակել վերջինիս։ Դաստիարակելու համար նախ պետք է սիրել և հարգել զինվորին, սրտացավ լինել նրա նկատմամբ և դողալ նրա կյանքի համար, ինչպես սեփական զավակի...

Մեր բանակը՝ ազատ ու անկախ մեր երկրի հույսն ու ապավենը, դաստիարակության օրինակելի դարբնող պետք է դառնա, ուր այսօրվա, փառք Աստծո, խաղաղ պայմաններում, զինվորի անվտանգ ծառայությունն աննշան կասկած անգամ չպիտի հարուցի։ Զինվորը գերագույն արժեք է, որին հարգանքով պիտի մոտենա յուրաքանչյուր ոք՝ շարքային քաղաքացուց մինչև բարձրաստիճան գեներալը։

Բարձրաստիճան կոչումներով զրահապատված թերուս մարդիկ իրավունք չունեն ճզմելու հայրենիքին ծառայող պատանիների հպարտությունն ու իրենց հասակին բնորոշ ռոմանտիկան։ Բռունցքը, ծեծ ու ջարդը դաստիարակության մեթոդ չեն։ Օրենքի ամբողջ խստությամբ պետք է պատժել այն բոլոր սպաներին, որոնց համար զինվորին հարվածելը սովորույթ է դարձել, զինվորի սննդի հաշվին հարստանալը՝ կենսակերպ։
«Ինչո՞ւ է զինված հերթապահություն սահմանվում, եթե զինվորները զրույցի համար կարող են գնալ հերթապահության կետ, և ի՞նչ թեմա պետք է շոշափվի, որ հերթապահը «ինքնասպան» լինի»,- հարցնում է Դավիթ Դուլուխանյանի մայրը։

Մեր սպաներից ոմանց գրագիտությունը կհերիքի, արդյո՞ք, որ մամուլն ընթերցեն և հասկանան ընթերցածը։ Ի սեր Աստծո, ի սեր Արցախի հզորացման, Արցախի Պաշտպանության բանակի հարգարժան ղեկավարներ, խնդրում ենք ուշադրության կենտրոնում պահել սպաների աշխատաոճը, խստացնել պահանջկոտությունը, բանակում խստիվ արգելել մարմնական պատիժները, խստագույնս պատժել զինվորին ծեծի ենթարկողին, որպեսզի զինվորն իրեն պաշտպանված և հարգված զգա բանակում, որպեսզի նորակոչիկը վախի զգացում ապրելու փոխարեն՝ խանդավառությամբ ուղեվորվի բանակ։

18 երկար ու ձիգ տարիներ մենք սնում, խնամում, փայփայում ենք մեր որդիներին, ճանապարհում բանակ, և տգետի մի ապտակով, անպատասխանատու սպայի պատճառով ողբերգություն է տեղի ունենում։ Կարծում եմ՝ ողբերգական դեպքերը դաժան դաս պիտի լինեն սպայական կազմի համար։

Ս. ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ


ԱՆԽՂՃՈՐԵՆ ՀԱՄԱՀԱՐԹՎՈՒՄ ԵՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԸ

Նա «բարձաճաշակ հասարակություն ու հանրություն» է երազում և գտնում, որ «դիպուկ է նկատված, որ «այսօր փողոցում դուք ոչ մի դեպքում չեք հանդիպի Թումանյանի Անուշին...»։
«Ազատ հայրենիք» կուսակցության խոսափող «Ակունք» թերթի ս.թ. մարտի 24-ի «խմբագրականը» վաղուց էի ընթերցել (հեղինակ՝ Կարեն Միրզոյան)։ Այն ավարտվում է երկարաշունչ այս նախադասությամբ. «Ինչևիցե, հուսով ենք, որ լրատվական դաշտի կարգավորմանը միտված օրենսդրական կարգավորումը (կարգավորմանը միտված կարգավորումը ո՞րն է,- Մ.Ս.) չի ուշանա (ի դեպ, ասում են, որ ՀՀ-ում արդեն մշակում են համապատասխան օրենքի նախագիծ, որի նպատակն է լինելու, այսպես ասենք՝ մամուլը հնարավորինս զերծ պահել ամեն տեսակի ափեղցփեղություններից)։ Սպասենք և հուսանք»։ «Խմբագրական» վերնագրված այս իրոք ափեղցփեղությունը, ճիշտն ասած, դրական ոչ մի զգացողություն չառաջացրեց։ Ի՞նչ իմաստ ունի արձագանքելու այս կարգի պատվիրված հրապարակումներին, երբ կարելի է ընձեռված ժամանակն օգտագործել, ասենք, Նարեկացու տիեզերասույզ հանճարին վերստին հաղորդակցվելու համար՝ հոգեպես դառնալով միլիոնատեր այս նյութականացված ժամանակներում։

Բավականին քանակությամբ կուտակված թերթերը վերադասավորելու ժամանակ ուշադրություն դարձրի «Ակունքի» այդ հրապարակման իմ ընդգծումներին։ Ինքնակոչ գրականագետը գրաքննադատի «ծանրախոհությամբ» փորձում է դաս տալ Մ. Ոբնի «գիրքը» քննադատողիս, գրաքննադատական հոդվածը համարելով «վերջին իրադարձություններ»։
Իսկապես, հիվանդ հանրության համար իրադարձություն է, այն էլ՝ մեծ, առողջ քննադատությունը, քանի որ թամադայություն հիշեցնող գրախոսությունները ոչ թե գերակշռում, այլ վաղուց ավանդույթ են դարձել մեր գրական կյանքում։ Անընդհատ հոլովելով «գրական ճաշակ» արտահայտությունը, Կ. Միրզոյանը փորձում է ընթերցողին համոզել, որ քննադատված գիրք կոչեցյալը «արցախյան արձակի պատմության մեջ իր ուրույն ու հաստատուն տեղն ունի» և չի մոռանում հիշեցնել, որ «այն մանկապարտեզներում և դպրոցներում կարդալու համար չի նախատեսված»։ Մոռանում է, սակայն, որ այն արդեն մերժվել է բուհում՝ ուսանողության կողմից։

Արցախցի ընթերցողը չընդունեց «այլ հասարակություններում վաղուց, շատ վաղուց կիրառելի և ընդունելի ավանդույթները, սկզբունքներն ու մոտեցումները», որոնցով առաջնորդվել է գրքի հեղինակը և որին ժրաջանորեն պաշտպանում է «Ակունքի» խմբագիրը, մոռանալով, որ կուսակցական թերթի խմբագրականում, մեղմ ասած, հարմար չէ գրական բանավեճին առնչվող հարցեր արծարծել, թվել աշխարհի գրականության «անընդունելի» երկերը, որոնց թվում և առանց խղճի վկայակոչելով Գրիգոր Զոհրապի «Փոստալ» նովելը, որտեղ գեթ մեկ անպարկեշտ նախադասություն ու անբարո տեսարան չկա։ Խոսքի յուրաքանչյուր կառույց նովելի վարպետը մատուցել է դասական արվեստի բարձր մակարդակով, դատապարտելով անբարոյական միջավայրը, ուր «հացի համար» ապականվում է նաև առաքինի հոգին։ Անխղճություն է պարզապես Զոհրապի գոհարակերտ այդ գործը վկայակոչել որպես «անթույլատրելիի» քարոզչություն։

Աղավաղելով մայրենին և տարփողելով Ոբնի հազվագյուտ «պրոդուկտը», նա գտնում է, որ «եթե կան էլ ժողովածուում նատուրալիստական տեսարաններ, ապա դա ընդամենը ժանրի ու մոտիվի առաջ բերած անհրաժեշտություններն են»։
Ի՞նչ է նշանակում «ժանրի ու մոտիվի առաջ բերած անհրաժեշտություններ»։ Իր «հարափոփոխ հոգեկերտվածքին» հարիր խմբագիր Կ. Միրզոյանը թացն ու չորը խառնում է իրար, մեջբերելով զարդավաճառ արձակագրի (Լ. Ջավախյան) «Ես ոնց կուզեմ՝ այնպես էլ կանեմ» արտահայտությունը, հավանաբար կարծելով, թե գրականությունը փորձադաշտ է, ուր կարելի է աճեցնել վնասակար, սերնդի հայեցիությունը աղարտող «պրոդուկտներ»։ Նա «բարձաճաշակ հասարակություն ու հանրություն» է երազում և գտնում, որ «դիպուկ է նկատված, որ «այսօր փողոցում դուք ոչ մի դեպքում չեք հանդիպի Թումանյանի Անուշին...»։

Որքան բնական, նույնքան էլ ցավալի է, որ յուրաքանչյուրն իր շրջապատի արշինով է չափում ամենքին։ Եթե իր հոգեկերտվածքը հարափոփոխ է, ուրեմն կայուն մարդ գոյություն չունի, բոլորն էլ հարափոփոխ են։ Եթե իրենց շրջապատում Անուշ չկա, նշանակում է վերացել են անձնազոհ սերն ու նվիրվածությունը, հավատարմությունն ու պարկեշտությունը և «մաքուր սերը երազ է միայն»։
Ո՛չ, հազար անգամ ոչ, պարոնա՛յք։ Ի սեր Աստծո, մի վիրավորեք մեր լեռնաշխարհի սևազգեստ հարյուրավոր այն Անուշներին, որոնց սրտերում դեռչի սպիացել կորսված սիրո վերքը, և ովքեր հավատարիմ մնալով Հուշահամալիրում հուշակոթող դարձած իրենց սիրո չխամրող հիշատակին, միայնակ դառն ու դժվար մեծացնում են հորից զրկված իրենց որբերին, նրանց, ովքեր դպրոցական «վերջին զանգից» հետո հայտնվել են կյանքի խաչուղիներում ու փորձում են գտնել Տաճար տանող ճանապարհը, նրանց, ովքեր «գիշերով չեն այցելում հրեշտակ» մոգոնողներին...

Մի հարցում դուք ճիշտ եք, պարոնայք։ Փողոցում, իհարկե, չես հանդիպի Անուշին։ Փողոցը նրանց տեղը չէ։ Անուշներին կհանդիպեք նրանց մեջ, ովքեր ամեն օր նույն ջերմ սիրով սպասում են աշխատանքից տուն դարձող սիրած տղամարդուն, նրանց մեջ, ովքեր դեռ նոր-նոր վառվել են սիրո կրակով ու փորձում են պարզել, թե դա ինչ հրաշք է, նրանց մեջ, ովքեր լուռ զրուցում են վաղաժամ կորցրած իրենց սիրո հետ, որպեսզի կարողանան դիմակայել այս սառն ու անտարբեր աշխարհում, ուր անխղճորեն համահարթվում են գրական, գիտական և մարդկային արժեքները, իրար խառնվում չորն ու թացը, ուր «դղրդում է նա, ում ներսն է դատարկ», հերոսի լուսապսակ է հագնում հայրենիքը վտանգի պահին լքողը, փքված ու ճարպակալած քայլում է հայրենիքի հավաքական գրպանից՝ պետբյուջեից չաղ պատառ թռցնողը, կաշառակերն ու ժողովրդին կեղեքողը...

Մեր օրերում սովորություն է դարձել, միջակություններն ու ոչնչություններն իրենց խղճուկ գոյությունը տեսանելի դարձնելու համար քարեր են նետում մեծերի ու մեծությունների վրա, փորձում իրենց կրնկի տակ տալ մարդկային բոլոր արժեքները՝ Թումանյան թե Շիրազ, Չարենց թե Սևակ... Գրական արժեքներին առնչվող հարցեր արծարծողը հարկ է, որ հիշի՝ դատելուց առաջ նախ պետք է քննել, այսինքն՝ քննել ու դատել, քննադատել հանուն ճշմարտության, առողջ ու օգտաշահ գրականության և ոչ երբեք օգտապաշտության։

ՄԱՐԻՆԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ




ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԱՄԵՆ «ԶԳԵՍՏ» ԱՐԴՅՈ՞Ք ՄԵԶ ՀԱՐՄԱՐ Է

Ամեն տարի մայիսյան տոներից հետո իր մեկնարկն է սկսում ուսումնական քննաշրջանը: Այս տարի այդ եռուզեռը ևս կայացավ արդեն իսկ մշակված համակարգով: Այն ակնառու էր առավելապես շրջանավարտների շրջանում: Արդյո՞ք արդյունքները գոհացուցիչ են... Արդյո՞ք անհրաժեշտություն կար դիմելու եվրոպական ուսումնական համակարգի մեթոդներին: Արդյո՞ք տասնամյա կրթաշրջանը բավական չէր լիարժեք գիտելիքներ ստանալու համար: Այս պահին դժվար է հստակ պատասխանել այդ հարցերին։
Իսկ ինչպիսի՞ հետաքրքիր փոփոխություններ եղան քննական հարցաշարում: Հարկ է նշել, որ բազմաթիվ հարցեր ընդգրկող հարցաշարն, ի զարմանս բոլորի, առանձնահատուկ շեշտը դրել և կենտրոնացրել էր առավելապես մատուցվող տարբերակների վրա, որոնց թիվը հետզհետե աճում է...

Այս նորամշակ թեստերով հագեցաված համակարգն ասես նման է մրցութային խաղափուլերի: Միայն երևի պակասում են, այսպես կոչված, «50/50», «դիմել համակարգչին», «զանգ ընկերոջը» տարբերակները: Եթե աշակերտն անգամ հեռավոր պատկերացում չունի Վանի թագավորության ժամանակ գահակալած պարագլուխների մասին, էլ ինչպես պիտի ընտրություն կատարի տարբերակներից (Արգիշտի, Աբբաս, Ներոն, Աշոտ Երկաթ): Կամ չզանազանել ձայնավորների, երկհնչյունների ուղղագրությունը, հնչյունափոխությունը, բայց ճիշտ ընտրել տարբերակը։ Նույն կերպ՝ ընթերցած չլինել գրողի այս կամ այն ստեղծագործության մասին, բայց նախընտրել ճիշտ տարբերակը:

Թվում է՝ ավելի դյուրին և հարմար համակարգ չկա: Եվ ամենից կարևորը‘ ժամանակակից է, առավել ևս մոտ եվրոպական սկզբունքներին: Իսկ աշակերտներից բնականաբար պահանջվում է պարզապես նշել առկա տարբերակներից նախընտրածը: Բայց երբ խորանում ես խնդրի էության մեզ, նայում այդ թեստերի հացաշարին, ապշում ես։ Մեջբերեմ մի քանի օրինակ. «Ո՞ր հեղինակի ո՞ր ստեղծագործությունից է հետևյալ հատվածը» (մեջբերված է մի քանի տող - Ա. Հ.)։ «Ո՞ւմ մասին է Վահան Թոթովենցը գրել այս տողերը» (մեջբերված է մի քանի տող - Ա. Հ.)։ «Դանիել Վարուժանի բանաստեղծության ո՞ր ժողովածուից է «Ձոն» բանաստեղծությունը»։

Կարդում ես ու զարմանում. և այս աբսուրդ հարցերի պատասխաններո՞վ պիտի պարզեն աշակերտի գիտելիքների աստիճանը։ Լավ, ենթադրենք աշակերտը չգիտե, թե ո՞ր հեղինակի ո՞ր ստեղծագործությունից է մեջբերված մի քանի տողը, մոռացել է, թե Թոթովենցն ում մասին է գրել մեջբերված տողերը։ Կարդացել է Վարուժանի ծրագրային և ոչ ծրագրային ստեղծագործությունները, այդ թվում՝ «Ձոնը», բայց չի հիշում, թե գրողի ո՞ր գրքում էր զետեղված այն, ուրեմն ի՞նչ, վերոհիշյալ հարցերով ինչպե՞ս պարզել, որ այդ աշակերտը մի քանի գլուխ բարձր է նրանցից, ովքեր երբեք հայ դասականի մի գիրք չեն ընթերցել, բայց «բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ» կամ այլ ճանապարհով նշել են ճիշտ պատասխանները։

Գնահատման 20 բալանոց համակարգը «սրտատրոփ» սպասում է իր «հավակնորդներին»: Իսկ չէ՞ որ նշված տարբերակների ընտրումը չի կարող խոսել աշակերտների գիտական մակարդակի ամբողջական գնահատման մասին: Գրողի երկերն ամբողջությամբ ուսումնասիրած աշակերտը կարող է չհիշել հաստափոր գրքի այս կամ այն նախադասություններն ու արտահայտությունները, և սխալ նախընտրել տարբերակը: Անգամ գերազանց առաջադիմությամբ սովորող և բարձր բալեր ակնկալող աշակերտները երբեմն ավելիքիչ բալեր են ստանում, քան նրանք, ովքեր ավելի համեստ ընդունակություն ու կարողություններ ունեն։

Մենք հեշտ ու հանգիստ դեն ենք նետել ուսումնական մի համակարգ, որն աշխարհին տվել է բազմաթիվ մեծանուն գիտնականներ ու արվեստագետներ, ինժեներներ ու գրողներ։ Այդ համակարգում անշուշտ կային ոչ քիչ թերություններ, բայց այն ուներ նաև բազում առավելություններ՝ արևմտյանի համեմատությամբ։ Այսօր կուրորեն օտար համակարգը պատճենելու փոխարեն լավ կլիներ կրթական նոր համակարգը զարգացնեինք մեր նախկին լավի և եվրոպականի դրական կողմերի համադրությամբ։
Հատկապես նպատակահարմար կլիներ զերծ մնալ հարցաշարային համակարգից և սովորողի գիտելիքների աստիճանը ստուգելու ու գնահատելու համար մշակեինք առավել արդյունավետ մեթոդներ ու ձևեր:

ԱՆԱՀԻՏ ՀԱԿՈԲՅԱՆ



ԵՐԿՅՈՒՂԻ ԵՎ ԱՆՀԱՆԳՍՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
ՄԵԿՆԱՐԿՈՒՄ ԵՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ


Պետական քննություններ, հանձնաժողովի նախագահ, քննական տոմս… Այս արտահայտությունները երկյուղ, հիասթափություն և անհանգստություն են հարուցում համալսարանի ուսանողների մոտ: Հաճախ ենք լսում. «Երանի մեկ օր էլ ավել լիներ, նախքան քննությունը», «Երանի լավ տոմս ընկնի», «Մեկ օր է պակասում էն վերջին երկու տոմսն էլ սովորելու համար»... Ամեն դեպքում՝ հույսը վերջինն է մեռնում: Երկար, խոպոպավոր մազափնջի, գայթակղիչ սանրվածքի, գաղտնի, բազմահազար գրպանավոր տաբատների և բազմաոճ բլուզկաների մեջ հեշտ է խցկել ու քողարկել փրկիչ «շպարգալկաներ»: Դե, տեխնիկայի նվաճումներից էլ չենք խոսում: Վիբրացիոն համակարգը բացառիկ հնարավորություն է ընձեռում անձայն հղել ու ստանալ անգամ ամենից դժվար տոմսերում ընդգրկված հարցերի պատասխանները: Պարզապես պետք է զգույշ և վարպետորեն օգտվել «խաղի կանոններից»: Հակառակ դեպքում՝ կարող ես պարտվել խաղի կեսում: Իսկ խաղն այդ ավարտուն է, և երկրորդ հնարավորություն մեծ դժվարությամբ է տրվում:
Քննասենյակից լացակումած դուրս եկողը հուսահատ մենախոսում է. «Չեն դրե՜լ», «Գոնե հաշվի առնեին, որ փոքր երեխա ունեմ» կամ՝ «Չգիտեն, որ պետք է հասցնեմ հասնել գյուղի ավտոբուսին»...

Այս անգամ էլ ուսանողների բախտը չբերեց: Քննական հանձնաժողովի անձնակազմի մի մասը ժամանել էր Երևանից, հետևւաբար՝ սպասվում էր խստապահանջ և հարցադրումներ անող «ունկնդիր»:
«Ուսանողների զրկանքներն ու չարչարանքները»: Թերևս այսպես կարելի է կոչել նախաքննական եռուզեռը: Իսկ քննության ավարտին լսարանում կարելի է տեսնել բազմամամուլ տպաքանակ օրինակներ, քննվող առարկայի հետ բացարձակ կապ չունեցող պատճենահանված թղթեր, պատառոտված տետրեր, բզկտված գրքեր, քաղցրավենիքի մնացուկներ ու թանկարժեք կոնֆետների թղթեր, անտեր մնացած ուսանողական տոմսեր և գրքույկներ, ճմրթված թղթերի կույտեր… Այն ամենը, որ մնացել էր «քննական քարաբաղնիսից»։

Մի՞թե սա է իրական քննության պատկերը: Իսկ ո՞ւր մնաց «լավ» կամ «գերազանց» գնահատականը և անցած ուսումնական տարվա ավարտը ոգևորությամբ նշելու հանգամանքը: Մյուս կողմից էլ՝ ի՞նչ են արել, որ ինչ նշեն: Իսկ գո՞ւցե քրտնաջան աշխատանքի և կամ անքուն գիշերների առիթով ընկերովի մի փոքր ուրախանան:
Մինչդեռ որքա՜ն հրաշալի բան է ուսանող լինելը: Բայց դա այսօր չեն զգում, չեն հասկանում։ Տարիներ հետո են միայն զգում կորսված հիանալի օրերի, տարիների արժեքը։ Անգամ հեռակա համակարգում անգամ տարին երկու անգամ գիտությանը հպվելը, նրան մոտ լինելը, ուսանողական նստարանին նստելը, պիտանի մասնագետ դառնալու հույսով գրքերի վրա խոնարհված անքուն գիշերներ լուսացնելը հրաշք բան է:

Կգա ժամանակ և անհնար կլինի ետ բերել թեկուզ մի ակնթարթ‘ անտեղի ու անիմաստ սպառված ուսանողական կյանքից: Սովորելը, գիտելիքներ ձեռք բերելը մշտապես պիտի հետապնդի մարդուն։ Հատկապես ուսանողական տարիներին, երբ կատարել ես ընտրությունդ ու խորասուզվել սիրված մասնագիտության գիտելիքների օվկիանում։ Չիմացածը սովորելն ամոթ չէ, ամոթ է, երբ կարող էիր սովորել, բայց քամահրանքով ես վերաբերվել դրան և այսօր պարզապես սովորական մի տգետ ես, անորակ մասնագետ...

Մի° գունազրկեք, մի° պղծեք գիտության արժեքը: Եկեք լինենք արժանավայել ուսանող, սովորենք ու դառնանք վստահելի և բանիմաց մասնագետներ: Եվ համատեղ ջանքերով կառուցենք ու շենացնենք մեր հինավուրց պապենական երկիրը, որ կոչվում է ազատ ու անկախ Արցախ:

ԱՆՆԱ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ



ՆՐԱ ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐՆ ՈՒ ՓՈՐՁԸ ԴԵՌ ՊԵՏՔ ԵՆ ԱՐՑԱԽԻՆ
(ԺՈՐԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ ԾՆՆԴՅԱՆ 75-ԱՄՅԱԿԻ ԱՌԹԻՎ)


Մարդկանց ցանկացած շրջապատում նա կարողանում է աշխույժ, հետաքրքիր և խաղաղ մթնոլորտ ստեղծել, բարձրացնում զրուցակիցների տրամադրությունը։ Մարդկանց գերում է բնության, մեր առողջության պահպանման, հետաքրքրաշարժ երևույթների ու փաստերի մասին զրույցներով։
Այսպես էլ դպրոցում էր, ուսանողական տարիներին, այնուհետև՝ մանկավարժական աշխատանքի ժամանակ։
Ծնվել է Ուլուբաբ գյուղում։ 1953 թվականին գերազանց գնահատականներով ավարտել է Խնձրիստանի միջնակարգ դպրոցը, ապա՝ Բաքվի մանկավարժականի կենսաբանության ֆակուլտետը։ Մինչև 1970 թվականը կենսաբանություն է դասավանդել Սեյդիշենի, Ռևի, Ղշլաղի, Շուշիի, Ստեփանակերտի, Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Առինջի և Գեմուրի միջնակարգ դպրոցներում։

Այնուհետև աշխատել է ուսուցիչների կատարելագործման մարզային ինստիտուտում՝ որպես կենսաբանության մեթոդական կաբինետի վարիչ։ Կենսաբանության ուսուցիչների հետ մեթոդական աշխատանքի ձևերում սկսեց թարմություն մտցնել. սկսնակ ուսուցիչներին և օգնության կարիք զգացողներին «ոտքի կանգնեցնելու» համար բարձրացրեց դասալսումների դերը (գործընկերոջ դասը լսելը և վերլուծելը ուրիշ է. բացահայտվում են ուսուցչի գիտելիքներում եղած թերություններն ու պակասը, դասավանդաման ժամանակ ուսուցչի կիրառած մեթոդների անարդյունավետության պատճառը և այլն)։
Հադրութ շրջկենտրոնի ուսուցիչների հիշողության մեջ դեռ մնում է Ժ. Գրիգորյանի վարած բաց դասը 10-րդ դասարանում։ Այն լսել են դպրոցի բոլոր ուսուցիչները։ Դասավարտին դպրոցի տնօրեն Պյոտր Ներսիսյանը շնորհակալություն է հայտնել մեթոդիստին ու ասել. «Ձեր շնորհիվ կենսաբանությունը մեզ համար դարձավ ամենահետաքրքիր առարկան»։

Արցախի դպրոցներում այդ տարիներին մի առանձին հետաքրքրություն էր առաջացել կենսաբանության հանդեպ։ 1977-78 թթ. ուսումնական տարում որոշվել էր կենսաբանության առաջին փորձնական օլիմպիադան անցկացնել Ղարաբաղում։ Մարզժողկրթբաժվար Սարգիս Արամյանը օլիմպիադայի հարցեր պատրաստելը և այն անցկացնելը հանձնարարել էր Ժ. Գրիգորյանին։ Հաջող անցկացրած օլիմպիադայի արդյունքների մասին մեթոդիստը զեկուցել է լուսավորության նախարարության կոլեգիայի նիստում։ Հաջորդ ուսումնական տարում ամբողջ հանրապետությունում օլիմպիադա են անցկացրել Արցախում կազմված հարցերով։
Ժ. Գրիգորյանը կենսաբանության ուսուցիչների հետ աշխատանքն սկսել է ծրագրերից։ Նա ամեն կերպ ձգտում էր իմանալ, թե ուսուցիչը որ թեմայի դասավանդման ժամանակ է դժվարություն զգում։ Եվ միշտ օգնության էր հասնում ուսուցիչներին։ Մեթոդիստն ավելի շատ կարևորություն էր տալիս մանկավարժի մոտ գիտելիքների առկայությանը, մեթոդները հաճախ իրենք էլ են գալիս։

Ժորա Գրիգորյանն իր աշխատանքային գործունեության ընթացքում մեծ ուշադրություն է դարձրել դպրոցի ուսումնափորձնական հողամասի աշխատանքների արդյունավետ կազմակերպմանը։ Փոքրիկ հողամասում աշակերտը սովորում է լավ և շատ բերք ստանալը, իսկ հետո, մեծ կյանք մտնելով՝ մեծ հողամասից են շատ բերք ստանում։ Հողամասի աշխատանքները ճիշտ կազմակերպելու համար ոչ մեծ ծավալով գիրք է գրել։ Առայսօր մեր դպրոցներում առաջնորդվում են այդ մեթոդական ձեռնարկով։
Երկրորդ, համեմատաբար ավելի ծավալուն գիրքը Ժ. Գրիգորյանը գրել է Արցախի բուսական աշխարհի մասին։ Օժանդակ այդ ձեռնարկը ուսուցիչներից բացի արդեն բոլորն են օգտագործում՝ մեր հարուստ բնությունից ավելի լավ և հեշտ օգտվելու համար, մեր բնությունն էլ ավելի հարստացնելու համար։
Կենսաբանի երրորդ գիրքը՝ «Կենսաբանության խնդիրների լուծումը», օգտագործում են և° ուսուցիչները, և° աշակերտները, և° ուսանողները։ Այն մատչելի ձեռնարկ է բուհ ընդունվողների համար։

Թոշակի անցնելուց հետո վաստակաշատ մանկավարժը դարձյալ զբաղվում է ոչ պակաս կարևոր և ոչ պակաս հետաքրքիր գործունեությամբ՝ կենսաբանության առաջին անհրաժեշտության գիտելիքները պրոպագանդելով, քանզի 21-րդ դարը, անկասկած, կենսաբանության դար է լինելու, և հարկ կլինի հիմնականում զբաղվել սննդի ապահովման և առողջության պահպանման գործերով։
Առայսօր ղարաբաղյան մամուլում տպագրվում են Ժորա Գրիգորյանի հոդվածները՝ բնությունից ճիշտ օգտվելու, ճիշտ սնվելու, դեղաբույսերից ճիշտ օգտվելու, աշխատանքի և հանգստի ռեժիմը լավ պահպանելու, վնասակար սովորությունները թողնելու, բույսերի և կենդանիների խնամքը ճիշտ կատարելու և առողջությունը պահպանելու և այլ թեմաների մասին։

Կենսաբանի հոդվածներին սպասում և կարդում են բոլորը, շատերը թերթերից կտրում ու վերցնում են նրա հոդվածները՝ հետագայում օգտագործելու համար։
Վերջերս նա արցախցիների սեղանին դրեց «Կենսաբանության առօրյան կյանքում» գիրքը։ Թերթերում, ամսագրերում տպագրված 90-ից ավելի հոդվածները՝ կենսաբանության գիտելիքները առօրյա կյանքում օգտագործելու մասին են, նախատեսված բոլորի համար։ Գրքի վերջին գլուխը ժողովրդական բժշկության դեղատոմսերն են, որոնց արցախցիները վաղուց են սպասում։ Պատրաստ է տպագրության Ժ. Գրիգորյանի հաջորդ գիրքը՝ «Ուլուբաբը»։
Վաստակաշատ կենսաբան-մանկավարժին մաղթում ենք հաջողություններ՝ թե° անձնական կյանքում և թե° իր հայրենակիցներին գործնական օգնություն ցուցաբերելու բնագավառում։
«ՆՈՐ ԷՋ»



ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱ՞Ն ՃԳՆԱԺԱՄ

Աշխարհում տնտեսական ճգնաժամ է: Համենայնդեպս, այդպես են ներկայացնում: Բայց, արդյո՞ք այդ ճգնաժամ կոչվածը զուտ տնտեսական բնույթ է կրում: Աշխարհին հանգիստ թողնենք, խոսենք մեր մասին. Հայաստանում (ներառյալ՝ Արցախում) այդ ե՞րբ է, որ ճգնաժամ (քաղաքական, տնտեսական, հոգևոր-մշակութային) չի եղել: Ավելի ճիշտ՝ մեր ճգնաժամը քիչ էր, աշխարհինն էլ ավելացավ: Հարցին ավելի լուրջ մոտենալով, նշենք, որ «ճգնաժամ» բառը նույն հունարեն «կրիզիսն» է (ռուսերեն թարգմանաբար նշանակում է «սուդ»՝ դատ): Ճգնաժամ բառը փոխաբերական իմաստով նշանակում է՝ հոգեկան ծանր տագնապալի վիճակ, իսկ ճգնել՝ զրկանքներ հանձն առնել: Այս սովորական բառի վերլուծության մտավարժանքից անգամ պարզ երևում է, որ ցանկացած «ճգնաժամի» պատճառ նախևառաջ պետք է փնտրել հոգևոր, այլ ոչ թե նյութական ոլորտում: Այսինքն՝ ցանկացած ճգնաժամ սխալի, անբարեխղճության, անազնվության, վերջին հաշվով՝ մեղք գործելու հետևանք է: Բայց ո՞ւմ կատարած մեղքի՝ հասարակությա՞ն, թե՞ նրա մաս կազմող իշխանությունների, ընդդիմության, մտավորականության կամ գուցե՝ այլմոլորակայինների՞, ովքեր հայ անվան տակ բնակվում են մեզանում:

Մեր պարագայում, հայ իրականության մեջ առկա բոլոր ճգնաժամերի պատճառը պետք է փնտրել ժամանակակից հայի հոգեբանության փոփոխության մեջ, որի անկումը, վերջին հաշվով, հետևանք է ազգային գաղափարախոսության բացակայության: Ասվածի ճշմարտացիության մեջ համոզվելու համար բավական է համեմատել 1988 թվականի և ներկայիս հայ իրականությունը ներկայացնող հասարակություններին: Ազգային-ազատագրական շարժման ժամանակների ոգեղեն Հայաստանը համեմատելի չէ կիսավայրենի կապիտալիզմ կառուցող ներկայիս «պրագմատիկ» Հայաստանի հետ: Միջանկյալ նշենք, որ մեծն Նժդեհի համար կար մեկ բաժանում՝ նյութապա՞շտ է հայը, թե՝ գաղափարապաշտ:
Իսկ ո՞րն է ելքը, ինչպե՞ս հաղթահարենք ճգնաժամը, ինչի՞ց սկսենք:

Ինչպես հայտնի է, մարդը բաղկացած է երեք տարբեր մասերից՝ մարմնից, շնչից և հոգուց: Պետությունն էլ, որպես կենդանի օրգանիզմ, ունի մարմին, շունչ և հոգի: Պատկերավոր ասած, Հայաստանի մարմինը այն ամբողջ նյութականն է, որ գոյություն ունի Հայոց աշխարհում, շունչը՝ հայկական բազմադարյան մշակույթն է (ժողովրդի մտքի ստեղծագործությունը), իսկ ոգին՝ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին: Եթե այս տեսանկյունից դիտարկելու լինենք, կարծում եմ, դժվար չէ պատասխանել այն հարցին, թե՝ ինչի՞ց սկսել: Իհարկե, պետք է սկսել հոգուց և հոգևորից, ավելի հստակ՝ ազգի ոգեղենի հիմնական պատասխանատու Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուց: Այստեղ շատ կարևոր է հաշվի առնել մի հանգամանք. սկսել Հայ Եկեղեցուց՝ չի նշանակում, որ այն պետք է առանձնացնել մյուսներից, ընդհակառակը՝ այն պետք է մյուսների հետ ներդաշնակորեն զարգացնել:

Այսքանից հետո մնում է դժկամությամբ գրել ազգի հոգևոր վիճակի մասին: Բայց, նախևառաջ, գրենք մեր Եկեղեցու մասին: Անկեղծորեն նշենք, որ Հայ Եկեղեցուն չեն քննադատում կամ քիչ են քննադատում հակառակորդները՝ քաջ գիտակցելով, որ դրանից կսթափվի Եկեղեցին, հետևություններ կանի և նորովի կմոտենա առաջադրվող խնդիրների լուծմանը։ Հայ Եկեղեցուն քիչ են քննադատում նաև բարեկամները՝ խուսափելու համար նրա նզովքից, «աչքից ընկնելու» և «վատամարդի դառնալու» նկատառումներից։

Այսօր մեր Եկեղեցին քարոզչության բնագավառում հետ է մնում աղանդներից և կրոնական մի շարք այլ կազմակերպություններից։ Նա չի օգտագործում իր իսկ կանոնադրության, Սահմանադրությամբ և «Խղճի ազատության և կրոնական կազմակերպությունների մասին» օրենքի ընձեռած հնարավորությունները, իսկ պետությունը, ըստ արժանվույն չի աջակցում Հայ Եկեղեցուն և չի վերահսկում օրենքների՝ ճշմարտացիորեն կատարումը։ Արդյունքում՝ տուժումեն և° պետությունը, և° Եկեղեցին։ Զարմանալի է, ինչպե՞ս կարելի է հաշտվել այն մտքի հետ, որ մի քանի ամիսների պատրաստականություն ստացած աղանդավորական կամ այլ կրոնական կազմակերպությունների քարոզիչները կարողանում են կարճ ժամանակահատվածում ստեղծել իրենց համայնքները և ստորաբաժանումները, իսկ Հայ Եկեղեցու ուսյալ վարդապետները և քարոզիչները չեն կարողանում։ Պատճառը, դժբախտաբար, շատերը փորձում են գտնել կամ էլ գտնում են նյութականի մեջ, որը հազար անգամ սխալ է և ապակողմնորոշող։ Իհարկե, միամտություն կլինի անտեսել նյութականի դերիը. այն ունի իր հաստատուն նշանակությունը: Մի՞թե գաղտնիք է, որ բնակչության զգալի մասը անգործ է, աղքատ և, հետևաբար, հոգեպես անկայուն ու ընկճված: Բայց հիմնական պատճառը պետք է որոնել նախ՝ Հայ Եկեղեցու և ապա՝ Եկեղեցի և պետություն փոխհարաբերությունների համատեքստում։

Իմ համոզմամբ, Հայ Եկեղեցին ունի բավարար նյութական և այլ անհրաժեշտ միջոցներ՝ Հայաստանում (և ոչ միայն) քարոզչություն և ավետարանչություն իրականացնելու համար։ Նյութական միջոցներից բացի, եկեղեցու կողմից քիչ օգտագործվող կամ չօգտագործվող միջոցներն են. ա) Հոգևոր-քարոզչական, հոգևոր¬մշակութային կենտրոնները, բ) Միաբանությունները, գ) Եկեղեցասիրաց եղբայրակցությունները, դ) Տիկնանց միությունները, երիտասարդական, մանկապատանեկան եկեղեցասիրաց խմբերը, ե) Ուսումնական հաստատություններում Հայոց եկեղեցու պատմության ուսումնասիրումը, զ) Պետական և ոչ պետական լրատվամիջոցները, է) Առաքելադավան կրոնական կազմակերպությունները:

Նշվածների մեջ, թերևս, Եկեղեցասիրաց երիտասարդական կազմակերպությունն է համեմատաբար ակտիվ գործում: Արցախի թեմի Հոգևոր քարոզչական կենտրոնի մասին ավելի լավ է չխոսենք, որովհետև դրական քիչ բան կա ասելու: Միայն այն փաստը, որ կենտրոնն առայսօր գրասենյակ չունի հայրենիքում, վկայում է տխուր իրողության մասին: Բայց մի՞թե դա միայն եկեղեցու խնդիրն է:

Իսկ ի՞նչ վիճակում է պետություն-եկեղեցի փոխհարաբերությունը: Արտաքնապես թվում է, թե ամեն ինչ նորմալ է, բայց իրականում այդպես չէ: Իրավական տեսանկյունից՝ պետությունը ստեղծել է համապատասխան օրենքներ, Եկեղեցուն տվել բացառիկ մենաշնորհ հայկական երկու հանրապետություններում ազատ քարոզելու իր դավանանքը, վերստեղծելու իր պատմական ավանդույթները, կառուցվածքը, կազմակերպությունները, թեմերն ու համայնքները, աջակցելու ժողովրդի բարոյական կատարելագործմանը և այլն: Բայց, միևնույն ժամանակ, պետությունը գերտերությունների պարտադրմամբ, առանց խտրականություն դնելու, գրանցել է Հայաստանում եղած-չեղած բոլոր 66 կրոնական կազմակերպություններին, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը ճշմարիտ Աստծո և հայության հետ ոչ մի առնչություն չունեն (խոսքը ազգային փոքրամասնությունների կրոններին չի վերաբերում), օտարածին են, ֆինանսավորվում և ղեկավարվում են արտերկրից: Այնպես է ստացվել, որ հայկական պետությունը Հայ Եկեղեցուն մի կողմից տվել է բացառիկ իրավասություններ, մյուս կողմից՝ օտարածին կրոնական կազմակերպությունների և աղանդների համար ստեղծել իդեալական մրցակցային պայմաններ: Արդյունքում՝ Հայ Եկեղեցին պետք է հաղթահարի իր իսկ տարածքում, հայրենի պետության կողմից արհեստականորեն ստեղծված բարոյա-հոգեբանական արգելքները, ապա՝ պայքարի ֆինանսական-նյութական տեսանկյունից իրեն գերազանցող այլադավանների դեմ: Գաղտնիք չէ, որ ՀՀ-ում և Արցախում գործող կրոնական կազմակերպությունները տարեկան այնքան դրամական միջոցներ են ստանում և ծախսում, որքան ԼՂՀ պետական բյուջեն է:

Աշխարհի մի շարք երկրներում պետությունները հոգում են իրենց ազգային եկեղեցիների նյութական ծախսերը: Օրինակ՝ Շվեյցարիայում յուրաքանչյուր աշխատողի աշխատավարձից 1% է գանձվում՝ հօգուտ ազգային եկեղեցու, Բելգիայում գրանցված կրոնական կազմակերպությունները պետությունից նպաստ են ստանում, Գերմանիայում կատարվում են կամավոր հանգանակություններ, որի ծավալը անցյալ տարի գերազանցել է 5,4 միլիարդ եվրոն: Նման օրինակներ կարելի է շատ բերել, բայց նյութականը թողնելով մի կողմ, նշենք հոգևոր ոլորտին վերաբերող իրավական դաշտի բացերի մասին:
Խոսքը վերաբերում է աղանդների և այլ խորթ կրոնական կազմակերպությունների նկատմամբ այնպիսի օրենքների ընդունմանը, որոնք կկանխեն նրանց կողմից իրագործվող ազգակործան դրսևորումները: Ցանկության դեպքերում հայ օրենսդիրները կարող են օգտվել եվրոպական գործընկերների ծառայություններից, մասնավորապես՝ ֆրանսիացիների փորձից:
2000 թ. հունիսին Ֆրանսիայի Ազգային ժողովի պատգամավորները միաձայն ընդունել են օրինագիծ, որում համաշխարհային պրակտիկայում առաջին անգամ մտցվում էր քրեական հանցագործության այնպիսի հասկացություն, ինչպիսին է «Գիտակցության մանիպուլացումը»: Այս հանցագործությունը ենթադրում է հետևյալ պատիժները. ա) ազատազրկում 3-5 տարով, բ) դրամական տուգանք՝ 300-500 հազար ֆրանկի չափով (այն ժամանակվա փոխարժեքով՝ 40-70 հազար ԱՄՆ դոլոր): Այդ օրենքի ընդունումից առաջ Ֆրանսիայի Ներքին գործերի նախարարության հատուկ բաժինը, որն զբաղվում է պետական անվտանգության հարցերով, վերլուծել էր «զոմբի տեխնոլոգիայի» զարգացման դինամիկան և իր տվյալները ներկայացրել խորհրդարանականներին: Արդյունքում՝ ձևակերպվել են պետական անվտանգության պոտենցիալ սպառնալիքների «10 չափանիշները».

- գիտակցության ապակայունացում,
- չափից դուրս ֆինանսական պահանջներ (չափից մեծ հարկեր),
- նախկին շրջապատից խզվելու պարտադրանք,
- ոտնձգություններ ֆիզիկական առողջության վրա,
- երեխաների հավաքագրում,
- հակահասարակական ելույթներ,
- հասարակական կարգի խախտումներ,
- լուրջ մեղադրանքներով ենթակա լինել դատի կամ գտնվել դատավարության մեջ,
- տնտեսական գործունեության նորմերի խախտում (միջոցների թաքցնում),
- իշխանական կառույցներ թափանցելու փորձեր:

Ֆրանսիայի խորհրդարանը որոշում է ընդունել այն մասին, որ եթե այս կամ այն կազմակերպության գործունեության մեջ առկա է գոնե մեկն այս նշվածներից, ապա այն պետք է դիտել որպես «աղանդավորական»:
Ավելի ուշ խորհրդարանական հանձնաժողովը, առաջնորդվելով նոր դասակարգմամբ, Ֆրանսիայում գոյություն ունեցող աղանդները բաժանել է 13 հիմնական խմբերի.

- այլընտրանքային - ձգտում են արմատապես ձևափոխել հասարակությունը և հարաբերությունները մարդկանց միջև,
- հայտնության (ապոկալիպսիսային) - ասում են, թե շուտով աշխարհի վերջն է կամ կանխատեսում են ողջ երկրագնդի մասշտաբով աղետներ, իրենց հետևորդներին փրկության միջոց են առաջարկում,
- ավետարանական - ռեֆորմատորական եկեղեցու ծայրահեղ ձևեր, որոնցում վերապատվելին գուրուի դեր է կատարում,
- բուժիչ - առաջարկում են ամենածանր և անբուժելի հիվանդությունների բուժման զանազան իռացիոնալ կամ ոչ գիտական միջոցներ,
- նոր հեթանոսական - ձգտում են վերականգնել քրիստոնեության տարածմամբ անհետացած պաշտամունքները,
- նոր դարաշրջանի - պատրաստվում են Ջրհոսի դարաշրջան մտնելուն, ինչը կապակցվում է խոր փոփոխությունների հետ և «նոր հոգևոր գիտակցություն» է պահանջում,
- գերբնական - գործի են դրվում զանազան գերբնական գիտություններ (մոգություն, կախարդանք...),
- օրիենտալիստական - արևելյան կրոնների ածանցյալներ (բուդդայականություն, հինդուիզմ, թաոիզմ...),
- կեղծ կաթոլիկական - վկայակոչելով կաթոլիկական ավանդույթները հակադրվում են Վատիկանի որոշումներին,
- կեղծ հոգեվերլուծական - փորձում են լուծել ենթագիտակցության խնդիրները կամ ազդել դրա վրա,
- սատանայական և լյուցիֆերական - գուշակում են սատանայի արքայությունը, կատարում սրբապղծություններ,
- սինկրետիկ - իրենց գուրուների բաղադրատոմսերով իրար են խառնում ամենատարբեր հոգևոր ավանդույթները, ուսմունքներն ու հավատալիքները,
- ուֆոլոգիական - կապվում են այլմոլորակայինների հետ, նրանց ընդունում են Երկրի վրա կամ նրանց ներկայացուցիչներն են հանդիսանում, կամ պատրաստվում են թռչել այլ մոլորակ, այլ գալակտիկա և այլն:

Մանրամասն նկարագրելով ֆրանսիական փորձը՝ նպատակ ունենք մեր խորհրդարանականներին առաջարկելու ավելի վճռական լինել «Խղճի և կրոնական կազմակերպությունների մասին» օրենքում նոր փոփոխություններ մտցնելու ժամանակ: Դժվար թե Ֆրանսիան, որտեղ աղանդավորների հարյուրավոր աղմկալի դատաքննություններ են անցկացվել, դրանից տուժել է, ավելի ճիշտ հակառակը՝ ավելի ժողովրդավարական է դարձել:

ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ



ՄԱՐԴՈՒ ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ ԷՎՈԼՅՈՒՑԻԱՆ

Վերջերս իսլամական ֆունդամենտալիստների մոտ այնքան է զարգացել հավատը Ալահին, որ 100 հազարավոր ֆանատիկներ պատրաստ են իրենց զոհաբերելու՝ քրիստոնեական և այլ հավատների ժողովուրդներին ոչնչացնելու համար, համոզված լինելով, որ դրա համար Մուհամեդն այն աշխարհում իրենց համար երջանիկ կյանք է ապահովելու։ Այդ տեռորիստներից անմեղ մարդկանց փրկելու համար քաղաքակիրթ աշխարհը պետք է նրանց գիտականորեն համոզի, որ մյուս աշխարհում ոչ մի ուժ չի կարող երջանիկ կյանք ստեղծել, այդ բոլորը սուտ են և հակագիտական։

Ելնելով գիտահետազոտական աշխատանքներից ստացված արդյունքներից, ուզում եմ ապացուցել, որ Երկրագունդը և մյուս բոլոր մոլորակներն առաջացել են ոչ թե աստծո գործողությունների հետևանքով, այլ միլիոնավոր տարիների էվոլյուցիոն փոփոխությունների հետևանքով։ Էվոլյուցիոն տեսության և գենետիկայի տվյալների հիման վրա ապացուցված է, որ ներկայումս կենդանի օրգանիզմները կարող են ծագել ոչ միայն այլ կենդանի օրգանիզմներից։ Երկրի վրա այժմ գոյություն ունեցող պայմաններում կյանքի ինքնաբերական ծագումը հնարավոր չէ։ Բայց դա չի նշանակում, որ շատ վաղ ժամանակներում երկրի վրա չէին կարող լինել այնպիսի ֆիզիկական և քիմիական պայմաններ, որոնցում անկենդան նյութից առաջանային առաջին պարզագույն կենդանի օրգանիզմները։ Անկենդան մատերիայից նախնական կենդանի օրգանիզմների առաջացման վերաբերյալ վարկածներ են առաջադրել մեծ գիտնականներ Ռ. Բեյտները և ուրիշներ, բայց առավել մանրամասնորեն մշակված ձևով՝ ակադեմիկոս Ա. Օպարինը, 1936 թվականին։ Ըստ այդ վարկածի՝ կյանքը երկրի վրա ծագել է մոտավորապես 2.5 միլիարդ տարի առաջ, երբ երկրի կեղևը սառել է և պայմաններ են ստեղծվել օրգանական միացումների առաջացման համար։

Ներկայումս գիտությանը հայտնի է երկրի վրա ապրող կենդանիների մոտ 1,5 միլիոն տեսակ։ Էվոլյուցիայի ընթացքում կենդանական տեսակների թիվն ավելի ու ավելի է մեծացել, իսկ իրենք՝ կենդանիները, դարձել են ավելի ու ավելի բարդ ու բազմազան։
Մարդն, ինչպես և բոլոր մյուս կաթնասունները, թռչուններն ու սողունները, ծագել է ընդհանուր ձկնանման նախնիներից։ Դրա համոզիչ ապացույցներից մեկն այն է, որ ներարգանդային (էմբրիոնալ, սաղմնային) զարգացման վաղ փուլերում մարդու սաղմն իր կառուցվածքով մեծ չափով նման է ձկան։ Նման են սիրտը, արյունատար անոթները, մարդկային սաղմն ունի նույնիսկ խռիկներ։ Գիտնականներն ապացուցում են, որ մարդը կենդանիների արհեստական ընտրություն (սելեկցիա) կատարելով, փաստորեն փոխում է էվոլյուցիայի բնական ընթացքը և առաջ է բերում արհեստական էվոլյուցիա։ Արհեստական ընտրության ճանապարհով ստացվել են բազմաթիվ ընտանի կենդանիների (ձիերի, կովերի, շների և այլն) զանազան ցեղեր, ընդ որում՝ այդ կենդանիներն արդեն քիչ են նման իրենց վայրի նախնիներին և բնական պայմաններում, առանց մարդու օգնության, գոյատևել չեն կարող։
Էվոլյուցիայի հիմնական մեխանիզմներից մեկը ժառանգվող հատկանիշների հանկարծակի փոփոխությունն է՝ մուտացիան։ Բնական պայմաններում, եթե մուտացիան հանգեցնում է այնպիսի հատկությունների առաջացման, որոնք նպաստում են միջավայրի պայմաններին կենդանու հարմարմանը (ադապտացիային), նրա արդյունքները ամրապնդվում և անցնում են հաջորդ սերունդներին։ Կատարվում է բնական ընտրություն. գոյության պայքարում հաղթում և հարատևում են առավել հարմարվածները։
Գիտական հետազոտություններով ապացուցվել է, որ էվոլյուցիա առաջ բերող հիմնական գործոններն են՝ մուտացիաները, տարբեր պոպուլյացիաների և տեսակների միջև գեների փոխանակումը և գեների տեղաշարժը, այսինքն՝ պոպուլյացիայի գենեֆոնդի փոփոխությունը պատահական գործոնների ազդեցության տակ։

Գիտնականները պնդում են, որ թեև երկրի վրա կյանքը գոյություն ունի արդեն մոտավորապես երկու միլիարդ 700 միլիոն տարի, առաջին մարդիկ հայտնվել են մոտ մեկ միլիոն տարի առաջ, երկրաբանական տարեգրության պլեյստոցեն կոչվող շրջանում։ Մարդկային քաղաքակրթության պատմությունն ավելի կարճ է՝ 9-10 հազար տարի։ Առայժմ գիտնականները վերջնականապես չեն պարզել, թե որ աշխարհամասում են առաջինը երևան եկել մարդիկ։ Առաջին մարդանման կապիկը, հավանորեն, ավստրալոպիտեկն էր, որի ոսկորները հայտնաբերվել են հարավային Ամերիկայում։ Բայց Ասիայում հայտնաբերված մարդանման էակները ավելի մոտ են ժամանակակից մարդուն, քան ավստրալոպիտեկները։ Գիտնականների կողմից ապացուցված է, որ Ճավա կղզում հայտնաբերված պիտեկանտրոպը սրանից մոտ կես միլիոն տարի առաջ արդեն կարողանում էր քայլել ուղիղ կեցվածքով։ Բայց նա ուներ խիստ ցածր ճակատ և հետ ընկած կզակ։ Ժամանակակից Պեկինի և նրա շրջակայքի տարածքում ապրում էր պիտեկանտրոպին շատ նման պեկինյան մարդը, որը կարողանում էր օգտվել կրակից և քարե գործիքներ պատրաստել։ Շատ ավելի ուշ, սրանից 70-30 հազար տարի առաջ, Եվրոպայի և Ասիայի տարածություններում ապրում էր նեանդերթալյան մարդը, որն իր կառուցվածքով ու մտավոր կարողություններով բավական մոտ էր ժամանակակից բանական մարդուն։ Գիտնականներն ապացուցել են, որ նեանդերթալցու ուղեղի չափսերը նույնն էին, ինչ ժամանակակից մարդունը, բայց նա դեռևս ուներ մարդանման կապիկներին հատուկ գծեր. ցածր ճակատ, հետ ընկած կզակ։ Նրա ուղղահայաց քայլվածքը դեռևս անկայուն էր։ Բայց նա կարողանում էր գործիքներ պատրաստել, օգտվում էր կրակից, իսկ ուշ սառցադաշտային ժամանակաշրջանում ապրում էր քարայրներում։ Հնէաբանական որոշ տվյալներ վկայում են նաև, որ նեանդերթալցիներն ունեին պարզագույն կրոնական պատկերացումներ։ Իսկ մոտավորապես 35 հազար տարի առաջ ապրած կրոմանյոնյան մարդն արդեն պատկանում էր բանական մարդ տեսակին։ Կրոմանյոնցիները բազմաթիվ նկարներ են թողել Ֆրանսիայի հարավային շրջանների քարայրներում։ Նրանց երևան գալը համարվում է մարդկային քաղաքակրթության սկիզբը։ Իսկ այն հարցը, թե կապիկների որ տեսակից է երևան եկել մարդը, դեռևս գիտնականների կողմից վերջնականապես լուծված չէ։

Տարածված տեսակետներից մեկն այն է, որ ժամանակակից մարդանման կապիկներն ու մարդը ծագել են պրոկոնսուլ անունը ստացած կապիկից, որն ապրել է մոտ 25 միլիոն տարի առաջ։
Բայց, ինչպես հայտնի է, մարդը նվաճել է երկրագնդի համարյա բոլոր անկյունները և այդ տեսակետից նրա հետ կենդանական ոչ մի այլ տեսակ համեմատվել չի կարող։ Մարդու զարգացման պատմությունը այժմ արդեն նրա մշակութային էվոլյուցիայի պատմությունն է, գաղափարների, լեզվի, վարպետության, օրենքների, արվեստի, գիտության և գրականության զարգացման պատմությունը։
Մշակութային էվոլյուցիան հանգեցրել է արդյունքների հսկայական բազմազանություն։ Դա իր արտահայտությունն է գտնում համարյա ամեն ինչում, լեզուների տարբերություններում, գրականության, գիտության, տեխնիկայի և արվեստի բնագավառներում, բնակավայրերի յուրահատկություններում և այլն։
Ներկայումս մարդկությունն այնքան է հզորացել, որ ինքը կարող է և պետք է որոշի իր հետագա էվոլյուցիայի ընթացքը։ Այս հանգամանքը մարդուն և մարդկային հանրություններին ներկայացնում է սոցիալական ու բարոյական շատ ավելի բարձր պահանջներ, քան երբևիցե։

ՎԱՆՅԱ ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ
տեխնիկական գիտությունների
դոկտոր, պրոֆեսոր



Վերջին էջ

ԱՆԳՐԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ՄՐՑՈՒՅԹ


Այս հուշակոթողը կանգնեցված է Հայոց երբեմնի մշակույթի կենտրոն Շուշի քաղաքում։ Կոթողի շուրջ, բոլորաձև պատի վրա գրված է. «ԵՂԵՌՆԻ ՄԵԾ ՀԱՅՐԵՆԱԿԱՆ ԵՎ ԱՐՑԱԽՅԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ԶՈՀՎԱԾՆԵՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ» (մեջբերել ենք այնպես, ինչպես գրված է, տես՝ լուսանկարի ներքևից աջ խոշորացված հատվածը)։ Երևի ցանկացել են գրել՝ «Մեծ Եղեռնի զոհերի, Մեծ հայրենական և արցախյան պատերազմներում զոհվածների հիշատակին»։ Ըստ երևույթին, գրելու պահին մոտերքում գրագետ մարդ չի եղել, յոլա են գնացել «ձեռքի տակ» եղած հնարավորություններով։

Իսկ այս կրպակը գտնվում է Մայր Հայաստանի Արմավիր քաղաքի ավտոկայարանում։ Ամենայն հավանականությամբ, ցանկացել են գրել՝ «Սառը ըմպելիք», բայց քանի որ այնտեղ դրությունն ավելի ողբալի էր, մոտերքում ոչ միայն հայերեն իմացող, այլև տառաճանաչ մարդ չի գտնվել, մի կերպ ինչ որ բան են խզմզել, որտեղ «Սառը ըմպելիք» բառերի ռ-ն ավելի շատ ո-ի է նման, ը-երը՝ ռուսերեն ս-ի, պ-ն 180 աստիճանով շրջված է ու վրացական տառի է նման, իսկ մյուսները մի կերպ հեռավոր նմանեցված են Մաշտոցի ստեղծած նույն տառերին (տես՝ երկրորդ լուսանկարի վերևից աջ հատվածը)։

Երևի նորից ժամանակն է մեզանում կրկին լիկկայաններ բացեն՝ տարրական գրագիտություն ուսուցանելու համար...

ՀՐԱՉԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ



ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Լինում է, չի լինում, մի պետություն է լինում: Ինչպես բոլոր պետություններում, այնտեղ նույնպես ժողովուրդ էր ապրում, և ինչպես բոլոր ժողովուրդները, ուներ թագավոր, որին մերթ արքա էին անվանում, մերթ պրեզիդենտ կամ նախագահ, մերթ տիրակալ կամ գերագույն իշխան: Յուրաքանչյուր տիրակալի թեկնածու ժողովրդին սկզբում մեծամեծ խոստումներ էր տալիս ու, ժողովրդի գլուխն անցած, գրողի ծոցն ուղարկում իր նախորդին: Հետո նա մոռանում էր իր խոստումները և ժողովրդին հիշում էր միայն ընտրությունների ժամանակ և այն պահերին, երբ սկսում էր ճոճվել իր աթոռը:

Երբ ճոճվել սկսեց հերթական թագավորի գահը, նա ծանր գլուխը թափահարեց ու հեռուստաէկրանից գոչեց.
- Ժողովուրդ, մեզ հասած վերջին տեղեկությունների համաձայն, դուք վատ եք ապրում, դեռ ավելին՝ շատ վատ, իսկ մի խումբ արկածախնդիրներ փորձում են խարխլել փառահեղ մեր պետության հիմքերը և ձեզ կրկին տանել հետամնաց անցյալի գիրկը...
Մի օր էլ «արկածախնդիրների խումբն» այդ, ժողովրդի գլուխն անցած, գահընկեց արեց այդ թագավորին, և գահին բազմեց Արքա 5-րդը: Սա ևս ժողովրդին հարստության սարեր խոստացավ ու երջանկության հորիզոններ գծեց վարդագույն երկնակամարում, և երբ մի քանի օր հետո նրան զեկուցեցին, որ ժողովուրդը աղքատության եզրին է ու բողոքում է, զարմացավ. «Ժողովո՞ւրդ, դա ո՞վ է, իմ տիրությունում էդպիսի մարդիկ էլ կա՞ն: Էդ ժողովրդին ո՞վ է իրավունք տվել բողոքելու»։

Հետո դարձյալ քամիներ ու հողմեր անցան այդ երկրի վրայով ու ժողովրդի գլուխներով, և ճոճվել սկսեց նաև Արքա 5-րդի գահաթոռը: Ու նա բարձր ամբիոնից սկսեց մատ թափահարել իր ախոյանների վրա.
- Այդ ի՞նչ եք անում, արկածախնդիրներ ու քաղաքական թափոններ, այդ ո՞ւր եք ուզում տանել ժողովրդին...
...Արտահերթ ընտրություններ եղան և գահին բազմեց հերթական տիրակալը, որ մինչ այդ իր նախորդների պես «արկածախնդիր» էր որակվել կամ «թափթփուկ»:

- Ձեր ցավը տանեմ, ժողովուրդ,- արքայական ժամանակակից իր ճոճաթոռին նստած, սիրուհուն ծնկներին նստեցրած, հավատարմության երդում տվեց Նախագահ 4-րդը,- վերջապես դուք տերը կդառնաք ձեր իրավունքների ու ձեր օջախների: Այսօրվանից ձեր առջև բաց են գիտության ու լուսավորության տաճարները, լուսավառ ու երջանիկ ներկայի և արևավառ ապագայի դռները...

Իսկ նրանք, այն պալատականները, ովքեր մինչ այդ հավատարմության երդում էին տվել ու ստրկամտորեն ծառայում էին նախորդ արքային, անմիջապես «վերափոխվեցին» և հիմա էլ սկսեցին ծառայել նոր արքային:
Կրկին անցան օրեր, ամիսներ ու տարիներ, իսկ ժողովուրդը դարձյալ վատ էր ապրում, դեռ ավելին՝ բուռն ծաղկում էր մուրացկանությունը, թշվառությունն աներես հյուրի պես մտել էր մարդկանց օջախներն ու այնտեղից դուրս գալու ոչ մի ցանկություն չուներ...

- Տիրակալ, ժողովուրդն էլի բողոքում է,- Նախագահի ականջին փսփսաց շշնջոցների գծով արքայի գլխավոր խորհրդականի երկրորդ տեղակալը:
- Ի՞նչ է ուզում:
- Ինչ-որ հաց է ուզում և վերացական ինչ-որ բաներ:
- Ի՞նչ բաներ:
- Դեմոկրատիա, ժողովրդավարություն և այլն:

- Պահո՜, ի՜նչ աներես մարդիկ են այդ ժողովուրդ կոչվածը: Դրանց համար հզոր ու երջանիկ երկիր եմ կառուցել, իսկ իրենք, խոսքները մեկ արած, անընդհատ դժգոհում են՝ աղքատ ենք, հաց ենք ուզում, դեմոկրատիա-մեմոկրատիա ենք ուզում... Ի՞նչ է, որ մենք հաց չենք ուտում, միայն սև իկրա, լուլաքաբաբ-խորոված, վետչինա ու խաշլամա ենք ուտում, բրազիլական սուրճ ու մանգոյի կամ կոկոսի հյութ ենք խմում, պակա՞ս տղերք ենք...
Նախագահ 4-րդը արտակարգ խորհուրդ գումարեց, ճառեր ասացին, ճառեր լսեցին և վերջում խոսքը տրվեց Նախագահին:

- Գիշերը անկողնում իմ տիկնոջ հետ երկար-բարակ շատ եմ մտածել այդ մասին ու միասին եկել ենք այն եզրակացության, որ ամեն ինչի մեղավորը ժողովուրդն է,- ասաց նա:- Այդ ժողովուրդը ոչ մի կերպ չի բռնում հզոր ու պայծառ մեր երկրի ֆոնին: Դրանց ներկայությամբ երկրի գիտության կաճառներն ու արվեստի կոթողները այնքան թշվառ ու անհեթեթ են երևում, որ ամաչում ենք ցույց տալ արտասահմանյան բարձրաստիճան հյուրերին...

Հաջորդ օրը արքայից-արքան հրամանագիր արձակեց. «Մենք՝ Նախագահ 4-րդս, գտնում ենք, որ մեր երկրի բոլոր չարիքների պատճառը ժողովուրդն է: Հաշվի առնելով նաև, որ հզոր ու պայծառ մեր պետությունն այլևս չի կարող պահել դրանց՝ այդ ձրիակերներին, որ ժողովուրդ է կոչվում.
ա) այսօրվանից ժողովուրդը ցրում եմ, բ) սույն հրամանագիրը ստորագրվելու պահից ժողովուրդը լուծարվում է: Ստորագրություն՝ Մենք՝ Նախագահ 4-րդ»:

* * *
Լինում է, չի լինում, մի պետություն է լինում: Ինչպես բոլոր պետություններում, այդ երկրում նույնպես ժողովուրդ կար, բայց արդեն չկար...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ



ԳՈՀ ԵՆ «ՏԵԼԵԿՈՄԻՑ»

ԼՂՀ կառավարության օրերս կայացած նիստի ժամանակ Տնտեսական զարգացման նախարար Բենիկ Բաբայանը հրապարակել է տվյալներ, որոնք ցույց են տալիս, որ չնայած «Ղարաբաղ Տելեկոմ» ընկերության գործադիր տնօրեն Ռալֆ Երիկյանը շարունակում է աջ ու ձախ, այսպես ասած, բարեգործական ծրագրեր իրականացնել Ղարաբաղում, իշխանական շրջանակներում բարեգործի «ծիրանի» է հաջողացրել իր համար, նրա ղեկավարած ընկերության հանդեպ հասարակության դժգոհությունը միանգամայն տեղին է։

Այսպես՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման ցուցանիշներով Արցախը մի քանի անգամ ետ է մնում Հայաստանից։ Բնակչության համակարգչային հագեցվածությունն Արցախում կազմում է 10 տոկոս, իսկ բնակչության ինտերնետային կապով ապահովվածությունը՝ 8 տոկոս։ Ընկերության կողմից մատուցվող ծառայությունների որակի եւ սակագների մասին բազմիցս դժգոհություններ են հնչել ղարաբաղյան մամուլում։ Չնայաց ՂՏ-ն վերջերս իջեցրել է բջջային կապի ծառայության սակագները, սակայն դա բաժանորդներին չի գոհացնում. այն դարձյալ զգալիորեն բարձր է Հայաստանում գործող գներից։

Դժգոհությունը մեծ է նաեւ կապի որակից: Ինտերնետային կապը շատ թույլ է։ Կապի այդ տեսակից օգտվողներն այն կարծիքին են, որ «Ղարաբաղ Տելեկոմը» դիտմամբ է այդպես անում, որ հաճախորդներն ավելի երկար ժամանակ տրամադրեն ինտերնետային ծառայությանը, որպեսզի ավելի շատ գումար մտնի իր գրպանը։
Ասել է թե՝ «բարեգործը», մեղմ ասած, շատ վատ է կատարում իր անմիջական պարտականությունները, սակայն Ղարաբաղի իշխանություններին ոչ այնքան ՂՏ-ի մատուցած ծառայությունների որակն է հետաքրքրում, որքան նրա մուծած գումարները պետբյուջե։ Հիշեցնենք, որ Ղարաբաղում կապի միակ օպերատորը «Ղարաբաղ Տելեկոմն» է, որը նաեւ երկրորդ ամենախոշոր հարկատուն է Արցախում։ Իսկ ինչ մնում է ՂՏ-ի բարեգործական ձեռնարկումներին, ապա ժողովրդն ամենեւին դա բարեգործություն չի համարում, քանզի անորակ ծառայությունների դիմաց ՂՏ-ն ժողովրդից հսկայական գումարներ է կորզում եւ դրա չնչին տոկոսից մատուցած ծառայությունները ներկայացնում որպես բարագործություն։ Շատերի կարծիքով ՂՏ-ի ղեկավարը ոչ այնքան բարեգործի է նման, որքան սովորական հարկահավաքի, որն իր հավաքած հարկերից գրոշներ է նետում նրանց, ումից հարկեր է գանձել...

Բ. Բաբայանը գտնում է, որ կապի որակի անորակության պատճառն այն է, որ կապի ոլորտում կա ընդամենը մեկ օպերատոր։ «Երկրորդ օպերատորի մուտքը Ղարաբաղ մրցակցություն կապահովի, ինչն էլ իր հերթին կբարձրացնի կապի որակը, ինչպես Հայաստանում է»,- գտնում է նախարարը։

Վարչապետի կարծիքով՝ երկրորդ օպերատորի մուտքն ապահովելու համար չկան համապատասխան իրավական հիմքեր, ուստի պետք է առաջին հերթին աշխատել գործող միակ օպերատորի հետ...
Ի տարբերություն շարքային քաղաքացիների, Ղարաբաղի իշխանությունները գոհ են ՂՏ-ի «հարկահավաքի» գործունեությունից։
«Հրապարակ», Երևան


Համարի ասույթը

Բարեգործը նա չէ, ով իր լողավազանի չափ կաթսայից մի աման ապուր է տալիս ուրիշին, այլ նա, ով իր մի աման ապուրից մի գդալ բաժին է հանում անծանոթին:

Ամսվա ասույթը

Որտեղի՞ց է սկսվում հայրենքը... Ոմանց համար՝ սեփական գրպանից: Ավարտվում է նույնպես այնտեղ՝ սեփական գրպանում:

Комментариев нет:

Отправить комментарий