N 4 (17) (2010)

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ. ՖՈՒՏԲՈԼԻ ԳՆԴԱ՞Կ, ԹԵ՞ ԳՈՐԾՈՆ

ՀՀ հեռուստաալիքներից մեկով ամերիկահայ մի ուսանող ասաց, որ ամերիկացի իր ընկերները գրեթե ոչինչ չգիտեն Հայոց ցեղասպանության մասին, և ինքը նրանց պատմում է, թե ինչպես են թուրքերը կոտորել 1.5 մլն հայերի։ Հայազգի այդ երիտասարդի խոսքերից խոր ցավ զգացի։ Ես ցանկանում եմ, որ իմ ազգին աշխարհը ճանաչի ոչ թե որպես զոհ, այլ որպես քաղաքակիրթ մի ազգ, որ հազարամյա մշակույթ ունի, Նարեկացի, Թումանյան, Արամ Խաչատրյան, Մարտիրոս Սարյան ունի, նշանավոր ծովակալ ու մարշալներ է տվել աշխարհին...

Ամեն տարի ապրիլի 24-ին հայությունը, շունչը պահած, սպասում է՝ ԱՄՆ նախագահը կկատարի՞ նախընտրական իր խոստումը՝ թուրքերի կողմից 1915-1923 թթ. իրականացրած ջարդերը որակելով ցեղասպանություն։ 1981 թ. ԱՄՆ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի շուրթերից արդեն հնչել է «ցեղասպանություն» բառը։ Բայց դրանից ինչ-որ բան փոխվե՞լ է հայերի համար։ Գերված մեր Վանը, Սասունը, Կարսն ու Արարատը մե՞րը դարձան։

Արևմտյան Հայաստանում և Թուրքիայի հայաշատ բնակավայրերում 1915 թ. իրականացված ոճիրը ազգային մեր մեծ ողբերգությունն է, բայց ազգային գերնպատակ պիտի դարձնենք ոչ միայն և ոչ այնքան այդ ոճրագործության միջազգայնորեն ճանաչումը, որքան Հայոց մեր երկրի զարգացումը, այդ թվում՝ Արցախի հզորացումը, ժողովրդի սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավումը, արտագաղթի փոխարեն՝ ազատագրված հողերի վերաբնակեցումը... «Մեծ եղեռնի անմեղ զոհերի հիշատակը հավերժացնելու լավագույն միջոցը անկախ ու հզոր պետականության կերտումն է..»,- ապրիլի 24-ի իր ուղերձում նշել է ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանը...

Սակայն, ցավոք, միանգամայն այլ ուղղությամբ է շարժվում Հայոց պետական նավը, և դա ավելի շատ հիշեցնում է բաց ծով դուրս եկած անղեկ նավի, որ տաշեղի պես այս ու այն կողմ է քշվում։ Դրա վկայություններից մեկը «ֆուտբոլային դիվանագիտության» անփառունակ վախճանն է։ ՀՀ նախագահն օրերս իր հեռուստաուղերձով ժողովրդին հայտնեց հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացման ընթացակարգը կասեցնելու մասին։ Արձանագրություններ, որին մինչ այդ «ոչ» էր ասել գրեթե ողջ հայությունը։ ՀՀ ղեկավարը գերտերությունների թելադրանքով մտել էր մի խաղի մեջ, որից եթե Հայաստանը մի բան «շահել է», դա այն է, որ Թուրքիային դարձրել է գործոն՝ տարածաշրջանում, և վերջինս սկսել է քիթը խոթել «ղարաբաղյան խնդրի» մեջ, փորձելով իր կամքը թելադրել հայկական կողմին։

Օգտվելով հայկական դիվանագիտության խեղճությունից, նախապայմաններ էր առաջ քաշում Թուրքիան, երկիր, որ սրի է մատնել հայ ժողովրդի արևմտյան հատվածին և տիրացել նրա երկրին։ «Օկուպացված տարածքները» վերադարձնելուց խոսում է մի երկիր, որ տասնամյակներ առաջ զավթել է Կիպրոսի հյուսիսային մասն ու այնտեղ տնկել արյունոտ իր դրոշը։
Բացառված չէ, որ մի օր էլ ՀՀ նախագահը ուղերձով դիմելու է հայությանը, փորձելով բացատրել, որ Արցախի անվտանգության համար ազատագրված հողերը պիտի վերադարձնել թշնամուն... Մեկընդմիշտ պիտի հասկանանք, որ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն և մյուսները նույնքան մեր բարեկամն են, որքան՝ Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի, և մեր տարածաշրջանում միայն իրենց սեփական շահն են հետապնդում։ Իսկ որպեսզի մեզ հետ հաշվի նստեն, պիտի ուժեղ լինենք։ Այլապես ֆուտբոլային և ոչ ֆուտբոլային դիվանագիտություններում ընդամենը գնդակի դերում ենք լինելու։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ



ԼՂՀ ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ՄԱՄՈՒԼԻ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության ու անվտանգության հանրային
խորհուրդը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության միջազգային
ճանաչման գործընթաց նախաձեռնելու կոչով դիմել է
Սփյուռքի հայկական կազմակերպություններին։

Հայկական երեք ավանադական կուսակցություններին ու Սփյուռքի լոբբիստական կառույցներին հղված ուղերձում, մասնավորապես, ասվում է. «2009 թվականի ապրիլից, երբ հայ-թուրքական երկխոսությունը տեղափոխվեց հանրային հարթակ, մենք հայտնվեցինք նոր մարտահրավերների դեմ հանդիման։ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև բանակցային գործընթացը, հանրահայտ երկու արձանագրությունների ստորագրումը առիթ դարձան ներհայկական բուռն բանավեճերի։ Սեփական խորհրդարանում արձանագրությունների վավերացումը հայերի կողմից Ադրբեջանի օգտին տարածքային զիջումների հետ կապելու՝ Թուրքիայի շարունակական փորձերը հավելյալ լարվածություն են հաղորդել կովկասյան տարածաշրջանին։

Արևմտյան հանրությունը, Սփյուռքի հայկական կազմակերպությունների աջակցությամբ, ակտիվացրել են Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը՝ որպես ներազդելու միջոց թուրքական ղեկավարության վրա, որը հրաժարվում է հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացում ստանձնած պարտավորությունների կատարումից։
Ի պատասխան այդ ներազդման՝ Թուրքիայի քաղաքական ղեկավարության ներկայացուցիչները հայտարարեցին տարածաշրջանում իրավիճակի ապակայունացման սպառնալիքի մասին։ Նկատի ունենալով Թուրքիայի մերձավորագույն դաշնակից Ադրբեջանի ռազմատենչ ծրագրերը՝ կարելի է չկասկածել, թե հատկապես որտեղից և ինչ ուղղությամբ կարող է սկսվել այդ ապակայունացումը։ Դրա հետ կապված՝ հրատապ է դարձել ԼՂՀ անվտանգության ամրակայման, այսինքն՝ նոր ցեղասպանության վտանգի կրկնման բացառման խնդիրը, այս անգամ արդեն Արևելյան Հայաստանում։

ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության ու անվտանգության հանրային խորհուրդը գտնում է, որ մեր ժողովրդի համար այնպիսի կարևոր խնդրի լուծման հետ միասին, ինչպիսին Ցեղասպանության ճանաչումն է, սփյուռքահայ կազմակերպություններին հարկ է քննարկել նաև Արցախի Հանրապետության միջազգային ճանաչման հարցը որպես իրենց գործունեության հավասարազոր առաջնահերթ ուղղություն»։

Ըստ ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության ու անվտանգության հանրային խորհրդի նախագահ Մասիս ՄԱՅԻԼՅԱՆԻ՝ վերջին ժամանակներս Կոսովոյի, Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախության ճանաչման նախադեպերն ապացույցն են այն բանի, որ ճանաչումը հանդիսանում է հակամարտային գոտիներում անվտանգության ամրապնդման և կայունության ապահովման իրական լծակ, ինչը, ամեն ինչից զատ, մեծ ջանքեր ու ծախսեր չի պահանջում։

Հանրային խորհրդի անդամ, ԼՂՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր Գեղամ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆԸ նշեց. «Արտերկրի մեր հայրենակիցները մեծ փորձ ունեն, որ տասնամյակների ընթացքում ձեռք են բերել Ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանն ուղղված գործունեությունում։ Եկել է ժամանակը այդ փորձն օգտագործելու Արցախում հայոց հաղթանակների միջազգային-իրավական ամրապնդման համար»։

Հանրային խորհրդի կարծիքով՝ տարբեր երկրների անգամ տեղաշրջանային մարմինների կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից Արցախի ճանաչումը կոգևորի ու կզորակցի արցախցիներին, առավելս տոկունություն կհաղորդի նրանց և բարոյական ու ինստիտուցիոնալ լուրջ աջակցություն կհանդիսանա։

Ստեփանակերտ,
26 ապրիլի, 2010 թ.



ՄԱՅԻՍԻ 23-ԻՆ ԿԿԱՅԱՆԱՆ ԼՂՀ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

«Սոցիոմետր» կենտրոնի ղեկավար Ահարոն Ադիբեկյանը Արցախում սոցիոլոգիական հարցումներ է իրականացրել և հայտնել, որ Լեռնային Ղարաբաղում մայիսի 23-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններում միանշանակ հաղթող չի լինի, որը կարող է դառնալ գերիշխող ուժ: Սոցհարցումները պատվիրել է Ազատամարտիկների միության երիտասարդական կազմակերպությունը։ Ադիբեկյանը հրաժարվել է հարցման արդյունքները ներկայացնել, նշելով, որ դրանք դեռ ամփոփման փուլում են, որից հետո ինքն ասուլիս կհրավիրի ու կներկայացնի, թե որ քաղաքական ուժը որքան վարկանիշ ունի:

Սոցիոլոգը նշել է, թե հարցումները ցույց են տալիս, որ ընտրություններին մասնակցող 5 ուժերից 7 տոկոսանոց արգելքը կհաղթահարեն միայն երեքը՝ Արցախի Ժողովրդավարական կուսակցությունը, «Ազատ հայրենիքն» ու Դաշնակցությունը: Սոցիոլոգի խոսքովերով, ընտրություններից հետո առաջ է գալու կոալիցիա ստեղծելու անհրաժեշտություն, և բոլոր երեքն էլ հավասարաչափ հնարավորություն ունեն մտնել կոալիցիա: Ադիբեկյանն ասաց նաև, որ «Ազատ Հայրենիք»-ի և Ժողովրդավարական կուսակցության ձայները բավականին մոտ են, իսկ դաշնակցականները մի փոքր զիջում են, բայց դեռ ընտրարշավի ժամանակ շատ բան կարող է փոխվել:

Հարցումներն, ըստ «Սոցիոմետր»-ի ղեկավարի, երեք նպատակ են ունեցել. պարզել ԼՂՀ ԱԺ ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունների վարկանիշը, պարզել, թե իշխանությունների վարկանիշն ինչպես է փոխվել վերջին 2 տարում և, վերջապես, ԼՂՀ հարցի վերաբերյալ ի՞նչ են մտածում արցախցիները և ինչպես են ընկալում հայ-թուրքական մերձեցման շրջանակում ԼՂ հարցի լուծումը: Ըստ Ադիբեկյանի, ընդհանուր առմամբ, Ղարաբաղում մարդիկ բավականին լավ հոգեբանական վիճակում են, լավատեսորեն են վերաբերում ապագային և փոխզիջելու ոչ մի պատրաստակամություն չունեն: Իսկ ԼՂ կարգավիճակի առումով հասարակությունը բաժանված է երկու մասի. մի մասը դեմ չէ միանալ Հայաստանին, մյուս մասը կտրականապես դեմ է դրան՝ համարելով, որ այդ դեպքում ՀՀ-ում առկա բացասական գործընթացները կներթափանցեն Ղարաբաղ:



ԱՊՐԻԼԻ 24. Թուրքիա, Ստամբուլ

Հայոց ցեղասպանության 95-րդ տարելիցի առթիվ շաբաթ օրը քուրդ և թուրք իրավապաշտպանները բողոքի երկու ակցիա անցկացրեցին Ստամբուլում։
Նախ Ստամբուլի կենտրոնում գտնվող Թաքսիմ հրապարակին հարող ճեմափողոցում հավաքվել էին թուրք և քուրդ իրավապաշտպաններ։
Այստեղ ամեն շաբաթ բողոքի ակցիա են անցկացնում քուրդ մայրերը, ովքեր պահանջում են իրենց կորած զավակներին, և այսօր, քանի որ Հայոց ցեղասպանության 95-րդ տարելիցն էր, քուրդ մայրերն իրենց զավակների նկարների կողքին պարզել էին նաև հայ մտավորականների նկարներ։
«Մենք պատրաստ ենք այնքան խոսել Հայոց ցեղասպանության մասին, մինչև վերջապես այն ընդունեն Թուրքիայում»,- «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում ասաց իրավապաշտպան Օզլեմ Դալկիրան։

Ցուցարարներից մի քանի մետր այն կողմ հավաքվել էին թուրք ցուցարարներ, ովքեր պարզել էին պաստառներ և կոչեր էին հնչեցնում այն մասին, որ հայերն են թուրքերին կոտորել։
Ավելի մեծ բողոքի ակցիա իրավապաշտպանները անցկացրեցին «Հայդար Փաշա» գնացքի կայարանում, որտեղից 1915 թվականին արտաքսել են հայ մտավորականների առաջին խմբին։ Այստեղ հնչած ելույթներում բողոքի ակցիայի շուրջ 100 մասնակիցները հնչեցրեցին կոչեր, որ այլևս երբեք չպետք է կրկնվեն նման իրադարձությունները։ Տարածքը շրջապատված էր մեծ թվով ոստիկաններով։ Իրավապաշտպանները պարզել էին հայ մտավորականների նկարները։
Հավաքվածներին դիմեց իրավապաշտպան Էրեն Քեսկինը. «Չպետք է կրկնվեն այն դեպքերը, որ տեղի են ունեցել 1915 թվականին։ Հիմա մենք հավաքվել ենք այստեղ և ասում ենք ոչ ցեղասպանությանը»...



ԿՈՄԱՆԴՈՍ. «ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՀԱՐՑԻ ԼՈՒԾՈՒՄԸ ՊԱՏԿԱՆՈՒՄ Է
ՄԵՐ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ, ՈՎ ԱՐՅԱՆ ԳՆՈՎ Է ՊԱՀԵԼ ՂԱՐԱԲԱՂԸ»

Ադրբեջանի կողմից պրովոկացիաներ հնարավոր են, սակայն մեծամասշտաբ գործողությունները մեր երկրի տարածքում բացառվում են։ Նման հայտարարությամբ հանդես եկավ ղարաբաղյան ազատամարտի հերոս, գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը (Կոմանդոս)։
Նման համոզմունքը նա բացատրեց փաստով, որ Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է և սրանով իսկ ապահովագրել է իրեն. «Պատերազմի դեպքում, համաձայն պայմանավորվածության, ՀԱՊԿ անդամ մյուս երկրները պետք է աջակցեն մեզ»,- հիշեցրել է նա՝ միևնույն ժամանակ ավելացնելով, որ Ադրբեջանի կողմից մեծ քանակությամբ զինամթերքի կուտակումը որևէ լավ բանի չի կարող հանգեցնել։ «Դուք լավ գիտեք, որ ըստ Ստանիսլավսկու, պատից կախված զենքը մի օր կրակում է։ Եթե Ադրբեջանում այս քանակությամբ զենք և զինամթերք է կուտակվում, և նման ռազմաշունչ հայտարարություններ են արվում, մենք չենք կարող ասել, որ ռազմական գործողությունները բացառվում են. պատերազմի հավանականությունը շատ մեծ է»,- նկատեց Արկադի Տեր-Թադևոսյանը՝ ավելացնելով, որ տարածքների վերադարձի հետ կապված հարցերը բացառիկ դեպքում են խաղաղ ճանապարհով լուծվում։

Անդրադառնալով ազգերի ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության սկզբունքներին՝ ղարաբաղյան ազատամարտի հերոսը նկատեց, որ դրանք ի սկզբանե անհամատեղելի հասկացություններ են. «Դրանք ծայր բևեռներ են, և այդ է պատճառը, որ այդ երկու սկզբունքները փակուղային իրավիճակի են բերել»,- շեշտեց նա։
Ամփոփելով՝ Արկադի Տեր-Թադևոսյանը նշեց, որ ինքը ոչ մի կերպ չի պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է վերադարձնել արյամբ վերցրած հողերը՝ չունենալով ոչ մի երաշխիք։ «Չնայած քաղաքական և դիվանագիտական հայտարարություններին և գնահատականներին՝ ղարաբաղյան հարցի լուծումը պատկանում է մեր ժողովրդին, ով արյան գնով է պահել Ղարաբաղը»,- նշեց նա՝ պատասխանելով այն հարցին, թե ինչպես է վերաբերում ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի՝ սիրիական Al watan թերթին տված հարցազրույցին։

Հիշեցնենք, որ AL WATAN-ին տված հարցազրույցում ՀՀ նախագահը նշել էր, որ երբ Ղարաբաղի ժողովուրդը ստանա իր ինքնորոշման իրավունքն իրագործելու իրական հնարավորություն և ստեղծվեն անվտանգության ու զարգացման գործնական մեխանիզմներ, հայկական կողմի փոխզիջում կարող է դիտվել Ղարաբաղի շուրջ գտնվող այդ շրջանների վերադարձն Ադրբեջանին՝ իհարկե պահպանելով Լեռնային Ղարաբաղն ու Հայաստանը կապող միջանցքը:
News.am



ՇԵՇՏԵԼ ԵՆ ԱԶԱՏԱԳՐՎԱԾ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԶԻՆՈՒԺԻ ՆԵՐԿԱՅՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ապրիլի 22–ին «Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խումբը քաղաքական կուսակցությունների ղեկավարների և ներկայացուցիչների, ազգային–քաղաքական գործիչների, նախկին քաղբանտարկյալների, մտավորականների և երիտասարդների մասնակցությամբ կազմակերպել էր «Արցախյան ճակատում «ստատուս-քվոյի» հրամայականը» թեմայով հավաք-քննարկում։ Միջոցառմանը բացման և ողջույնի խոսքով հանդես եկավ «Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խմբի անդամ Ժիրայր Սեֆիլյանը։

Հավաքի ընթացքում ելույթ ունեցան «Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խմբի անդամ Հայկ Բալանյանը, նախկին քաղբանտարկյալներ Կարապետ Ռուբինյանը և «Ժողովրդավարական Հայրենիք» կուսակցության նախագահ Պետրոս Մակեյանը, «Ժառանգություն» կուսակցության ներկայացուցիչ, ԱԺ պատգամավոր Ստեփան Սաֆարյանը, ՀՀ Պաշտպանության նախկին նախարար Վաղարշակ Հարությունյանը, Պահպանողական կուսակցության նախագահ Միքայել Հայրապետյանը, Հայաստանի կանաչների սոցիալ-էկոլոգիական կուսակցության նախագահ Արմեն Դովլաթյանը, Ազգային նոր պահպանողական շարժման ղեկավար Էդուարդ Աբրամյանը, Արմենական-Ռամկավար ազատական կուսակցության Հանրապետական վարչության ատենապետ Արմեն Մանվելյանը, Ռազմավարական հետազոտությունների ակումբի անդամ Արթուր Ավթանդիլյանը, «Հայ Կամավորականների Համախմբում» ազգային-քաղաքական նախաձեռնության ներկայացուցիչ Սամվել Հարությունյանը, «Հայկական Ընտրություն» կուսակցության նախաձեռնող խմբի անդամ, Քարվաճառի բնակիչ Ալեքս Քանանյանը, որոնք շեշտեցին և հիմնավորեցին Հայաստանի Հանրապետության և համայն հայության համար կենսական նշանակություն ունեցող ազատագրված տարածքներում հայկական զինուժի ներկայության անհրաժեշտությունը, իշխանությունների պարտվողական քաղաքականության արդյունքում հայրենի հողը կորցնելու վտանգի աստիճանը, հայրենիքի մի մասը բանակցություններում սակարկման առարկա դարձնելու, Ադրբեջանին հանձնելու և տարածաշրջանում որոշ գերտերությունների ճնշումներին ենթարկվելու Սերժ Սարգսյանի դավաճանական պահվածքը։

Քննարկման մասնակիցները մեկ անգամ ևս փաստեցին իրենց վճռական կեցվածքը արցախյան ճակատում առկա «ստատուս-քվոյի» պահպանության և հազարավոր հայ մարտիկների արյան գնով ազատագրված հայրենիքի պաշտպանության գործում։
«Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խումբը տեղի ունեցած հավաք-քննարկումը ցանկանում էր կազմակերպել ապրիլի 2-ին՝ Թեքեյան մշակութային կենտրոնում, սակայն իշխանությունների համապատասխան մարմինների կողմից կենտրոնի ղեկավարության վրա ճնշում գործադրելուց հետո այն հետաձգվել էր։ Այս հավաքը տեղի ունեցավ ԱԺ պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանի ընտանիքի սեփականություն հանդիսացող տարածքում և քննարկմանը ներկա էր նաև տիկին Փոստանջյանը։

«Սարդարապատ» շարժման
նախաձեռնող խումբ
Երևան, 22.04.2010 թ.



ԿԱՍՊԱՐՈՎԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ ՑՆՑԵԼ Է ԱԶԵՐԻՆԵՐԻՆ

Շախմատի աշխարհի չեմպիոն, ընդդիմադիր «Միացյալ քաղաքացիական ճակատ» շարժման ղեկավար Գարի Կասպարովը www.chita.ru կայքում ընթերցողների հարցերին պատասխանելիս, հարց է ստացել մի ադրբեջանցու կողմից, որը վերջինիս առաջարկել է հետ վերադառնալ Բաքու, քանի որ դա շախմատիստի հայրենիքն է, և ընդդիմադիր գործունեություն ծավալել Ադրբեջանում:
Ադրբեջանական կայքերի փոխանցմամբ, Կասպարովի պատասխանը ցնցել է ադրբեջանցուն և ինպես պարզում, է ոչ միայն:

«Ես ծնվել եմ մի երկրում, որի մայրաքաղաքը Մոսկան էր, ես շարունակում եմ ապրել այն երկրում, որի մայրաքաղաքը կրկին Մոսկվան է: Իմ հաշվին է 8 ոսկե օլիմպիական մեդալ: 6 անգամ եղել եմ թիմի առաջնորդ, երկու անգամ՝ սովետական, մնացած չորսը՝ ռուսական: Հարցը թողնում եմ ընթերցողի խղճին: Բաքուն եղել է ընդամենը յուրօրինակ կայսրական ֆորպոստ, և մարդկանց մեծամասնությունը, որոնց հետ մեծացել եմ, իրենց համարել են ռուս քաղաքակրթական տարածության մասնիկ իր պատմությամբ, մշակույթով ու լեզվով: Այն, թե որտեղ ապրել, ինձ համար երբեք չի հուզել: Իմ ծանոթների գերակշիռ զանգվածը ժամանակի ընթացքում լքել է Բաքուն և հիմա ապրում է Մոսկվայում: Կրկնում եմ՝ այն երկրի մայրաքաղաքում, որտեղ մենք ծնվել ենք»,- պատասխանել է Կասպարովը:
Panorama.am



2009-Ի ՀԱՄԵՄԱՏ ԳՆԵՐՆ ԱՃԵԼ ԵՆ 8,8 %-ՈՎ, ԻՍԿ 2005-Ի ՀԱՄԵՄԱՏ՝ ՄՈՏ 30 %-ՈՎ

2010թ. մարտին 2009թ. մարտի համեմատ սպառողական գներն աճել են 8.8%-ով, այդ թվում՝ պարենային ապրանքների գներն աճել են (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ)՝ 6.3%-ով, ոչ պարենային ապրանքներինը՝ 14.3%-ով, ծառայությունների սակագներինը՝10.6%-ով:
Իսկ ահա եթե 2010-ի մարտի գները համեմատում ենք 2005-ի մարտի հետ, ապա գնաճը կազմել է 29.4 տոկոս, այդ թվում ՝ պարենային ապրանքների գներն աճել են (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ)՝ 28%-ով, ոչ պարենային ապրանքներինը՝ 22%-ով, ծառայությունների սակագներինը՝ 36.0%-ով:
2010թ. մարտին 2009թ. դեկտեմբերի համեմատ սպառողական գներն աճել են 2.9%-ով, այդ թվում՝ պարենային ապրանքներինը (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ)՝ 4.3%-ով, ոչ պարենային ապրանքներինը՝ 1.1%-ով, ծառայությունների սակագներինը՝ 1.3%-ով:
ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության հրապարակած տվյալների համաձայն՝ 2010թ. մարտին, փետրվարի համեմատ, ՀՀ սպառողական շուկայում արձանագրվել է 0.8% գնաճ, այդ թվում՝ պարենային ապրանքների (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ) գներն աճել են 0.9%-ով, ոչ պարենային ապրանքներինը՝ 0.8%-ով, իսկ ծառայությունների ոլորտում գրանցվել է սակագների 0.8% հավելաճ:
News.am



ՀԱՆՈՒՆ ԿԱՐԳ ՈՒ ԿԱՆՈՆԻ

Այն, ինչի մասին պիտի պատմեմ, իրավական իր անվանումն ունի՝ օրենսդրության խախտում, հանրային լեզվով՝ խղճի կորուստ: Մի քիչ պատմություն: Կար ժամանակ Ստեփանակերտում մեր արդյունաբերական հսկաներն էին գործում՝ մետաքսկոմբինատը, կոշկի ֆաբրիկան: Երկրորդն առաջինից հազիվ մի երկու հարյուր բանվոր-ծառայողով էր պակաս և ուներ 2800 աշխատող: Չարաղետ խորշակ անցավ թե՛ առաջինի, թե՛ երկրորդի, թե՛ նրանցից համեմատաբար փոքրերի վրայով: Փակվեցին, թալանվեցին: Բախտը միայն կոշիկի ֆաբրիկային ժպտաց, լրիվ չկործանվեց: Արտադրական ռիթմը, թեկուզ տասնապատիկ թույլ, չմարեց: Գործարանի հարկերից մեկում ստեղծվեց երկու նոր արտադրամաս: Մեկը մինչ այսօր էլ զինվորական կոշիկ է թողարկում, մյուսը՝ հանդերձանք:

Լուր տարածվեց, թե կանչում և առաջարկում են դիմումներ գրել՝ աշխատանքից ազատվելու մասին: Ինչպե՞ս, հանուն ինչի՞, գո՞ւցե արտադրամասն է փակվում՝ եզրակացնում էին շատերը: Ճշմարիտը, սակայն, այլ էր: Հումք չկա, պարապուրդ է հայտարարվում երկար ժամկետով և, որպեսզի տնօրենը «չտուժվի», պարապուրդի դիմաց վճարումներ չանի, գտնվել է հարմար տարբերակը՝ «խնդրել» արտադրամասի բանվոր-ծառայողներին դիմումներ գրել՝ աշխատանքից ազատվելու մասին, խոստանալով հումք ստանալուց բոլորին վերականգնել իրենց նախկին աշխատատեղերում:

«Խոհեմ» գտնվեցին բոլորը, «կամավոր» դիմումները դարս-դարս կիտվեցին բաժնի վարիչի սեղանին: Հրամանների ձևակերպումն էլ կատարվեց ըստ դիմումների ամսաթվերի, որ պարտադրությամբ գրանցվել էին մեկը մեկից տարբեր: Դե եկ ապացուցիր, թե գործարքը չի պարտադրվել, կամավոր է եղել: Գիտեմ, հանդիմանողներ կլինեն և կասեն՝ ինչպիսի՜ հպատակություն տիրոջ կամքին: Տես, է՜, կավելացնեն, դղրդում է Եվրոպան միլիոնավորների միտինգներից ու ցույցերից, այնքան հուժկու, որ տիրողներին մնում է ենթարկվել դժգոհների կամքին: Մերն ուրիշ է, դուրս մնացիր կյանքի ընթացքից, մոռացիր նորից նրա մասնակիցը լինելու իղձդ: Կա և «չճանաչված երկրի» միտման ընկալումը, սակայն չմոռանանք հիմնականը: Դա մեր խղճուկ տնտեսությունն է: Միայն տեղ-տեղ է, որ առկայծում է մեր նախկին արտադրական նախկին հզորությունների աշխատանքի աղոտ ճրագը:

Անհետ անցել են ժամանակները, երբ նույնիսկ աշխարհի դասական երկրներն էին սպասում հայի արտադրանքին: Գորիսի միկրոշարժիչները մինչև Գերմանիա, Բելգիա էին առաքվում: Այսօր երեկվա մեր ունեցածի պակասը չէ միայն, փոխվում է մեր ազգային դիմագիծը: Աշխարհում ամենից կարդացող ազգի համբավ ունեինք, կորցրինք: Մուրող հայի երբեք չէիր հանդիպի, հիմա հանդիպում ենք: Աղբարկղներում մթերքների մնացորդներ որոնողներ չկային, հիմա կան: Մեկ-մեկու նկատմամբ էլ ուշադիր էինք, իրար հարայի հասնող:
Ամիսներ առաջ էր: Մեր լրագրողներից մեկին ամառային տապին դեմ-հանդիման է ելնում մի կին՝ երկու դպրոցահասակ երեխայով, երեքն էլ ոտից գլուխ ձմեռային հագուստ-կապուստով: Պատմում է իր ապրուստի մասին, որ ողբերգության է հավասար: Փախստական է, առանց ամուսնու: Երկու տեղ հավաքարարուհի է աշխատում, մեկից ստացածը տան վարձ է տալիս, մյուսով՝ հացով ապահովում իրեն ու երեխաներին:

Ընդհանրապես, եթե ինձ հարցնելու լինեն, թե ինչպիսի երկրի պես կուզենայի տեսնել Հայաստանն ու Արցախը, անվերապահ կասեի՝ Իսրայելի: Եվ ոչ միայն նրա համար, որ աղքատությունը բացառված է այս երկրում: Ամենից շատ հրապուրում է այն, որ Հայաստանի պես փոքր տարածք ունենալով, հզոր է իր տնտեսությամբ, ռազմական դիմակայությամբ: Գրում եմ այս տողերը, իսկ հեռուստաէկրանից Իսրայելի վարչապետը Էրդողանին զգուշացնում է իր երկրի նկատմամբ անբարեհաճության շարունակման դեպքում դադարեցնել ռազմական տեխնիկայի մատակարարումը Թուրքիային, իսկ եթե հավելենք նաև, որ Իսրայելից ռազմական տեխնիկա է ստանում նաև ԱՄՆ-ն, պատկերը լրիվ կդառնա:

Հրեաներն աշխարհով մեկ սփռված են ավելի շատ, քան մենք՝ հայերս: Բայց նրանք հավաքվում են հիմա հայրենի երկրում, մենք՝ ցրվում: Հազիվ յոթ հարյուր հազար բնակիչ ուներ 1946-ին եւ տասը հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքը, որ ՄԱԿ-ի որոշմամբ հռչակվեց որպես Իսրայելի պետություն: Այսօր ութ միլիոն է նրա բնակչության թվաքանակը: Ահռելի աճ, որին նախանձել կարող ենք մենք: Իսկ այն, որ մեկուկես միլիոն էլ պետական ծրագրով հայրենադարձվո՞ւմ են: Բոլորին էլ տուն, աշխատանք տալիս են, ընտելացնում մայրենի լեզվին: Մերն ուրիշ է, արտահո՜սք, որ խարխլում է երկրի գոյության հիմքերը:
Միայն Ռուսաստանի Դաշնությունում 360 հազարի փոխարեն ներկայումս երկու և կես միլիոն հայ է բնակվում: Սփյուռքն ենք ավելացնում: Իսկ ինչի՞ հաշվին՝ հայրենիքի մերկացման: Չէ՞ որ մեզնից հեռացողն ուրիշի հողն է ծաղկեցնում, ուրիշի տունը շենացնում: Իսկ ազգային ակունքներից կտրվե՞լը, օտար երկրների խառնարաններում ձուլվե՞լը:

Գլխավորն այսօր վիճակագրությամբ չխաբվելն է: Մինչև իսկ կասկածելի են ԼՂՀ-ում մի քանի տարի առաջ կայացած մարդահամարի տվյալները, ըստ որի ԼՂՀ բնակչությունը կազմել է 139 հազար, որում ընդգրկված էին նաև ազատագրված շրջաններում ապաստանածները: Ընդհանուր առմամբ դժվար է հաստատել, թե լիակատար ճշգրտությամբ են անցկացվել հաշվարկումները: Այսպես, օրինակ, մայրաքաղաքի Իոսիֆյան փողոցում մարդահամարի և ոչ մի հաշվառող չի եղել և հնարավոր է, որ, ինչպես և հերթական ընտրությունների ժամանակ, հիմք են ընդունվել կոմունալ ծառայությունների տեղեկությունները: Մինչդեռ նշված փողոցի նախկին ընտանիքներից մնացել է միայն վեցը:

Տագնապալից են և մեր գյուղերից ստացվող տվյալները: Ողբերգությո՞ւն չէ, արդյոք, որ անցյալ դարի մեր լրիվ դատարկված գյուղերի թվաքանակը ավելացրին ևս երկուսը՝ Քյաթուկն ու Դահրազը: Շահմասուրի գյուղապետն է մամուլում փաստում՝ գյուղում եղած 56 ընտանիքից 28-ը, այսինքն՝ կեսը, թողել է գյուղը: Նոսրանում են և մեր խոշոր գյուղերը. բավական թվով բնակիչներ են թողել, օրինակ, Մեծ Թաղերը: Չեմ կարծում, թե գոնե Ճարտարում վիճակը բարվոք է: Միչև 700-800 հոգի, հիմնականում երիտասարդներ, աշխատում էին նրա 1000 հեկտար խաղողայգիներում: Հիմա ինչո՞վ զբաղվի ճարտարցի երիտասարդը, երբ ընդամենը մի քանի տասնյակ այգիներ են մնացել, երբ չկա անասնապահական համալիրը՝ իր 700-800 կովերով:

Այս ամենի մասին ճշգրիտ շատ տեղեկություններ կարող է տալ մեր վիճակագրությունը, բայց չի տալիս: Հնարավո՞ր չէ, օրինակ, ընտրովի վիճակագրություն անցկացնել մեր խոշոր գյուղերում բնակչության տեղաշարժերի մասին: Կարող է, բայց, հավանական է, խանգարում է զգաստությունը՝ հանկարծ տեղեկությունները լինեն «անհաճո» և դուր չգան «վերևներին»: Իզուր չէ, որ շեղում կատարեցի թեմայից: Նպատակս է ավելի տեսանելի դարձնելու այն, որ մենք չունենք ավելի հրատապ խնդիր, քան մեր քայքայված տնտեսության վերականգնումը և դրա հիման վրա արտահոսքի կանխումը: Արդյո՞ք չենք ուշանում ամեն ինչում:
Ներկայումս ըստ երևանյան «Նովոյե վրեմյա» թերթի տեղեկատվության, ՀՀ-ի ղեկավարությունը, անձամբ նախագահ Ս. Սարգսյանը, խորապես մտահոգված են հանրապետության գյուղատնտեսության անմխիթար վիճակով և այն համոզմանն են, որ առանց հողօգտագործման ներկայիս կարգի վերափոխման հնարավոր չէ և ոչ մի առաջընթաց: ՀՀ-ում այժմ մշակվում են մինչև 2020թ. ներառվող ծրագրեր, որոնց նպատակը կոոպերացման տարբեր ձևերին անցնելն է:

Մամուլում մի անգամ չէ, որ մեզանում խոսք է բացվել այդ մասին: Բայց՝ լռություն, որն այժմ էլ պահպանվում է: Հզոր տնտեսություն, նոր բազմաթիվ աշխատատեղ՝ այս պիտի լինի մեր Ազգային Ժողովի առաջիկա ընտրությունների անցկացման ժամանակ քարոզչության խարիսխը: Մինչդեռ հանրային հեռուստատեսությամբ կուսակցությունների ներկայացուցիչների առաջին ելույթներով հուսախաբ եղանք: Ժողովուրդը կատակով ասում է՝ ուր որ է հերթը կհասնի հավաբների սեփականաշնորհմանը:
Փաստորեն պետությունը զրկվել է մեր սոցիալ-տնտեսական համակարգը կառավարելու լծակներից: Մի բնագավառ, որով ԼՂՀ-ում կարող ենք հպարտանալ, շինարարությունն է: Կառուցում ենք, շատ ենք կառուցում: Բայց մի պահ մեզ հարցնենք՝ ամե՞ն ինչ է, որ թելադրված է ժամանակի պահանջով: Պե՞տք է, որ կենցաղային և առևտրական հաստատություններով գերհագեցած Ստեփանակերտում ունենանք նոր սուպերմարկետներ, ռեստորաններ, հանդիսությունների տներ այն դեպքում, երբ վերջին քսան տարում արտադրական բնույթի գործարկված միակ օբյեկտը «Արցախֆրուտ»-ն է՝ իր այնքան էլ ոչ մեծ կարողությամբ:

Պե՞տք էր, արդյոք, որ մենք ունենանք բուսաբանական այգի և այդ պատրվակով հողին հավասարեցնենք մեր ծաղկաբուծարանը (օրանժերեյա), որը մայրաքաղաքին ծաղիկներով ու տնկիներով միակ ապահովողն էր: Մի շրջանի բնակչության չափ բնակչություն էլ չունենք, բայց, տեսեք, կառավարական ինչպիսի համալիրներ ունենք: Միլիարդավոր միջոցներ ունեցող երկիրը չէր անի այն, ինչ հիմա մենք անում ենք մայրաքաղաքի Ս. Շահումյանի անվան պուրակում և Ն. Ստեփանյանի անվան զբոսայգում: Երկուսն էլ բարեկարգ էին, ընդամենը թեթևակի նորոգումների ենթակա: Մինչդեռ հիմա երկուսն էլ հիմնովին քարուքանդ են արվում: Հանուն ինչի՞: Գո՞ւցե հաճախորդների լիարժեք ժամանցի համար: Այդ դեպքում Շահումյանի անվան պուրակում ամռան տապին մարդկանց արևից պաշտպանող սաղարթախիտ ծառերն ինչո՞ւ հատվեցին:

Ստեփանակերտում վերջին 20 տարում աճեցված ծառի չես հանդիպի, մինչդեռ մեր կանաչ բարեկամներից զրկվել են ամբողջական փողոցներ: Չորս ժամ տևեց իմ բանավեճը վերևում հիշված արտադրամասի տնօրենի հետ, և նա ոչ մի կերպ չփորձեց զիջել իր դիրքերը: Այս արտադրամասի և նրա շրջապատի տերն ու տիրականը ես եմ, իմ ցանկացած կարգ ու կանոնը հաստատողը՝ ևս: Այսպիսին էր նրա խոսքը երկարատև զրույցի ընթացքում. «Գնացեք, երկու կողմից կողպեքով փակեցեք մեր գլխավոր մուտքի դարպասը»:
Հիշենք, կար ժամանակ, որ այսպիսի հրահանգներ արձակում էին նախկին իշխանները, կնյազները... Մեր հողում ինքնիշխան մի տիրույթ է ստեղծել արտադրամասի տնօրեն Ն. Մանուչարյանն իր համար, և մեկը չկա, որ նրան ասի՝ ցած իջիր երկնքից, ժամանակները փոխվել են: Տուն դարձա ես այդ հանդիպումից և երկար ժամանակ մտորումների մեջ էի: Ամենից շատ հուզում էր այն միտքը, թե այս ինչպես է, որ ժողովրդավարական համարվող մեր երկրում օրը ցերեկով արհամարհվում, փողոց է նետվում աշխատավորական մի ամբողջ կոլեկտիվ և չի գտնվել մեկը, որ պաշտպան կանգնի նրան: Կամ հետաքրքրվե՞լ է մեկ ուրիշը, թե ինչ մակարդակի աշխատավարձ են սահմանված արտադրամասում...

Պարզվում է՝ արհմիությունների հանրապետական խորհուրդն անտեղյակ է այս ամենից... Մտորումները ինձ ավելի հեռուներն են տանում: Այդ ինչպե՞ս է, որ մեր բնակիչներից շատերը գոհ չեն մեր նախարարների աշխատանքից: Փորձիր հեռախոսով կապվել մեկի հետ և քեզ հուսախաբ կանի նրա աչալուրջ քարտուղարուհին՝ իր «զբաղված է», «մոտը հաճախորդ կա», «հեռախոսով խոսում է» պատրաստի խոսքերով:
Մարդկանց հետ չշփվելը, սև ապակիներով մեքենայով շրջագայությունը սահմանափակում է շրջապատի հետ հարաբերվելու նրանց տեսադաշտը: Տեղյա՞կ են, օրինակ, մեր մեծամեծերը, որ մեր շատ գործարարներ աշխատանքի են ընդունում միայն մինչև 30, առավելագույնը՝ 35 տարեկաններին, որ մեծ տարածում է գտել 12-ժամյա աշխատանքային օրը՝ առանց շաբաթական հանգստի օրվա և տարեկան արձակուրդի:

Երկու տարուց ավելի է, ինչ տեղական մամուլն ահազանգում է մեր անտառներում ընկուզենիների, կաղնիների, այլ թանկարժեք ծառերի զանգվածային ու անօրեն հատումների մասին: Լիովին մերկացել են մեր շատ անտառատարածքներ, այդ թվում՝ Սարսանգի հրաշագեղ ձորակը: Երկու տարի՝ և ոչ մի արձագանք չեղավ: Միայն վերջերս հանրապետության դատախուզության վճռով թեթևակի տույժ ստացան Ասկերանի շրջանի գյուղերի գյուղապետերը: Այդպես էլ հանրությանն անհայտ մնաց, թե ինչու գործը սահմանափակվեց միայն երկու գյուղով և, որ քիչ կարևոր է, թե ովքեր են այդ ծառահատումների նախաձեռնողները: Մինչդեռ հանրությունում լուրեր են պտտվում այն մասին, որ հանցավոր գործարքին մասնակից են մեր որոշ պաշտոնյաներ և որ դրանից նրանք շահել են ոչ քիչ խոշոր գումարներ: Ժամանակն է, որ մեր մամուլն էլ հառնի իր երկարամյա նինջից, և սկսի ահազանգել օրախնդիր հիմնահարցերի մասին: Մոտ 200 լրագրող ունենք, բայց լսելի չէ նրանց ձայնը՝ ուղղված հոռի բարքերի վերացմանը:

Արցախը մեր տունն է, մեր հայրենիքը: Եթե մենք բարվոք վիճակում ենք ուզում տեսնել մեր այդ տունը, պարտավոր ենք բոլորս անել ամեն հնարավորը, որ նրանում գերիշխի կարգն ու կանոնը, տեղ չունենան անօրինությունն ու կամայականությունը:

ԵՂԻՇԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեծ հայրենականի վետերան,
լրագրող

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Հոդվածում շոշափված հարցերը, կարծում ենք, կարժանանան իրավասու մարմինների՝ մասնավորապես հանրապետության դատախազության ու արհմիությունների հանրապետական խորհրդի ուշադրությանն ու արձագանքին, և վերջիններս իրենց խոսքը կասեն հոդվածում հիշատակված արտադրամասի կոլեկտիվին աշխատանքային պարապուրդի ժամանակ օրենքով սահմանված դրամական վճարումներից զրկելու, իսկ դատախազությանը՝ նաև ԼՂՀ անտառներում մեծ քանակությամբ ծառերի անօրեն հատումների վերաբերյալ։



«ՄԵՆՔ ՉԵՆՔ ԿԱՐՈՂ ՀԱՆԴՈՒՐԺԵԼ, ՈՐ ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ՃԻԳԵՐԻ ՈՒ ԿՈՐՈՒՍՏՆԵՐԻ ԳՆՈՎ ՁԵՌՔ ԲԵՐԱԾԸ ՓՈՇԻԱՑՎԻ...»

(Հայտարարություն)

Շուրջ մեկ ամիս առաջ մենք ՀՀ իշխանություններին ներկայացրեցինք Հայաստանի, ինչպես և աշխարհասփյուռ հայության կենսական շահերը շոշափող միջպետական՝ հայ-թուրքական և հայ-ադրբեջանական բանակցությունների ընթացքը հնարավորինս գաղտանզերծելու պահանջը: Մենք քաջ գիտակցում ենք, որ Հայաստանում գործող կասկածելի լեգիտիմության իշխանությունը չունի վստահության այն բարձրագույն աստիճանը, որ հայ ազգը կուրորեն հավատա նրան:
Մեր բոլոր հորդորների և պահանջների արդյունքում իշխանությունների կողմից առայսօր չկա ոչ մի արձագանք: Համանման իրավիճակներում բանակցային գործընթացը փակ պահելու անթափանց գաղտնապահությունը իմաստալից է միայն այն դեպքում, երբ կա օտարների հետ գործարքի արդյունքում սեփական հասարակության շահը ոտնահարելու նպատակ:
Կարգավորման այսպիսի գործընթացները կարող են հեռուն գնացող ծանրագույն հետևանքների հանգեցնել, ինչից ելնելով մենք մտադիր չենք համբերել այնքան ժամանակ, որ կանգնենք արդեն միջազգայնորեն ճանաչված փաստի առաջ:

Արտաքին քաղաքականության կայունության ու անկախության հիմնասյունը արդարացի ու արդյունավետ ներքին քաղաքականությունն է, սակայն փաստենք, որ այս դաշտում ևս իշխանության որդեգրած ուղին իր ամենօրյա դրսևորումներով մեր հայրենիքը քայլ առ քայլ մոտեցնում է անկման շեմին, ինչից ելնելով, համոզված ենք, որ այս իշխանությունը արտերկրում ի զորու չէ հավուր պատշաճի ներկայացնել հայ ժողովրդի հավաքական շահը:
Հասարակության հետ կարևորագույն խնդիրների շուրջ երկխոսության դաշտի բացակայությունը ևս մեկ անգամ ապացուցում է, որ Հայաստանի իշխանության և պետությունը կրող ազգի միջև չկա հաղորդակցություն, հետևաբար նաև՝ վստահություն: Այսօր Հայաստանում իշխանությունը վեր է ածվել մարմնից կտրված գլխի, որի գործողությունների առանցքը սեփական իշխելատենչին հագուրդ տալու ձգտումն է, այլ ոչ թե ազգի շահը սպասարկելը:

Հասարկության պահանջների հանդեպ իշխանության բացարձակ բթացման և հակաժողովրդական քաղաքականություն որդեգրելու աններելի դրսևորում է աղքատացումից հյուծված ժողովրդին նոր, ավելի ծանր հարկային բեռ և տնտեսական իրավիճակ պարտադրելը:
Երբ խոսքը վերաբերվում է մեր՝ ազատամարտիկներիս շահերին, մենք կարող ենք լռել՝ պատվից ցած համարելով մեր աննախանձելի հասարակական ու տնտեսական վիճակից բողոքելը, սակայն որպես հայ ժողովրդի զավակներ, մենք չենք կարող անտարբեր մնալ լայն հասարակական խավերի, իսկ որոշ դեպքերում՝ ողջ հասարակության շահերի ոտնահարման հարցում:
Այսօր ակնբախ երևում է, որ իշխանության քաղաքականության արդյունքը լինելու է աղբարկղներում իրենց հանապազօրյա հացը որոնող մեր հայրենակիցների քանակի բազմապատկումը:
Հայրենակիցներ, Ղարաբաղյան ազատամարտում հաղթանակ տարած սերնդին բաժին հասած այս նվաստացումն ու անարդարացիությունը արդյունքն է իշխանությունների գիտակցված և նպատակային քաղաքականության: Ցավով պետք է նշենք, որ ստեղծված իրավիճակը խարտոցի նման մաշում է բարոյական վեհ արժեքների վրա հիմնված հայ ժողովրդի ոգեղեն էության առանցքը:

Ազատամարտիկներս համոզված ենք, որ հայ ժողովրդի պատմական քառուղիներում մեր սերունդը իրականացրել է լրջագույն փոփոխություններ՝ արյուն թափելով ռազմադաշտերում և զրկանքների դիմանալով թիկունքում, և մենք չենք կարող հանդուրժել, որ համազգային ճիգերի ու կորուստների գնով ձեռք բերածը փոշիացվի և փլուզման բերվի խաղաղ պայմաններում:
Ուստի, ևս մեկ անգամ կոչ ենք անում ՀՀ նախագահից սկսած բոլոր բարձրագույն պաշտոնյաներին՝ սթափվել և գիտակցել, որ արդարացիության հաստատումը Հայաստանում չունի այլընտրանք: Երկիրը պետք է վերադառնա զարգացման ակոսի մեջ: Հայաստանի իշխանությունները թող ընդունեն սա որպես վերջին պահանջ և հիշեն, որ անգամ ծայրահեղ բռնատիրական ռեժիմները ոչինչ են ժողովրդական ցասման ալիքի առջև:

«Ղարաբաղի պատերազմի վետերաններ»,
«Ազատամարտի եղբայրություն»,
«Դաշտային հրամանատարների խորհուրդ»
31.03.10



ՀԱՐԳԵՆՔ ԱԶԱՏ ԽՈՍՔԸ

Գաղտնիք չէ, որ այսօր մենք՝ թոշակառուներս, գտնվում ենք սոցիալական ծանրագույն վիճակում: Ժողովրդավարական ուրիշ երկրների թոշակառուների նման չենք կարողանում վայելել մեր վաստակած հանգիստը: Մենք չենք կարող ծանր պահեր չապրել այն կորուստների, այն անմարդկային պայմանների համար, որոնք հաղթահարեց մեր ժողովուրդը, ավագ սերունդը:
Այսօր շատ բարդ ու հակասական հարափոփոխ իրադրության պայմաններում է գտնվում ողջ աշխարհը: Հատկապես մեր տարածաշրջանը դրա վառ դրսևորումն է հանդիսանում: Մարդիկ կարծես թե շունչները պահած, համակ լսողություն դառած, սպասում են իրենց հիմնահարցի լուծմանը: Այդպես էլ մենք էինք սպասում Արցախի հարցի հայանպաստ լուծմանը, Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը… Բազում ու բազմաթիվ հարցեր:

Բայց, արդյո՞ք մեզ հաջողվում է համապատասխան տեղեկատվություն ստանալ մեր լրատվական միջոցներից: Իհարկե ոչ: Շատ դժգոհ ենք «Ազատ Արցախի»-ի հրապարակումներից, որը համարվում է պետության խոսափողը, կուսակցական մամուլի մեծ մասից, որոնք առավելապես տպագրում են իշխանահաճո նյութեր։
Մի ժամանակ մեր լրատվական դաշտում գործում էին «Դեմո» և «Հավատ» հանրային թերթերը, որոնք ազատ խոսքի ջատագովներ էին, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով նրանք ասպարեզից հեռացան: Կարծես առաջացած լրատվական վակումը լրացնելու համար ծնվեց «Նոր էջ» հանրային թերթը, որը կարճ ժամանակահատվածում դառավ հանրության ցանկալի լրատվամիջոցը: Շատ ցավալի է, որ այդ թերթը չունի բարերար-հովանավորներ և առավելապես տպագրվում է միայն թերթի բարեկամների համեստ միջոցներով: Ուրախալի կլինի, որ լրատվական այդ միջոցը հենց առաջինը հավանավորվի պետության կողմից: Այդ թերթի պահանջը խիստ զգացվում է այսօր։ Մի՞թե հնարավոր չէ փոխել նրա հրապարակման պարբերականությունը և այն դարձնել շաբաթաթերթ:

Մի խումբ արցաշցիներ՝
Ն. ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ, Ժ. ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ,
Լ. ՄԱՆԳԱՍԱՐՅԱՆ, Ս. ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ,
Ա. ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ, Մ. ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Բ. ՄԱՆԳԱՍԱՐՅԱՆ, Ե. ԱՂԱԲԱԼՅԱՆ,
Մ. ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ, Ժ. ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆ,
Ե. ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Նամակագիրներին շնորհակալություն ենք հայտնում «Նոր էջի» հանդեպ սրտացավ ու ջերմ վերաբերմունքի համար։ Միաժամանակ ուզում ենք հայտնել, որ սույն թվականի 2-րդ եռամսյակից ԼՂՀ-ում հրատարակվող մի շարք պարբերականներ, այդ թվում՝ «ՆԷ»-ն, պետության կողմից ստացել են տարբեր չափի ֆինանսական օժանդակություն։ Մեր թերթը հնարավորություն է ստացել հոգալու տպագրական և այլ կարգի որոշ ծախսեր, սակայն «ՆԷ»-ն առայժմ շատ հեռու է որպես շաբաթաթերթ լույսընծայվելու հնարավորությունից։



ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄԵԿ ՔԱՅԼ՝ ՔԱՂԱՔԱԿԻՐԹ ԼԻՆԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Մայրաքաղաքի՝ որպես մաքրության խորհրդանիշի համբավը հասցրել է տարածվել աշխարհով մեկ: Կառուցող ու պահպանող թևը ջանում է հնարավորինս կայուն պահել այդ կարգախոսը, բայց որոշ կարգազանցների պատճառով ամեն ինչ զրոյի է հավասարվում։

Եթե քաղաքի փողոցներում, միմյանցից աննշան հեռավորության վրա տեղադրված աղբարկղերի շուրջ ծավալվող անօգուտ մեկնաբանումներն այսօր ծեծված թեմա են համարվում, ապա այս անգամ փորձենք խնդրին մոտենալ այլ տեսանկյունից: Խոսքն ուղղենք քաղաքի սահմանամերձ, տնամերձ, բակամերձ հատվածներում տեղադրված մեծ աղբարկղերին, որոնք տեսանելի են անգամ հսկայական հեռավորությունից: Երբեմն այդ տարաների կանաչ գույնն աչքի է զարնվում անգամ փողոցի մյուս ծայրից:

Բայց դե, չնայած այդ ուղղությամբ տարվող լուրջ աշխատանքներին (սանմաքրման, կանաչապատման, աղբահանման և համապատասխան այլ կազմակերպությունների կողմից տարվող աշխատանքներ), չարակամ ձեռքն իրենն է անում: Քաղաքում տեղակայված որոշ աղբարկղերում աղբի փոխարեն վխտում են թափառական կատուներն ու նրանց անտեր ձագերը, գազազած շներն ու բազում հիվանդությունների բացիլակիր մկներն ու առնետները: Այդ «բարիքներից» անմասն չեն մնում հավերն ու աքլորները, որոնք անտեսված ու մոռացության մատնված իրենց տերերի կողմից, ժամերով քուջուջ են անում աղբակեղտի մեջ՝ Թումանյանի հեքիաթի անհաղթ աքլորի պես երևի փորձելով ոսկի գտնել, բայց կեղտոտ լաթերից, որդերից ու միջատներից բացի, ուրիշ ոչինչ չեն հայտնաբերում այնտեղ։

Իսկ մեկ այլ վայրում կարելի է հանդիպել թումանյանական շունն ու կատվի դեռ չավարտված մենամարտին, չնայած քիչ չեն դեպքերը, երբ նույն կարգավիճակում հայտնված քաղցած մուկը, կատուն ու շունը «գործով տարված», ստիպված են ժամերով հանգիստ տանել միմյանց ներկայությունը:
Պուշկին, Հեքիմյան և այլ փողոցներին կից տեղադրված աղբարկղերն արդեն հոգնել են երկար դատարկ մնալուց և «իրենց գրկում» նիրհող շներին ու կատուներին ապաստարան տրամադրելուց: Աղբամաններից այն կողմ բացվող անհրապույր տեսարանն ուղղակի ապշեցնող է՝ ցաքուցրիվ եղած, կույտերով դարսված, գարշահոտ աղբաթմբեր... Պարզվում է, թափված աղբի տարածքը տնամերձ հողամաս է, այգի: Այնինչ այն արդեն հասցրել է վերածվել աղբանոցի:

Զարմանում ես մարդ արարածի վրա: Ոտքով հատում, հսկա տարածք է անցնում և, աղբարկղերին չհասած, իր ձեռքի պարունակությունը նետում է աղբարկղի մոտ՝ պատռված տոպրակի պարունակությունը թափելով աջ ու ձախ։ Ընդամենը մեկ քայլ՝ քաղաքակիրթ լինելու համար...

Զարմանալի է, ի՞նչի համար են տեղադրված աղբարկղերը: Անտեր ու անօգնական կենդանիների՞, հարևանների հավերի՞, թե՞... Քիչ չեն դեպքերը, երբ մեքենայի պատուհանից կամ մյուս մայթից նետում են դատարկ շշեր, որի արդյունքում՝ դրանց մի մասը ջարդվում է և լցվում երթևեկելի հատվածը՝ պատճառ հանդիսանալով դժբախտ պատահարների:
Ասում են՝ «Մեկը բոլորի համար, բոլորը՝ մեկի համար»: Ի՞նչ բոլոր, ի՞նչ մեկ: Եթե չկա տարրական քաղաքավարություն, էթիկա: Եվ հենց այդ մեկն էլ կարող է իր անփույթ ու տհաճ արարքով կարծիք ձևավորել բոլորի մասին: Այսօր հենց այդ մեկն է պատկերացում տալիս երկրի, ազգի, մշակույթի, սովորույթների, մտածելակերպի, ճաշակի մասին:
Այսօրինակ մարդիկ հաճախ կատարելով իրենց «սև գործը», զգուշորեն չորս կողմն են նայում և ինքնագոհ ժպտում՝ լավ է, ոչ ոք չտեսավ։ Հնարավոր է՝ կողքից ոչ ոք չտեսավ, բայց «ներսից» մեկը հո տեսավ։ Ձեր խիղճը չէ՞ որ տեսավ, թե՞ արդեն կուրացել է կամ քնով անցել...

ԱՆԱՀԻՏ ՀԱԿՈԲՅԱՆ

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Հարեվաններից ու ականատեսներից լսել ենք, որ, այնուամենայնիվ, «աղբանետման» գործում ամենապրոֆեսիոնալը մեր կարկառուն պոետներից մեկն է, որ օլիմպիական մարզիկի պես մի քանի անգամ օդում պտտում է 1-2 օրվա իր «քուջուջի» մնացորդներով լի տոպրակն ու այնպիսի ճարպկությամբ նետում աղբարկղի ուղղությամբ, որ մինչև «նպատակակետին» հասնելը, տոպրակի գարշահոտ պարունակությունը սփռվում է փողոցով մեկ...



ԵՐԿԱՐԱԿԵՑՈՒԹՅԱՆ ԳԱՂՏՆԻՔԸ

Վերջերս իմ հայրենի Մեծ Թաղերը վերջին հրաժեշտը տվեց Պուժի տատիկին, որին բոլորն ուղղակի Պուժի աքա էին ասում: Վերջինս 92 տարեկան էր, բայց դեռ կարողանում էր ներս ու դուրս անել, առողջ դատել: Մի խոսքով՝ ոչ մեկին (տղաներ, հարսներ ունի, տասնյակ թոռներ ու ծոռներ) նեղություն չէր տալիս: Ինքն էր իրեն խնամում, իր մասին հոգում: Պարզապես վերջին երեք օրը հիվանդացել, անկողին էր ընկել ու… Ասել է թե՝ ինքն իրեն սպառել էր: Դե, չէ՞ որ բնությունն էլ իր «օրենքներն» ունի...

Համենայնդեպս, Պուժի աքան գյուղի երկարակյացներից մեկն էր համարվում: Ու երկար ապրելու գաղտնիքը պիտի տեսնել ոչ թե անհոգ մանկության, մեծ հարստության մեջ (որ չի ունեցել ընդհանրապես), այլ նրանում, որ ողջ կյանքում կապված է եղել հող ու ջրի, հանդ ու դաշտի, ծառ ու այգու հետ: Ամենակարևորը, մաքուր օդ է շնչել, սառնորակ աղբյուրի ջուր խմել, թարմ կաթ ու բանջարեղեն, անուշահամ մրգեղեն վայելել...

Ճիշտն ասած, տարիք առած մարդիկ գյուղում ամենևին էլ մատների վրա չեն հաշվվում: Անուննե՞ր: Խնդրեմ՝ Հեղուշ Ալթունյան, 90-ը վաղուց է ետևում թողել, չնայած կատակով ասում են, թե դեռ «կարգին» չի ծերացել, թեև հազար ու մի զրկանք է կրել, դժվարություն, պակասություն տեսել: Նույնիսկ պատշարին է օգնել, քար ու ցեխ է կրել, անտառից փայտ բերել:
Նույնը կարելի է ասել Արտո Աղաբեկյանի, Համեստ Միրզախանյանի, Գալյա Բադասյանի, Արփենիկ Վարդանյանի, Նիկոլայ Մարգարյանի մասին: Վերջինս «աչք է բացել» ֆերմայում: Քանի՜-քանի տարի նա տքնել, կովերից հազարավոր տոննաներով կաթ է կրել, նկարը «պատվո տախտակից» չի իջել (այն տարիներին դա մեծ պատիվ էր, հարգանքի ու վստահության լավագույն արտահայտություն):

Նիկոլայը Մեծ հայրենականի մասնակից է ու, չնայած պատկառելի տարիքին, այսօր էլ մեկ-մեկ նստում է ձին ու գնում «Մայր խաթուն» աղբյուրից քիչ ներքև փռված իր բանջարանոցը՝ մի երկու ժամով ձեռքը հողին կպցնելու, մտքում նրա հետ մտերմիկ զրուցելու, անտառի հովը շնչելու, հրաշք բնության հրաշքները նորից ու նորից մոտիկից տեսնելու ու հիանալու, անցած-գնացած տարիների անհուն կարոտը առնելու համար: Գործը մարդուն կենդան (առողջ) է պահում: Սա է նրա խոսքը, խրատը ջահելներին: Պարապ նստել չի սիրում: Պարապությունը, ասում է, ամենամեծ հիվանդությունն է: Այսպես է մտածում, այսպես է դատում Նիկոլայ պապիկը, որ նամուս-ղեյրաթով, խելոք, աշխատասեր որդիներ ունի, թոռներ ու ծոռներ…

Ամեն ինչ անցողիկ է: Փող, ունեցվածք, կարողություն... Մի տեսակ խորհրդավոր տոնով ասում է Նիկոլայ քեռին ու հավելում՝ կարևորը առողջությունն է, օջախի ծխի հավերժությունը: Համ էլ, գիտեք էլի, մարդ աշխարհ է գալիս մի բան թողնելու, արարելու, մի բան ստեղծելու ու ոչ թե միայն ուտելու համար: Այս կարծիքին է Նիկոլայ քեռին: Ու ոչ միայն նա, այլև կյանք տեսած, կյանքի համալսարաններն ավարտած, տարիների փորձով իմաստացած մեծերը, տարեցները, որոնք խոսքները մեկ արած, երկարակեցության հիմնական երաշխիքը մաքուր խղճի ու հայրենանվեր գործի, արդար վաստակի մեջ են տեսնում, մաքուր օդի և ջրի, անզուգական բնության պարգևած հոգեկան աննկարագրելի հաճույքի մեջ:

Ի դեպ, բնական խելքով օժտված, գյուղում ծնված ու մեծացած, պարզ ու հասարակ այս մարդկանց կարծիքը, տեսակետը չի ժխտվում արդի բժշկության, գիտության կողմից: Ամիսներ առաջ հեռուստատեսությամբ լսել եմ ուշագրավ մի հաղորդում Ննգի գյուղի մի բնակչի մասին, որը թեև անցել է հարյուրի սահմանը, բայց իրեն լավ է զգում, առողջական վիճակի հետ կապված ոչ մի խնդիր չունի: Ֆիզիկական աշխատանք է կատարում, հողը մշակում, այգում բերք ու բարիք աճեցնում: Ի միջի այլոց, ինչպես շատերն են հաստատում, երկարակյացների ճնշող մասը բնակվում է գյուղական վայրերում: Այս փաստը, կարծում եմ, ապացուցման կարիք չի զգում:

Երկարակեցության կարևոր պայմաններից մեկը, հասկանալի է, ճիշտ ապրելակերպն է: Մարդն իր կյանքում, անկախ տարիքից, պիտի պահպանի չափավորությունը, քանզի չափավորությունը բնության դաշնակիցն է և առողջության պահապանը: Գեղեցիկ են հնչում Ֆրանկլին Ռուզվելտի խորիմաստ տողերը. «Եթե ուզում ես երկարացնել կյանքդ, կարճացրու ճաշիդ սեղանը»: Բնական է, պետք է խուսափել ծխելու, ալկոհոլային խմիչքների չարաշահումից, պետք է կարողանալ մտավոր աշխատանքը զուգադրել ֆիզիկական աշխատանքի, ֆիզիկական վարժությունների հետ, ճիշտ հիշելով, որ վերջիններս կարող են փոխարինել դեղամիջոցին, բայց ոչ մի դեղամիջոց չի կարող փոխարինել ֆիզիկական վարժություններին ու ֆիզիկական աշխատանքին (խոսքը ծանր, հոգնատանջ աշխատանքի մասին չէ):
Մի բան էլ: Հանգիստը, ինչպես ընդունված է ասել, պետք է լինի ակտիվ: Այսինքն՝ հանգստանալ չի նշանակում գալ տուն և իսկույն քուն մտնել բազմոցին: Մասնագետների պնդմամբ՝ երկարակեցության կարևոր պայմաններից մեկն էլ կաթնեղենի, բանջարեղենի, զանազան տեսակի աղցանների, կարտոֆիլի, կանաչեղենի, մրգերի ավելի հաճախակի օգտագործումն է: Սրանք խորհուրդներ են, որ նշված են բժշկական գրականության մեջ: Ու այս բոլոր խորհուրդները ուղղված են մի բանի՝ զգալիորեն բարելավել ժողովրդի կենսամակարդակը և առավելագույնս երկարացնել մարդու կյանքի տևողությունը, կարևորագույն մի հարց, որը մտահոգում է ոչ միայն առանձին անհատների, այլև ողջ հասարակությանը, պետությանը:

ՄԻՔԱՅԵԼ ԲԱԼՅԱՆ
Թոշակառու ուսուցիչ
գ. Մեծ Թաղեր



ԴԱՐՁՅԱԼ ԾԽԱԽՈՏԻ ՎՆԱՍԻ ՄԱՍԻՆ

Բոլորս գիտենք, որ շնչում ենք ամենևին ոչ մաքուր օդ: Նրանում պարունակվում են փոշու հատիկներ, միկրոօրգանիզմներ, քիմիական նյութեր: Մանրէները կարող են թափանցել թոքերի ավելի խոր բաժինները, մինչև անգամ՝ ալվեոլները, որտեղ գազափոխանակություն է կատարվում: Մեր օրգանիզմը մինչև ալվեոլները թափանցած օտար ու վնասակար նյութերից էլ է կարողանում ազատվել:
Բայց թոքերում օդի մաքրման պրոցեսը շատ արագ խախտվում է, երբ մարդ սկսվում է ծխել: Անցյալ դարի 50-ական թվականներին հետազոտությունները հաստատել են, որ արյան մեջ մտցրած նիկոտինը խախտում է շնչափողի և բրոնխների թարթիչների շարժումը, որի համար էլ օդը թոքերում չի մաքրվում: Ծխախոտի ծուխն էլ գրգռելով շնչառական ուղիների բջիջները, ուժեղացնում է լորձի և խորխի առաջացումը:

Ծխողները հեշտությամբ են հիվանդանում խրոնիկական բրոնխիտ, լարինգիտ և այլ հիվանդություններով: Դա է պատճառը, որ շնչառության օրգանների հիվանդությունից բոլոր մահացածների մեջ ծխողները 15 անգամ ավելի շատ են, քան չծխողները:
Ծխողները հիմնականում հիվանդանում են թոքերի քաղցկեղով: Ծխողների մոտ շնչառության օրգանների ծանր հիվանդությունների առաջացումը պայմանավորված է ծխախոտի ծխի բաղադրությամբ՝ 1-3% նիկոտին, 7-8% սպիտակուցներ, 8-10% ածխաջրեր, 1% եթերայուղեր, 6% խեժանյութեր, 11-15% հանքային նյութեր, 70% քիմիական միացություններ: Ծուխը շատ կարճ ժամանակի ընթացքում նկատելի փոփոխություններ է առաջացնում մեր շնչառության, մարսողության, արյան շրջանառության օրգաններում, ողջ օրգանիզմում:

Ծխախոտի բաղադրության մեջ ամենավտանգավորը նիկոտինն է: Ձին սատկում է, երբ նրա արյան մեջ ներարկում են 80 գլանակի մեջ պարունակված թույնը: Նիկոտինը ցնդող, անգույն, յուրահատուկ հոտով հեղուկ է, լավ լուծվում է ջրում, օդում օքսիդանում է, դառնում դարչնագույն: Այն ամենաշատը պարունակվում է ծխախոտի տերևներում: Ծխելիս նիկոտինը գոլորշիանում է, ծխի հետ թափանցում վերին շնչառական ուղիներ և ներծծվելով ազդում մարդու բոլոր օրգանների ու համակարգերի (հատկապես նյարդային, սիրտ-անոթային, շնչառական, ստամոքս-աղիքային) և զգայական օրգանների վրա:
Նիկոտինի մի քանի կաթիլը (100-200 մգ) մարդուն ներարկելիս կարող է մահվան պատճառ դառնալ: Չծխողների համար մահացու դոզան 60 մգ է: Ծխախոտի մեկ գլանակը պարունակում է 1-2 մգ նիկոտին: Դժվար չէ հաշվել, որ քառասուն գլանակի թույնը մահացու է ցանկացած տարիքի մարդու համար: Նիկոտինի ոչ մեծ դոզաների բազմակի ազդեցությունը կարող է առաջացնել ընտելացում, հակում (նիկոտինիզմ) և քրոնիկական թունավորում: Այդպես է մարդը դառնում ծխող:

Նիկոտինը ավելի շատ ծանր ազդեցություն է թողնում երիտասարդ օրգանիզմի վրա: Իմ հաշվումներով՝ ծխողների 30 %-ը սկսել են ծխել 13-17 տարեկան հասակից, 40%- ը՝ 18-23, 15%-ը 24-30, 10%-ը՝ 31-50, 5%-ը՝ 51 և ավել տարեկանից: Նշված թվերը ցույց են տալիս, որ դպրոցներում էլ քիչ չեն ծխողները:
Մարդկության համար ծխելը, իրոք, ամենավնասակար սովորություններից մեկն է, վտանգավոր չարիք առողջության համար: Այդ պատճառով գրեթե բոլոր պետություններում անողոք պայքարում են այդ չարիքի դեմ՝ կիրառելով տարբեր տեսակի միջոցներ և մեթոդներ: Պարզվել է, որ ծխելու դեմ ամենաարդյունավետ մեթոդը հոգեբուժականն է, քանի որ ոչ մի դեղ արդյունք չի տալիս: Արդյունք չի տվել մինչև անգամ ծխախոտի արտադրության կասեցնելը մի քանի պետություններում: Առավոտյան խանութներում ծխախոտ չգտնելով, ծխողները աշխատանքի չեն գնացել:

Ես շատ ծխողների հետ եմ զրուցել. բոլորն էլ փոշմանում են, որ սկսել են ծխել, ամեն միջոցի դիմել են, բայց չեն կարողանում թողնել ծխելը: Շատերն այն համոզմունքն ունեն, որ անհնարին է ծխախոտից ազատվելը:
Ճիշտ չէ նրանց կարծիքը։ Ամեն տարիքում էլ կարելի է թողնել ծխելը. պետք է կտրականապես որոշում կայացնել ծխելը թողնելու մասին և կամքի ուժով կատարել այդ որոշումը: Ինձ հայտնի են մարդիկ, որոնք ծխախոտի տուփը տանը պահելով են թողել ծխելը՝ ապացուցելու համար, որ ուժեղ կամք ունեն: Սխալ են այն ծխողները, ովքեր ցանկանում են թողնել ծխելը՝ օրեցօր քչացնելով ծխած գլանակների քանակը: Օրական մեկ գլանակ օգտագործելու դեպքում անգամ արյան մեջ շարունակվում են պահպանվել իմունիտետային հակամարմինները, որոնք առաջացել են նիկոտինի օտարածին մոլեկուլները քայքայելու համար:

Որոշ ծխողներ էլ ծխելու սովորությունները վերացնելու նպատակով ծուխը կլանելու փոխարեն բերանից են հետ տալիս: Նրանք կարծում են, թե ծխի վնասակար նյութերը չեն թափանցելու արյան մեջ: Բայց այդպես չէ. նիկոտինը 0.2 վայրկյանում էլ հասցնում է բերանից թափանցել արյան մեջ, և ծխելու սովորությունը պահպանվում է:
Ամենադժվար օրերը առաջին 2-3 օրերն են, հաջորդ 6-7 օրերում սկսում են հազել, շնչափողից խորխ է արտադրվում: Շատերը հազից և խորխից վախենում են և նորից սկսում են ծխել: Հազը պաշտպանողական հարմարանք է՝ կուտակված խորխը դուրս նետելու համար: Խորխը մաքրվելուց հետո կենսական պրոցեսները կարգավորվում են, լավանում է մարդու ախորժակը, ինքնազգացողությունը...

Ծխելը մեծ չարիք է մարդու կյանքի համար. միշտ բերանում տհաճ հոտ կա, դեղնում են ատամները, մատները, գիշերը հազելով խանգարում են բոլորի քունը: Նշված վնասները քիչ են ծխողների համար, մի նոր դժվարություն էլ ավելանում է ամուսնանալու ժամանակ՝ շատ հաճախ աղջիկները ծխող տղաների առաջարկած սերը մերժում են…
Ծխելու վատ սովորությունը մեզ մոտ տարածված չի եղել: Օրինակ, մեր գյուղի՝ Ուլուբաբի 365 բնակիչներից ծխում էին միայն երեք տղամարդ: Անցյալ դարի երկրորդ կեսից, միջնակարգ դպրոցում, որտեղ ես սովորում էի (մեր շրջանի ամենամեծ դպրոցն էր) 4-5 ծխող աշակերտ կային: Այս ամենը հիշատակեցի նրա համար, որպեսզի համեմատեմ այսօրվա վիճակի հետ: Չթաքցնենք, մեզ մոտ գրեթե ամեն ընտանիքում ծխող կա։ Եթե նախկինում միայն բարձր դասարանցիներն էին ծխում, ապա այսօր սկսում են ծխել 7-րդ կամ ավելի ցածր դասարանից: Դրանք հիմնականում վատ սովորող և անկարգապահ երեխաներն են: Այստեղ մենք էլ մեղքի բաժին ունենք. տարիներ առաջ խանութներում երեխաներին խմիչք և ծխախոտ չէին տալիս, իսկ հիմա՞…

Մենք մեղավոր ենք նաև նրանում, որ մեր կողքով ծխելով անցնում է դպրոցահասակ երեխա, իսկ մենք անտարբեր ենք մեզ պահում, դիտողություն չենք անում: Ինձ անչափ մտահոգում է այն, որ մեր երեխաները ծխելու հետևանքները չիմանալով, այսպես ծխողներ են դառնում։ Իսկ հետո ստիպված են լինելու մտածել դրանից ազատվելու մասին: Վերջերս Շահումյանի պուրակում մի քանի ծխողներ ինձ խնդրել են խորհուրդներ տալ իրենց՝ ծխելը թողնելու համար: Այդ նույն խորհուրդներն էլ տալիս եմ ընթերցողներին:
Նախ՝ ծխելը թողնելու ժամանակը պետք է ճիշտ ընտրել. երբ հիվանդացել եք գրիպով, անգինայով և ջերմությամբ ուղեկցվող այլ հիվանդություններով, այդ ժամանակ պետք է սկսեք ծխելը թողնել: Հիվանդը ծխելու հակում շատ քիչ է ունենում, կամ ընդհանրապես ծխելու ցանկություն չի ունենում: Հիվանդությունը բուժելուց հետո պետք է կարդալ հետաքրքիր գիրք, զբաղվել գրավիչ աշխատանքով ու գործունեությամբ:

Բարեբախտաբար, մեզ մոտ ծխող աղջկա կամ կնոջ չեմ հանդիպել: Ինձ ուրախացնում է նաև այն, որ Ստեփանակերտի հասարակական տրանսպորտում ոչ մի անգամ ծխող չեմ տեսել: Եվ համոզված եմ, որ արցախցիները կաշխատեն երես թեքել ծխելու մարդասպան սովորությունից, եթե ուզում են առողջ և առույգ լինել, եթե ուզում են քաջ ու առողջ սերունդ ունենալ, որպեսզի կարողանանք պահել մեր անկրկնելի ու գեղեցիկ Հայրենիքը՝ Արցախը:

ԺՈՐԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
կենսաբան



ԼԵՈ. ԱՆՑՅԱԼԻՑ

Եվ հրացանով զինված ռուս զինվորների առջև մորթվում էին խաղաղ ու անզեն քաղաքացիները

(Սկիզբը նախորդ համարներում)

Ցարական զորքերը քաղաքից քաղաք, ավանից ավան էին գնում, կոտրում էին ժողովրդական կարողությունն իրենց մեջ պահող սնդուկները, տանում նրանց մեջ եղած գումարները, իսկ ժողովուրդն իր զայրույթն ու վիշտը մոռացնել էր տալիս նրանով, որ փարում էր Դաշնակցությանը, որի ռազմական ուժերը մտնում էին գործի մեջ՝ տեռորի ենթարկելով կառավարական պաշտոնյաներին՝ սկսելով Գանձակի փոխնահանգապետից:
...Թեև այսպիսին էր ստեղծվող նոր դրությունը, բայց հնչակյանները մի անգամ էլ էին երևան գալիս հանդուգն ձեռնարկություններով. նրանք էին, որ 1903-ի աշնանը սպանության փորձ կատարեցին կառավարչապետ Գոլիցինի վրա: Փորձն անհաջող էր: Ցարական սատրապը չսպանվեց, այլ վիրավորվեց գլխից: Այնուհետև այլևս բացարձակ պատերազմական դրություն ստեղծվեց միապետական բյուրոկրատիայի և հայ ժողովրդի միջև: Հալածանքներն ընդունեցին համածավալ կատաղի կերպարանք: Թիֆլիսում ամբողջ թաղեր ենթարկվեցին գիշերային խուզարկությունների, հարյուրավոր մարդիկ, սոսկ կասկածով միայն, աքսոր քշվեցին Ռուսաստան...

Եվ այսպես ուրեմն, ռուսական արատավոր կառավարությունն իր ոճրագործ քաղաքականությամբ այն էր միայն առաջացնում, որ կովկասյան հայությանն էլ գցում էր Դաշնակցության գիրկը, համակում էր նրան ֆիդայական-հեղափոխական տրամադրությամբ և ամենասուր ազգայնական հակառակությունների որոմներն էր տնկում իրար հարևան ազգերի սրտերում: Դաշնակցության ծրագիրը լայնանում էր. մինչ այդ նա կռվի մի ճակատ ուներ իր առջև, իսկ այժմ Ռուսաստանը դառնում էր երկրորդ ճակատ:

...Քրիստափոր Միքայելյան իր աչքով նա մի անգամ էլ տեսավ, թե ինչպես Եվրոպան դարձյալ դավաճանեց[ Հայոց հարցին, բայց, իհարկե, էլի շարունակեց հավատալ այդ իսկ Եվրոպային: Իր աչքով նա տեսավ իր մի ուրիշ շատ խոշոր ձեռնարկման վիժումը ևս: Ահագին գումարներ ծախսելով, մեծամեծ պատրաստություններով նա մի շատ նուրբ և վարպետ դավադրություն սարքեց, որի զոհը պիտի դառնար սուլթան Համիդը: Այս մահափորձը տեղի ունեցավ 1904-ի գարնան սկզբին, այն ժամանակ, երբ Անդրանիկը դեռ հաղթական էր Սասունում: Սելամլըքի արարողությանը ներկա լինելու համար Ելդզի պալատ մտավ մի եվրոպացի՝ շքեղ կառքով, որի մեջ դրված էր դժոխային մեքենա: Մեքենան վաղաժամ պայթեց, սպանեց մի քանի զինվորի, իսկ Համիդն անվնաս մնաց: Միքայելյանը, սակայն, չհուսահատվեց, սկսեց պատրաստել մի նոր դավադրություն, որի մեջ ինքն էլ պիտի մասնակցեր իբրև գործող տեռորիստ: Բայց զոհ գնաց Բուլղարիայում փորձեր անելիս պայթած ռումբին:

Դաշնակցությունն իսկը որ որբանում էր՝ զրկվելով այդպիսի ուժեղ կազմակերպողից և հեղափոխական խառնվածքից: Այնուհետև ֆիդայական պատերազմը վերածվեց նախկին մանր խմբային ընդհարումների: Մի անգամ էլ աղերսարկու պատվիրակություն ուղարկվեց Լա Հեյքաղաքը՝ եվրոպական դիվանագիտության դռները ծեծելու, բայց այս անգամ էլ, ինչպես միշտ, առանց որևէ հաջողության:
Ռուս-ճապոնական պատերազմը 1904թ. ամռանը մի շարք խայտառակ պարտություններ բերեց Նիկոլայ ցարի զենքին: Ինքնակալական Ռուսաստանը թե՛ Արևելքում և թե՛ Արևմուտքում անպարտելի և անհեթեթ հսկայի համբավ ուներ: Այժմ ստացվեց, որ դա մի դատարկ հեքիաթ է եղել: Իր ամբարտավանության մեջ ցարիզմը ծաղր ու ծանակի առարկա դարձավ ոչ միայն մեծերի և ուժեղների, այլև մանավանդ փոքրերի ու տկարների համար:

Հայ ժողովուրդը, պետք է ասել առանց վերապահումների, հրճվում էր ռուսական պարտություններից...Բայց մի՞թե կարելի է ասել, թե միմիայն հայերն էին հրճվողները: Ո՛չ, այսպիսի բան երբեք չի կարելի ասել: Հայերը հրճվողներից մեկն էին, ուրիշ ոչինչ: Իսկ հրճվողները բոլոր այն տարրերն էին՝ առանց լեզվի, սեռի, հասարակական դիրքի և քաղաքական դավանության խտրության, որոնք դժգոհ էին ցարիզմից, համարում էին նրան չարիք և դժբախտություն ժողովրդի բարօրության տեսակետից:
Եվ ուրախացնողը միայն ճապոնական զենքը չէր: Ես շատ լավ եմ հիշում, թե կուրորտային հասարակությունն ինչպիսի պայծառ և զվարթ ժպիտներով ընդունեց մի ամառային սիրուն առավոտ Պլևեի սպանության լուրը: Մի կատարյալ տոնական տրամադրության մեջ էին ինտելիգենտ շրջանները, բայց այդ տրամադրությունը տխուր արտահայտություն զգեցավ, երբ միևնույն օրը հեռագիրը գուժեց, թե վախճանվել է Անտոն Չեխովը՝ ռուսական մթնշաղի այդ մեծաքանքար երգիչը:

...Գոլիցինը գործի մեջ չէր, բայց ինքը՝ գործը, լավ սարքված էր: Ցարիզմն իր զորքերը չէր ուղարկում հայերի դեմ, այլ բարձրացնում էր թուրք անգիտակից ժողովրդին, դրդում էր հարձակվել հայերի վրա, կոտորել նրանց, թալանել նրանց գույքը: Այս դրդումը միանգամայն վկայված է շատ թուրքերի բերանով: Հաստատված է նույնպես, որ ինքը՝ կառավարությունն էր զենք բաժանում թուրքերին: 1905-ի փետրվարին սկսվեցին, այսպես անվանված, հայ-թուրքական ընդհարումները: Բայց ավելի ճիշտ կլիներ անվանել հայ-թուրքական պատերազմը. մի պատերազմ, որ տարի ու կեսից ավելի տևեց և արյունով ու ավերակներով լցրեց Արևելյան Անդրկովկասի այն բոլոր տեղերը, ուր հայ ու թուրք միասին էին ապրում ...իսկ «խեղճ» ցարական կառավարությունը հայտարարում էր իրեն միանգամայն թույլ, միանգամայն անկարող այդ անկարգությունները զսպելու, այդ փոխադարձ կատաղի թշնամությունը կանգնեցնելու համար: Եվ հրացանով զինված ռուս զինվորների առջև մորթվում էին խաղաղ ու անզեն քաղաքացիները, իսկ նա միայն նայում էր (Խորհրդային կայսրությունը նույնը կրկնեց 1988-ից ի վեր, երբ կազմակերպելով Սումգայիթի, Գանձակի, Բաքվի և այլ վայրերի ջարդարարությունը՝ հանգիստ և ուշացած դիտորդի դերում հանդես եկավ - գրք. խմբ):

...Հայերն արհամարհում էին թուրքական աշխարհում տեղի ունեցող շարժումները, ավելորդ էին համարում խորասուզվել երևույթների մեջ, դուրս հանել դրանց միջից պարտ ու պատշաճ եզրակացություններ և խրատներ: Ինչպես և այն դեպքերում, երբ հարցը վերաբերվում էր թուրքահայերի օրեցօր վտանգվող կացությանը, հայերն օրորվում էին այն հանգամանքով, թե Եվրոպա կա, ոչինչ չի լինի, և շարունակում էին իրենց թեթևամիտ և ոճրագործ անտարբերությունը: Մոտիկ ապագան պիտի ցույց տար հայերին, թե որքան թանկ նստեց նրանց այս հանցավոր անտարբերությունը: Պատասխանատուն ամենից առաջ Դաշնակցությունն էր: Նա էր միակ կազմակերպված քաղաքական կուսակցությունը, որ հետզհետե իր ձեռքն էր առնում ամբողջ հայ ժողովրդի ճակատագիրը, հաղորդում նրան ֆիդայական աշխարհավարության գունավորում, դրանով իսկ սաստկացնում էր հարևան ժողովուրդների կասկածամտությունն ու թշնամական տրամադրությունը դեպի հայերը: Իր տրամադրության տակ ունենալով բավականաչափ նյութական միջոցներ՝ զինվորների և պաշտոնավարների ամբողջ խմբեր պահելու համար, Դաշնակցությունը չկարողացավ երբեք լուրջ կերպով ուսումնասիրել այն միջավայրը, ուր նրան վիճակված էր գործել: Պատմում են, որ Քրիստափոր Միքայելյանը, պատասխանելով նրանց, ովքեր ասում էին, թե Թուրքահայաստանը մի անծանոթ երկիր է, պետք է ուսումնասիրել այն, որպեսզի կարելի լինի գործել այնտեղ, ասում էր. «Начто мне знать, насколько высоко ростет трава в Турецкой Армении?»: Ի՞նչ հարկավոր էր ուսումնասիրություն:

Գտնված էր փրկության կախարդական դեղատոմսը՝ ֆիդայական կռիվ և Եվրոպա… Այս սկզբնական մեղքի մեջ մնաց ամբողջ ժամանակ և նրա հիմնած կուսակցությունը: Եվ այս պատճառով էր, որ նրա քթի տակ սաղմնավորվեց, ծնվեց ու մեծացավ, առանց նրան երբեք սոսկ հետաքրքրություն և հոգս պատճառելու, թուրքական ազգերի միությունը, որ վերջը հայությանը շրջապատեց բոլոր կողմերից և խեղդեց…
Բաքվի մեջ թուրքերի փետրվարյան հարձակումը միանգամայն անակնկալ էր հայերի համար: Առաջին երկու օրերը միանգամայն անպաշտպան էին հայերը, և թվում էր, թե ոչ մի փրկություն չի մնում նրանց համար: Ռուսական զորքերը դեկորացիայի դեր էին կատարում փողոցներում, նահանգապետը ցավ էր հայտնում, որ ուժ չունի, իսկ դիակների թիվը շատանում էր, հրդեհված տների մեջ խորովվում էին ամբողջ ընտանիքներ: Այդ օրհասական րոպեներին էր, որ դաշնակցական քաջ խմբապետ Դումանը (առաջ մենակ ինքը, հետո՝ երկու-երեք ընկերների հետ) դուրս եկավ փողոցները, դիրքեր գրավեց անկյուններում և գնդակներ ուղարկեց դեպի թուրքերը: Կազմակերպվեց ինքնապաշտպանությունը: Թուրքերը դիմադրության հանդիպեցին, զոհեր տվեցին, նահանջի դիմեցին, և այսպիսով հաշտություն հաստատելու հող պատրաստվեց:

...Հիշում եմ այն մեծ ժողովը, որ այս առիթով կայացավ Թիֆլիսում, Վանքի եկեղեցու բակում: Հավաքվել էին հազարավոր մարդիկ, եկան թուրքերն իրենց Շեյխ-ուլ-Իսլամի հետ, արտասանվեցին ճառեր: Առանձնապես մեծ հռչակ ստացան ծերունի Շեյխ-ուլ-Իսլամի ճառի մեջ արտասանված այն խոսքերը, թե երկու հարևան խաղաղ ժողովուրդների մեջ կռիվ ու արյունահեղություն գցողը շեյթանն է: Թե իսկապես ի՞նչ մտքով էր մահմեդական հոգևորականը գործածում «շեյթան» բառը, ոչ ոք չիմացավ: Բայց ամենքի տրամադրությանն ու համոզմունքին համապատասխանող մեկնաբանությունն այն էր, թե այդ շեյթանը ուրիշ ոչ ոք չէ, քան միայն ցարական կառավարությունը: Եվ այնուհետև այս փոխաբերական հասկացությունն ընդհանրացավ բոլոր կովկասյան ազգերի մեջ, և երբ ասում էին, թե մեղավորը շեյթանն է, ամենքը հասկանում էին, թե խոսքը ռուսական բյուրոկրատիայի մասին է:

Թե՛ այս խոշոր հրապարակային ցույցը և թե՛ փետրվարյան արյունահեղությանը հետևած հանգստությունը վստահություն էին ներշնչում, որ երկու հարևան ժողովուրդներն իրապես հաշտվեն իրար հետ՝ հասկանալով, որ օտար ինտրիգի զոհեր են եղել: Այնքան մեծ էր այս հավատը հայ ինտելիգենցիայի մեջ, որ նա նույնիսկ դրամական նվերներ էր անում Բաքվի կոտորածից վնասվածների համար՝ առանց կողմերի մեջ խտրություն դնելու, այսինքն՝ թե՛ հայերի և թե՛ թուրքերի համար:
Բայց քնած չէր շեյթանը: 1905-ի գարունը շատ անախորժ շարժումներ բերեց, որոնք ցույց էին տալիս, թե ցարական տիրապետությունը նստած է հրաբուխի վրա: Բավական չէին բանվորական շարժումները, Վրաստանի զանազան կողմերում բռնկվեցին գյուղացիական խոշոր շարժումներ՝ ուղղված կալվածատեր դասակարգի դեմ: Մինչ մի կողմից կառավարությունը զորքեր էր ուղարկում գյուղացիական շարժումները ճնշելու համար, մյուս կողմից վրացի ու թուրք կալվածատերերը հավաքվում էին Թիֆլիսում՝ իրար հետ միություն կազմելու համար: Միության նպատակն էր համարվում կուլտուրական համերաշխ և եղբայրական աշխատանք երկու ժողովուրդների բարօրության համար: Բայց ո՞վ կարող էր հավատալ, թե շահագործող դասակարգերը, որոնք աշխատավոր գյուղացի ժողովրդի դեմ ռուսական սվիններ էին ուղարկում, երբևիցե հոգս են ունեցել կամ կարող են ունենալ ժողովրդական բարօրությունը: Պարզապես հասկանալին և իրականն այն էր, որ երկու ձրիակեր դասակարգերը միանում էին իրենց դիրքերն ամրացնելու և իրենց քաղաքական նպատակները հաստատուն հողի վրա դնելու համար:

Շեյթանին սպասում էին և ուրիշ անակնկալներ ու հիասթափություններ: Պետերբուրգի կառավարությունը, կամենալով շահել հեղափոխականացող ժողովրդի սիրտը, հրապարակեց մի կարգադրություն, որով համայնքներին ու ազգություններին իրավունք էր տրվում առանձին ուղերձներով կառավարությանը ներկայացնել իրենց կարիքները: Այս թույլտվությունից Կովկասում ամենից առաջ օգտվեց վրաց ազնվականությունը, որ երկու ուղերձով, ուղարկված Թիֆլիսից և Քութաիսից, Նիկոլային խնդրում էր Վրաստանին ինքնավարություն տալ: Ցարը կարող էր բացականչել. «Եվ դո՞ւ, Բրուտո՛ս»: Դեռ 3-4 տարի առաջ էր այս վրաց ազնվականությունը շքեղ հանդեսներով տոնել Վրաստանի բռնի միացումը Ռուսաստանին, փառաբանել հարյուր տարի առաջ տեղի ունեցած այդ դեպքը՝ իբրև մեծագույն բարիք Վրաստանի համար, և Նիկոլայը, լցված խանդաղատանքով դեպի իր հավատարիմ ազնվականությունը՝ պետական գանձարանից նրան տարեկան մոտ 80 հազար ռուբլի նպաստ էր հատկացրել: Այժմ ինքնակալության գլխավոր հենարանը կազմող ազնվականությունը դավաճանում էր Վրաստանում՝ պահանջելով ռամկավարական կարգեր՝ անշուշտ ժամանակի նեղ հանգամանքներից՝ ապստամբած գյուղացիության մեծ ուժից և վրացիների մեջ հետզհետե աճող սոցիալ-դեմոկրատական շարժումից ստիպված:

Հայերն էլ առանձին ուղերձի մեջ ձևակերպեցին իրենց պահանջները, որոնք մշակվել էին ապրիլ ամսին, Թիֆլիսում գումարված հայկական համագումարի նիստերում: Հայերն իրենց համար առանձին ազգային ինքնավարություն չէին պահանջում, այլ միայն արմատական, ռամկավարական մի երկար շարք ռեֆորմներ և ազատություններ՝ ընդհանուր համակովկասյան և համառուսական չափանիշով, և ավելացնում էին մի շարք ազգային պահանջներ՝ լոկ եկեղեցական ինքնավարության սահմանների մեջ:
Առանձին պահանջներ ներկայացրեց և մահմեդական ազգաբնակչությունը, որից ցարական կառավարությունը կարող էր եզրակացնել, որ անգամ այդ հետամնաց, ուխտյալ միապետական և ցարապաշտ համարվող բազմությունն էլ ունի իր դժգոհությունները, իր առանձին լեզուն, որ խոսում էր ազգայնական կրոնական շահերի անունից:
Վատ օրեր էին գալիս շեյթանի համար: Եվ նա, բնականաբար, չէր կարող վերջացած համարել հայ-թուրքական կռիվները: Դրանք կլանում էին եկեղեցական կալվածքների գրավումով հայերի մեջ առաջ եկած հեղափոխական տրամադրությունը և մարտական ուժերը, [իսկ] թուրք կալվածատիրությանը զբաղեցնում էին՝ վրացի դասակիցների դաշնակցությունից հեռու պահելու չափ: Եվ այս բոլորի արդյունքում մեկուսացնում էր Վրաստանի հեղափոխական շարժումը՝ նրան առանձին ջարդելու համար: 1905թ. մայիսի սկզբին Թիֆլիս մտավ կոմս Վորոնցով-Դաշկովը՝ Կովկասի փոխարքայի պաշտոնով: Մինչև գալը նա Պետերբուրգից իմաց էր տվել Կովկասի ազգերին, թե ինքը տեղական ազգություններին բարյացակամ վերաբերվող, նրանց կարիքներին ու պահանջներին ամենայն ուշադրությամբ ականջ դնող մի կառավարիչ կլինի: Ուստի և խնդրում էր ամենին լինել կարգապահ և այսպիսով աջակցել իրեն, որպեսզի ինքը կարողանա ամբողջապես իրականացնել իր բոլոր դիտավորությունները՝ հօգուտ և ի վերաշինություն կովկասյան երկրների: Հատկապես հայերին կոմսը խոստանում էր վերադարձնել նրանց եկեղեցական կալվածքները և վերստին բաց անել նրանց դպրոցները:

Սա մի ահագին նորություն էր ամբողջ Կովկասի համար: Նոր մարդ, նոր կարգ: Գոլիցինից հետո այսպիսի լեզու… Երևում էր, որ ճապոնական գեներալները և ամբողջ Ռուսաստանի հեղափոխականացումը խելքի էին բերում Նիկոլային, իհարկե, ժամանակավորապես՝ մինչև փոթորկի անցնելը: Ալեկոծ Կովկասի հանդարտեցումը ցարը հանձնել էր արքունիքի արարողությունների, ծեսերի, կեղծավոր ձևերի, շողոքորթությունների ու նուրբ ինտրիգների մեջ մազեր սպիտակացրած այս կոմսին, որ անթիվ ու անհաշիվ հարստությունների տեր էր և իր ծերությունը անցկացնելու համար խաղաղ ու շքեղ անկյուն չէր ընտրում, այլ Թիֆլիսի փոխարքայական պալատը՝ դրդված միայն հին ազնվականի փառասիրությունից:

(Շարունակելի)



ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԸ ՎԵՐԱՊՐԵՑ 1915-Ի ՄԵԾ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆԸ

1921 թվական։ Մարտի 15։ Գերմանիա։ Բեռլին։ Հարդենբերգ փողոց։ Սողոմոն Թեհլերյանի կրակոցից սպանվում է Թալեաթ փաշան։
Նույն թվականի հունիսի 3։ Գերմանիայի նահանգային դատարան։ Տեղի է ունենում Թեհլերյանի դատավարությունը՝ Թալեաթ փաշայի դիտավորյալ սպանության մեղադրանքով։ Երդվյալ ատենակալների որոշումը Թեհլերյանի օգտին էր։ Սակայն...

Տասնամյակներ հետո Պերճ Զեյթունցյանը գրում է «Ոտքի՛, դատարանն է գալիս» պիեսը, որտեղ ներկայացվում է հայ վրիժառուի, հերոսի դատավարությունը, հոգեկան տառապանքները...
2010 թվական։ Ապրիլի 22։ Ստեփանակերտ։ Արցախի պետական համալսարանի տնտեսաիրավաբանական ֆակուլտետի իրավագիտության բաժնի ուսանողների և Ստեփանակերտի պետդրամթատրոնի դերասաններ Պարույր Ներսիսյանի ու Էդվարդ Դավթյանի մասնակցությամբ տեղի ունեցավ Սողոմոն Թեհլերյանի դատավարությունը, որն ըստ Զեյթունցյանի վերոհիշյալ պիեսի, բեմադրել է Ստեփանակերտի պետդրամթատրոնին կից գործող թատերական ստուդիայի ուսմասվար Վեներա Ավագիմյանը։ Այն նվիրված էր 1915 թ. Հայոց ցեղասպանության 95-ամյակին։

ԱրՊՀ-ի իրավագիտության ամբիոնի վարիչ Ռ. Առուստամյանի և դատավոր Շ. Օհանյանի կողմից տրված խորհուրդների և Վ. Ավագիմյանի քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ բեմ է հանվել մի ներկայացում, որը մինչև հոգու խորքը հուզել է հանդիսատեսին։ Արցախցիները դահլիճից հեռացան թախծոտ աչքերով, հայոց մեծ ողբերգության ծանր հուշերը սրտում...

Լ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ


Ես, որպես հանդիսատես, մեծ հպարտություն զգացի, տեսնելով, թե ինչպես են ուսանողները կատարում իրենց դերերը։ Կարծում եմ, ոչ միայն ես, այլ բոլոր նրանք, ովքեր այդ օրը գտնվում էին դահլիճում (ազատ տեղ չլինելու պատճառով շատերը մինչև վերջ հոտնկայս դիտեցին ներկայացումը)։
Ամեն ինչ այնքան բնական ու մակարդակով էր արված, որ յուրաքանչյուրս ապրեցինք այն ցավն ու տառապանքը, որ ապրել էր հայ ժողովուրդը, սարսափելի մեծ ցավ, որ Սողոմոն Թեհլերյանին ստիպել էր հասնել Բեռլին, գտնել մեծ ոճրագործներից մեկին և վերջ տալ հրեշի կյանքին։
Բեմում բոլորն իրենց բարձրության վրա էին՝ թե՛ ուսանողները, թե՛ Սողոմոն Թեհլերյանի և թուրք փաշայի դերակատարները, որ Ստեփանակերտի պետդրամթատրոնի դերասաններ էին։
Դատավարության մասնակիցներին հաջողվեց 20-րդ դարասկզբի դեպքերը ներկայցնել 21-րդ դարի հանդիսատեսին։ Եվ յուրաքանչյուրս, դուրս գալով դահլիճից, մեզ զգում էինք պարտատեր՝ Թուրքիայից հատուցում և գործած ոճրագործության ընդունում պահանջելու խնդրում...

ՏԱԹԵՎԻԿ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ
ԱրՊՀ, 3-րդ կուրս



ԿՐԿՆԱԿԻ ԵՂԵՌՆ

Հայոց ցեղասպանության 95-ամյակի առթիվ Ստեփանակերտի պետդրամթատրոնը բեմադրել է «Տո, լաճ տնավեր» պիեսը։ Բեմում նույն տանիքի տակ ներկայացվել են հայ մեծ մտավորականներ Ռուբեն Սևակը, Սիամանթոն, Դանիել Վարուժանը, Կոմիտասը... 1915 թվականին երիտթուրքերի կողմից հոշոտվելուց հետո, 95 տարի անց, մեր նշանավոր մտավորականներն այս անգամ անխղճորեն եղեռնվեցին Ստեփանակերտի թատրոնի բեմում։
Ավելի մանրամասն՝ մեր թերթի առաջիկա համարներից մեկում։

«ՆԷ»



ԱԲԵԼՅԱՆԻ ԽՄԲԻ ԱՄԵՆԱԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ԴԵՐԱՍԱՆՈՒՀԻՆ

Վանաձորի պետթատրոնում
աշխատելու տարիներին
ծանոթացա իմ ծննդավայր
Ալավերդու թատրոնին
տասնամյակներ առաջ
շուք ու փայլ տված
Մարգարիտ Տիրոսյան
դերասանին ու մեր տևական
զրույցների ընթացքում էլ
ծնվել է նրա մասին գրելու
գաղափարը։

Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետթատրոնի արխիվագետ Իզադորա Սքուլյանի մոտ ես տեսա պատմական լուսանկարը, ուր իր թատերախմբի կենտրոնում շեքսպիրյան Լիրի սպիտակամորուս փառահեղ կերպարանքով բազմած էր հայ թատրոնի արքան՝ Հովհաննես Աբելյանը: Նրա աջ կողքին կծկվել էր բեմում առաջին քայլերը անող 18-ամյա Մարգարիտա Տիրոսյանը: «Տիկին Տիրոսյան, ինչպիսի՞ն էր Աբելյանը բեմում,- մեր մշտական հանդիպումների մի երեկոյի հարցրի կյանքի հանգրվանին հասածին՝ ով անկողնում գամված, ձեռքերի շոշափումով էր այլևս «որսում» հայացքդ, քանզի շատ բան տեսածի աչքերի լույսը մնացել էր իր խաղընկեր մեծերի հուշաշխարհում...

Ծերունական կուրությամբ տառապողի աչքերից արցունքներ գլորվեցին: Այդ արցունքներն Աբելյանի մեծությունը նկարագրելու համար չէին հոսում, այլ անցած-գնացած տարիների և անմնացորդ սիրո՝ առ հողը հայրենի, որի մասին պապանձված մնաց կոմունիստական թատերագիտությունը։ Դերասանուհին արդեն նվաղած ձայնով սկսեց պատմել, իսկ իմ մտքում հետ սահեցին տարիները, մահու մահճից ելավ տանտիկինը, նստեց ավանդական իր տեղը՝ սեղանի գլխամասի աթոռին ու առողջ բանականությամբ վերհիշեց 1930-ականների սկզբի հյուրախաղերը։
«Մինչ հասակ առնելը՝ ծնողներիցս էի լսել մեծն Աբելյանի անունը:

Հիշում եմ Երևանի սրտում գետնահարկ մեր խրճիթը, որից դուրս էի թռչում արևակեզ բակ, իմ ձեռամբ ծակած ականջներիցս կախած օղերով ու երազում էի դերասանուհի դառնալ: Հիմա էլ՝ հիշելով ծաղկափթիթ այն տարիները, նորից դերասան դառնալու իղձով եմ պարուրվում: Միակ բանը աշխարհում՝ ինչից ես չհագեցա՝ բեմն էր, թատրոնը: Ծնողներս էլ ինձնից վարակված, ավելի էին մորմոքվում, քանզի սրանց վերջին հուշը Կարսից՝ ճակատագրորեն կապված էր մեծն Աբելյանի հյուրախաղի հետ: Ես թեթև էի տանում իմ ծննդավայր Կարս ասածի կորուստը, որովհետև այն լքել էի բարուրում՝ հորս կրծքին կպած ու մտածում էի՝ «Դերասանուհի կդառնամ, այդ Աբելյանի պես մի օր ես էլ իմ խմբի հետ կժամանեմ Կարս ու էլ ետ չեմ գա: Ո՞վ կարող է ինձ իմ տնից քշել»:

Մանկան երազանքս ժպիտ բերեց Աբելյանի շուրթին՝ ում խմբում անդամագրվելս առայսօր հրաշք եմ համարում, հրաշք փակված պողպատե սահմանների ներսում: Այդ սահմանները սկզբում հռչակավորների շրջիկ թատրոնները փակեցին իրենց ճահճացած տիրույթում, հետո կազմալուծվեցին՝ առաջացնելով սովետական թատրոնը, որի գլխին դրին ռեժիսորին ու սրա կամակատարության տակ մեռցրին մեր ազգային աստղաբույլին՝ այդ կերպ վերջ դնելով հանճարների ծննդատուն հանդիսացող անկախ թատերախմբին:
Հովհաննես Աբելյանի դերասանապետությամբ սկիզբ առած շրջագայությունները մեկնարկվեցին Անդրկովկասից: Գնացքն անխախտ հերթականությամբ մեզ փոխադրում էր կովկասյան քաղաքների, ավանների, ադաթների, շքեղ հյուրընկալությունների միջով: Աբելյանն էր եկել, Աբելյա՜նը: Կա՞ր մեկը, որ ծունկ չգետներ, չհիանար ու ոգևորման գագաթնակետին իրենը չհամարեր բեմի հանճարին:

Գնացքը հանգրվանեց Նախիջևանում: Իմ ծննդավայրն ու պատմական գրեթե ողջ Հայաստանը բռնազավթած ցեղի մոտ բոլորը կորցրին խաղաղությունը: Կարծես չէին եղել օր առաջվա հաջողությունները: Ազերիները մեզ սառն ու զուսպ դիմավորեցին: Աբելյան շենշող հանճարի բոցավառումից դահլիճում թեև հալվեց սառցե ձևապաշտությունը, բայց Մուհամեդի որդիների դեմքից չվերացավ անթաքույց ատելության քողը դեպ քրիստոնյան: Ես թմբիրի մեջ էի:
Բեմի բարձունքից, սակայն, ամենը ինչ հեշտ լուծելի էր թվում. կարևորը կորած Կարսի, Վանի… պես հողակտորներից չի կտրվել հայի ոտքը: Գուցե շատ շուտով հետ բերենք քոչվորին զիջածը: Բայց էլի մի բան կար անհանգստանալու, ու ես վախեցած դիմեցի Աբելյանին. «Վարպետ, դուք նման կատաղությամբ չէիք սպառում Ձեզ նախորդ ելույթներին: Ինչո՞ւմն է գաղտնիքը»:

«Աղջիկ, ես իմ ոխն ունեմ սրանցից: Թե սրանք մեզ հաղթեցին հողի հարցում, ապա նմանը չեն ունենա արվեստի ասպարեզում: Չէ՞ որ բոլորիս ծննդավայրը սրանց ձեռքում է գերված, և հիմա ո՞վ է խոսում դրանց հայկականության մասին:
Ուսուցչիս աչքերում լճացված արցունքը ստիպեց հուզված ելնել նրա հարդասենյակից: Ուրեմն՝ նա էլ է տառապում կորուսյալ հայրենիքի ցավից…

Գնացքի հետևից բաջիները տաք հացերով հյուրասիրության հրավերներ արին: Էլ չդիմանալով ներսիս հրդեհին՝ կիսով չափ կախվեցի լուսամուտից ու ինտերնացիոնալ ռուսերենով ճչացի. «Մեզ մի՛ զարմացրեք ձեր առատաձեռնությամբ: Մեր հողին ու շեներին տիրացել եք, մեր բարիքներն եք վայելում: Մոտ է իմ ազգի համբերության սպառումը, որ ձեզնից հետ առնի գերված Նախիջևանը, Ղարաբաղը, Քուռը, Արարատը, իմ ծննդավայր Կարսը»:
Հասանք Ջուլֆա։ Երազանքս՝ տեսնելու հայկական Ջուղայի հին գերեզմանատան բազմահազար խաչքարերը, հօդս ցնդեց: Երկաթուղակայանը բռնել էին ադրբեջանական ոստիկանության սպաները՝ բոլորի բերանում մի հարց. «Ձեզնից ո՞վ է Նախիջևանի մասին սխալ պատկերացում ունեցողը…»։
Աբելյանը ոտքից գլուխ խեթեց ինձ: Միայն վարպետի անձից ճառագող վեհության շնորհիվ փրկվեցի կալանավորվելուց: Ի՞նչ իմանայի երիտասարդ աղջնակս, որ սոցիալիստների եղբայրությունում չի կարելի հույզեր դրսևորել: Իսկ ազերիները լավ էլ դրսևորեցին իրենց անհանդուրժողությունը՝ դադարեցնել շրջիկ խմբի հյուրախաղերը, արգելել սրանց մուտքը Ղարաբաղի Ինքնավար մարզ: Այդ պահին միայն հասկացա, թե ինչ է նշանակում թուրքի դիվանագիտություն: Ահա թե ինչպիսի երկաթե լկամի մեջ էին սրանք ճմլում մեր արդարության իրավունքը: Երազանքս թերի մնաց: Մտքումս ասի. «Երանի՜ Ղարաբաղն էլ տեսնեի, հետո միայն արտահայտեի զգացմունքներս»:

Այս դեպքը երիտասարդ դերասանուհու համար դառնում է բազմաթիվ գլխացավանքների առիթ: Գործին խառնվում է հատուկ հետախուզության բաժինը: Մարգարիտ Տիրոսյանին վռնդում են Աբելյանի ղեկավարած թատրոնից, կարճ ժամանակ անց փակում նաև թատրոնը: ԿԳԲ-ն ամեն ինչ անում է մոռացության մատնելու այս դերասանուհուն, շանտաժի են ենթարկում, քարերով ու չոր ցեխի կտորտանքներով փշրում Մարգարիտի կացարանի ապակիները և մի գիշեր՝ գործուղված երկուսը ներխուժում են նրա սենյակ ու ծեծելով բռնաբարում...

* * *
Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի ճակատին աստղավանդակներում փորագրված են թատրոնում աշխատած անվանի արտիստների անունները՝ ՀՀ վաստակավոր արտիստուհի Մարգարիտ Տիրոսյանին տեղ չէր հատկացված երևելիների շարքում: Իմ համառ ու հետևողական պայքարով հասա հաջողության, ամենավերջին աստղավանդակը առհավետ կպահպանի ազգային գոյապայքարի այս առաջնամարտիկի լուսե անունը:

ԱՐՄԵՆ ՏԵՐ-ՔԱՌՅԱՆ



Վերջին էջ

Զվարճասենյակ

ՄԵՐ ՀՅՈՒՐՆ Է ՆՇԱՆԱՎՈՐ ՊԱՅԾԱՌԱՏԵՍԸ

Հարցազրույց լեհական-ռուսական ծագմամբ բուլղարացի հայտնի էքստրասենս ԱԳՆԵՍԱ ԿՐԱԿՈՎՍԿԱՅԱՅԻ հետ

- Տիկին Ագնեսա, դուք առաջին անգամ եք Ղարաբաղում։ Ինչպիսի՞ն են ձեր տպավորությունները մեր երկրամասի ու ժողովրդի մասին։
- Օ՜, իսկապես հիանալի լեռնաշխարհ ունեք, գեղեցիկ ու վեհ լեռներ, բազմադարյա հարուստ մշակույթ։ Ձեր երկիրը քրիստոնեական երկիր է, դա երևում է ամեն քայլափոխում։

- Իսկ մեր ժողովրդի մասին ի՞նչ կարծիքի եք։
- Ընդհանրապես, ժողովուրդը մեծ կատեգորիա է, որ ունի հավաքական արժանապատվություն, ինքնասիրություն, միասնական նպատակ և այլն։ Ձեզ մոտ ժողովուրդ չտեսա, բայց այստեղ մարդիկ են ապրում...

- Տիկին Ագնեսա, ավելի հետաքրքիր հարցերի մասին զրուցենք։ Ինչպիսի՞ն են ձեր տպավորությունները Ղարաբաղի կանանց մասին։
- Շատ լավ։ Կանանց և տղամարդկանց հավասարության խնդրում դուք ավելի բարվոք վիճակում եք, քան եվրոպական որոշ մահմեդական երկրներ։ Ձեզ մոտ բարձր պաշտոններում տեսա բազմաթիվ կանանց։ Ինձ դուր եկավ նրանցից ոմանց ինքնավստահությունը, որ չունեն ձեր բազմաթիվ տղամարդ պաշտոնյաներ։

- Կարծես դուք այնքան էլ լավ կարծիքի չեք մեր տղամարդ ղեկավարների մասին։
- Ձեզ մոտ կան տղամարդ պաշտոնյաներ, որոնց վզից պիտի հատուկ ցուցանակ կախել, վրան գրած՝ տղամարդ։ Թե չէ՝ շատ դժվար է դա գլխի ընկնել։

- Տիկին Կրակովսկայա, բայց չասացիք, թե ինչն է ձեզ բերել Ղարաբաղ։ Հետաքրքասիրությո՞ւնը մի երկրի հանդեպ, որ հաղթել է իրենից բազմիցս ուժեղին։
- Ես հարգում եմ պատերազմում տարած ձեր հաղթանակը, բայց ձեր երկիր եմ եկել այլ պատճառով՝ մասնավոր հրավերով։

- Եթե գաղտնիք չէ, դա ի՞նչ հրավեր է և ո՞ւմ կողմից։
- Դա խիստ կոնֆիդենցիալ է։ Չեմ կարող անուններ տալ։ Ասեմ միայն, որ այստեղ եմ մի քանի պաշտոնյաների հրավերով, ովքեր քնած ժամանակ գիշերամիզության խնդիր ունեն։

- Եվ ի՞նչ, դուք բուժե՞լ եք նրանց։
- Երկշաբաթյա սեանսից հետո ամեն ինչ կարգավորվել է։ Ամենակարևորը՝ հիվանդության պատճառները վերացնելն է։ Իսկ դրանք մի քանիսն են եղել՝ թուլակամություն, վախ՝ պաշտոնը, հարստությունը կորցնելու համար, սեփական ուժերի հանդեպ՝ բացարձակ անվստահություն և այլն։

- Ձեր բոլոր ծախսերը նրա՞նք են հոգացել։
- Իհարկե։ Նրանք շատ հարուստ մարդիկ են, մեծ բիզնես ունեն՝ իրենց ազգական-բարեկամների անունով։

- Դուք միայն նրա՞նց եք բուժել այս երկու շաբթում։
- Ի՜նչ եք ասում։ Ես ընդունել եմ 500-ից ավելի այլ հաճախորդներ։

- Տիկին Ագնեսա, իսկ ի՞նչ յուրահատկություններ եք նկատել մեր ժողովրդի, իսկ ձեր բնորոշմամբ՝ մարդկանց մեջ։
- Խնդրեմ։ Աշխարհի ցանկացած երկրում երբ այս կամ այն որոշմամբ ոտնահարվում է քաղաքացու բարվոք ապրելու իրավունքը, իսկույն տեղի է ունենում հակառակ ռեակցիա։ Ասենք, բավական է 4-5 տոկոսով բարձրացվի էլեկտրաէներգիայի սակագինը, անմիջապես բողոքի ալիք է բարձրանում։ Իսկ ձեզ մոտ ջրի փոխարեն ցեխանման ինչ-որ հեղուկ են տալիս, հերիք չէ, դրա սակագինը 2 անգամ, այսինքն՝ 100 տոկոսով բարձրացրել են և՝ ոչ մի ռեակցիա։

Կամ՝ մյուս տարօրինակությունը. ամեն օր հարսանքավորների ավտոմեքենաները վայրենի ազդականչեր տալով սլանում են ձեր Հուշահամալիր՝ իբր զոհվածների հիշատակ հարգելու։ Դա բանական մարդուն անհարիր խոզություն է։ Այդպիսի բան կարող է լինել միայն աֆրիկյան հետամնաց ու վայրենի ցեղախմբերի մոտ։
Մի այլ օրինակ. դուք ասում եք ազատագրված հողեր, իսկ ձեր հայաստանյան բոսերը հայտարարում են, որ այդ տարածքները չեն բնակեցվում։ Այսինքն՝ դուք ասում եք, որ դրանք հայկական հողեր են, իսկ Երևանում ուզում են դրանք տալ ձեր հակառակորդին։

- Տիկին Ագնեսա, դուք պայծառատես եք, գուշակում եք ապագան, ի՞նչ եք կարծում, պատերազմի վերսկսման հավանականություն կա՞։
- Այդ հարցն ինչո՞ւ է մտահոգում ձեզ։ Դուք ապրում եք ձեր սեփական հողում, դո՛ւք նրանց վախեցրեք պատերազմով, և թող ձեր հակառակորդը սարսափի դրանից։ Բայց եթե դուք ազատագրված հողերը տաք թշնամուն, տեր Աստված անգամ ձեզ չի փրկի։

- Վերջին հարցը. ի՞նչ եք ցանկանում մեր ժողովրդին, ձեր բնորոշմամբ՝ Ղարաբաղի մարդկանց։
- Հաղթողին յուրահատուկ արժանապատվություն։ Տեր կանգնեք ձեր իրավունքներին։ Թե չէ՝ ջայլամի պես գլուխներդ խոթել եք ավազի մեջ և սպասում եք, որ ուրիշները, ինչ-որ շանորդիներ ձեր «հարցը լուծեն»։ Մինչդեռ ձեր քաջ հայրենակիցներն արդեն լուծել են այն։ Ազատագրել են ձեր երկիրը, ձեր հողերը։ Հո հիմար չե՞ք, տեր կանգնեք ձեր երկրին։ Ուրիշ էլ ի՞նչ եք ուզում, մա՛րդ Աստծո։

Հարցազրույցը վարեց
ՄԱՐԻՆԵ ՕՀԱՆՅԱՆԸ



ԽԼՈՒՐԴԸ՝ ԿՈՄՊՈԶԻՏՈՐ

Խլուրդն աշխատում էր վերելակային ծառայության նկուղային բաժնում՝ որպես գլխավոր մասնագետ։ Վերելակների պղնձե մետաղալարերը թռցրեց ու ծախելիս բռնվեց։ Պիտի գործ հարուցեին, սակայն ծանոթ-բարեկամների միջնորդությամբ տեղափոխեցին այլ աշխատանքի. նշանակեցին սիմֆոնիկ նվագախմբի ադմինիստրատոր։ Համերգների ժամանակ նստում էր առաջին շարքում ու հենց որ հնչում էր առաջին ակորդը, դիրիժորի ձեռքի փայտիկի շարժման հետ, գլուխը կախում էր և իսկույն քնում։ Մտերիմները հասկացրին, որ այդպես չի կարելի, վերջապես համույթի ղեկավար մարմին է, կծիծաղեն իր վրա։

Դրանից հետո Խլուրդն այլևս դահլիճում չէր երևում, օրերով փակվում էր առանձնասենյակում և ոչ մեկին չէր ընդունում։ «Պարոն Խլուրդը զբաղված է, աշխատում է»,- թութակի պես կրկնում էր քարտուղարուհին։ Մի ամիս հետո երաժիշտների շրջապատում սկսեցին լուրեր պտտվել, թե Խլուրդը սիմֆոնիա է գրում։ Նրան ճանաչողները ծիծաղում էին և ձեռքները թափ տալիս, չճանաչողները՝ զարմանում. «Չէ՜ մի, դա էլ նոր անեկդո՞տ է...»։
Մի օր Խլուրդն իր մոտ հյուր կանչեց դիրիժոր Աղվեսին, խորոված-լուլաքաբաբով, ժենգյալով հացով ու յոթաստղանի կոնյակով հյուրասիրեց և ներկայացրեց իր «սիմֆոնիան»։ Աղվեսը լսեց, ծանր հոգոց հանեց, մի քանի րոպե խորհեց ու ասաց. «Ճիշտն ասած, նման գործ սկսելուց առաջ լավ կլիներ, որպես սկիզբ, քո ուժերին համապատասխան գործ ձեռնարկեիր, ասենք, մի հատ ցախավել պատրաստեիր կամ բոփսիկ սարքեիր, բայց դե, որ մտքիդ դրել, սիմֆոնիա ես գրել, ի՞նչ արած, պիտի բեմ հանենք...»։

Խլուրդի սիմֆոնիայի պրեմիերային սկզբում ներկա էին միայն հրավիրվածները, երկրորդ օրը՝ հրավիրյալների մեկ քառորդը, երրորդ օրը՝ երկու ուսանողուհի՝ լրագրության բաժնից, որոնք որևէ բան գրելու հրահանգ էին ստացել իրենց դասախոսից։ Երբ նրանցից մեկը հարցրեց՝ «Պարոն Խլուրդ, ապագայի ի՞նչ ծրագրեր ունեք», մաեստրոն պատասխանեց. «Այժմ աշխատում եմ օպերայի վրա»։
Մի քանի ամիս հետո Խլուրդին ազատեցին աշխատանքից։ Խեղճն այդպես էլ չհասցրեց ավարտին հասցնել իր «Հերոսական օպերան»։ Սակայն նա արդեն նոմենկլատուրային կադր է և, հավաստի լուրերի համաձայն, նրան այժմ ուզում են նշանակել կինոստուդիայի կամ բալետի թատրոնի տնօրեն։ Հետաքրքիրն այն է, որ լուրեր են պտտվում, թե Խլուրդն արդեն փորձում է սցենար գրել կինոնկարի համար։ Ասում են նաև, որ նա, միաժամանակ, բալետի համար լիբրետո է գրում։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ



Համարի ասույթը

Գոյություն ունի մարդու մի տարատեսակ, որի վրա ոչ մի հարցում չպետք է հույս դնել: Դա ստրկամիտն է: Ստրուկների մեջ կարող է Սպարտակ ծնվել, ստրկամիտների մեջ՝ երբեք:


Ամսվա ասույթը

Ղեկավարը պետք է նմանվի ոչ թե մեկ ջութակի կոնցերտի, այլ կարողանա ստեղծել այնպիսի մի նվագախումբ, որտեղ յուրաքանչյուրն իր տեղն ու դերն ունենա: