10.6.13

Հունիս 2013


350 ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆ ՆԱՄԱԿ ԵՆ ՍՏՈՐԱԳՐԵԼ
կամ՝ երբ երկրի ու ժողովրդի անվտանգությանը սպառնացող մեծագույն վտանգը Գանձասարի շրջապարսպի սալիկներն են

Կարդալով վերնագիրը՝ «Մտավորականների բաց նամակը Սերժ Սարգսյանին, Բակո Սահակյանին և Ամենայն հայոց կաթողիկոսին», ապա նայելով այն ստորագրողների պատկառելի քանակը (350 հոգի)՝ անկեղծորեն ուրախացա. վերջապես հայ մտավորականները լեթարգիական քնից զարթնել են, հասկացել են, որ Հայոց երկիրը սրընթաց ու անշեղորեն սլանում է դեպ կործանում։ Քրեաօլիգարխիկ անօրինություններն ու ավերածությունները, սարսափելի չափերի հասած արտագաղթը, դրան գումարած՝ Արցախի հարցում մեր «ռազմավարական դաշնակցի» ադրբեջանանպաստ հայտարարությունները, 1 մլրդ դոլարի հասնող ռուսական տեխնիկայի վաճառքը մեր թշնամուն, դրան զուգահեռ՝ Հայաստան ներմուծվող գազի սակագնի բարձրացումը, «Գազպրոմի» կողմից հայաստանյան մասնաբաժնի 20 տոկոսը զավթելուն ուղղված գործընթացները և Հայաստանը հայաթափելուն միտված բազում մյուս գործողությունները արթնացրել են հայ մտավորականներին...

Կարդացի նամակի առաջին տողը՝ «2011 թ. ամռանը, ռուսաստանաբնակ Լևոն Հայրապետյանը ձեռնարկեց Գանձասարի վանքային համալիրի պարիսպների սալիկապատման աշխատանքները, որն առաջացրեց մասնագիտական և հանրային վրդովմունք, բարձրացավ քննադատական մեծ ալիք` Հայաստանում և Արցախում...» ու, շատ մեղմ ասած, մնացի ապշած։ Մտածելով, որ երևի տեսողական խաբկանք է, որոշեցի մի նախադասություն էլ ընթերցել «Բաց նամակի» միջնամասից. «Ինչո՞ւ օրենքով սահմանված կարգով չի արգելվում սալիկապատումը… Ինչո՞ւ միջոցներ չեն կիրառվում Գանձասարի վանքային համալիրի պատմությունը ոչնչացնող ձեռնարկումների դեմ»…

Համամիտ եմ, պատվարժան տիկնայք և պարոնայք, պատմաճարտարապետական արժեք ներկայացնող հռչակավոր համալիրի տեսքն աղճատելն անօրինություն է, բայց, հարգելիներս, այսօր Ձեզ համար մեր ազգային լինելությանն ու երկրին սպառնող ամենամեծ վտանգն արդյո՞ք Գանձասարի շրջապարսպի սալիկապատումն է։ Ինչո՞ւ վանքի սալիկապատումն է միայն այդպես համերաշխ համախմբել Ձեզ։ Մտավորականի Ձեր սուր աչքն առնվազն վերջին 2-3 շաբթում միայն դա նկատե՞ց։ Ուրիշ համազգային խնդիրներ ու պրոբլեմներ չկա՞ն «Հայաստան՝ երկիր դրախտավայրում»։ Հայոց հասարակական-քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական, գիտակրթական ու մշակութային կյանքում ամեն ինչ Ok է ու մեր հանգիստ, անհոգ ու երջանիկ կյանքին միակ խանգարողը Գանձասարի շրջապարսպի սալիկապատո՞ւմն է։

Նամակը ստորագրողների մեջ, բարեբախտաբար, կան մարդիկ, ովքեր իրենց հրապարակումներում բազմիցս ահազանգել են Հայոց երկիրը դեպ կործանում տանող հիմնական խնդիրների մասին, իրենց քաղաքացիական կեցվածքով երիցս բարձր են նամակում իրենց կողքին կանգնած բազմաթիվ մտավորական կոչվածներից, ու վերոհիշյալ նամակը ստորագրելով, ապացուցում են, որ իրենք անտարբեր չեն մեր երկրի ցանկացած պրոբլեմային հարցի հանդեպ։

Իմ խոսքն ուղղված է երեք հարյուրից ավելի մյուս նամակագիրներին, ովքեր իրենց թանկագին ժամանակը զոհաբերել, համերաշխ հավաքվել ու բազում վերքերից մահամերձ «հիվանդի» մարմնի վրա գոյացած «գորտնուկի» հարցն են բարձրացնում... Հարգելիներս, շատ կներեք, բայց ինձ թվում է, որ Դուք և երկիրն ու ժողովուրդն այս պահին միանգամայն տարբեր ժամանակատարածքային «գոտում» եք ապրում։ Ձեզ բարի ժամանց եմ մաղթում ու անկեղծորեն նախանձում, որ Ձեր գոյությանն ու երջանկությանը սպառնացող միակ վտանգը Գանձասարի շրջապարսպի սալիկներն են...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
գրող, հրապարակախոս



ԿՈՐՉԵՆ ԾԱՌԵՐԸ, ԿԵՑՑԵՆ ԹՓԵՐԸ

Ստեփանակերտում բարձր մակարդակով շարունակում են ծառահատումները։ Եվ լավ էլ անում են։ Ո՞ւմ են պետք այդ ծառերը, որ տնկվել են ադրբեջանական բռնակալության ծանր ու դաժան տարիներին։ Թող կորչեն հնի մնացուկ բոլոր այդ կանաչտերևավորները։ Կեցցեն թփերը։ Պետք է զարկ տալ կանաչապատման «թուփ» եղանակին։ Ընդհանրապես թուփը, գազոնը հասարակության բոլոր ոլորտներում պետք է դարձնել համընդհանուր ընդօրինակման առարկա, չափանիշ, էտալոն, որ միշտ աչք է շոյում իր համեստությամբ՝ ի տարբերություն վեր ցցված ու մեր նվաճումների վրա ստվեր նետող զանազան այլանդակ ծառազգիների...

Ի դեպ, ուղղակի ապշել ու զարմանալ կարելի է, թե ինչպես հարևան հետամնաց ու պահպանողական Թուրքիայում ինչ-որ Գեզի զբոսայգու ծառահատման աշխատանքների պատճառով հարյուր հազարավոր մարդիկ բողոքի ցույցեր ու հակակառավարական ակցիաներ են անում։ Ամենածիծաղելին այն է, որ ծառահատման դեմ այդ անմիտ բողոքի շարժումը տարածվել է թուրքական 67 քաղաքներում։ Այ քեզ տխմարներ, գոնե օրինակ վերցրեք մեզնից։ Օրինակ վերցրեք նաև Հայաստանից, որտեղ նույնպես ծառերն օրենքից դուրս են հայտարարվել, քանի որ ամեն քայլափոխում հիշեցնել են տալիս խորհրդային անազատ ու ապազգային 70 տարիները (օրինակ՝ Դիլիջանում «էլիտար» դպրոց կառուցելու համար հատկացվել է 88 հեկտար անտառապատ տարածք և արդեն շինարարության համար հատվել է շուրջ 10-11 հեկտար անտառ)...
Վ. ԱԴԱՄՅԱՆ



ԼՂՀ-ում եւս սահմանվել են գազի, էլեկտրաէներգիայի, խմելու ջրի նոր սակագները

Հունիսի 10-ին ԼՂՀ հանրային ծառայությունները եւ տնտեսական մրցակցությունը կարգավորող պետական հանձնաժողովը քննարկելով «Արցախ ՀԷԿ» ԲԸ ընկերության «Արցախէներգո», «Արցախգազ», «Ջրմուղ-կոյուղի» ՓԲ ընկերությունների կողմից ներկայացրած հայտերը որոշել է սահմանել հետեւյալ սակագները.

1.«ԱրցախՀԷԿ» ընկերության կողմից առաքվող էլեկտրական էներգիայի սակագինը սահմանել 16,375 դրամ/կՎտժ՝ առանց ավելացված արժեքի հարկի եւ  19,65դրամ/կՎտժ՝ ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը:
Սահմանված սակագինը ուժի մեջ կմտնի որոշումն ընդունվելուց 30 օր հետո:

2. «Արցախէներգո» ընկերության կողմից սպառողներին վաճառվող էլեկտրական էներգիայի 1¤ 35 կՎ եւ բարձր լարմամբ սնվող սպառողների համար` 29 դրամ/կՎտժ` ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը,
2)  6 (10) կՎ լարմամբ սնվող սպառողների համար` 29 դրամ/կՎտժ` ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը,
3)   0.38 կՎ լարմամբ սնվող սպառողների (այդ թվում` բնակչության) համար`
ա. ցերեկային սակագին` 38 դրամ/կՎտժ` ներառյալ ավելացված արժեքի    հարկը,
բ.  գիշերային սակագին`   33 դրամ/կՎտժ` ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը:

Սակագները ուժի մեջ  կմտնեն 2013 թվականի հուլիսի 10-ից:
3. «Արցախգազ» փակ բաժնետիրական ընկերության կողմից`
1 ամսական մինչեւ 10.0 հազար խորանարդ մետր սպառում ունեցող սպառողներին վաճառվող յուրաքանչյուր հազար խորանարդ մետր բնական գազի սակագինը ` 156.000 դրամ` ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը` սույն դրույթը կիրառելով սկսած 2013 թվականի օգոստոսի 1-ից սույն դրույթը կիրառելով սկսած 2013 թվականի օգոստոսի 1-ից:
2)  սկսած 2013 թվականի հուլիսի 10-ից` ամսական 10.0 հազար խորանարդ մետր եւ ավելի սպառում ունեցող սպառողներին վաճառվող յուրաքանչյուր հազար խորանարդ մետր բնական գազի` յուրաքանչյուր ամսվա սակագնի հաշվարկման հետեւյալ բանաձեւը` P=290 * E
որտեղ` P – ն 10.0 հազար խորանարդ մետր եւ ավելի սպառում ունեցող սպառողներին վաճառվող բնական գազի յուրաքանչյուր հաշվետու ամսվա սակագինն է` ( դրամ/ հազար խորանարդ մետր)` ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը,
E – ն՝ յուրաքանչյուր հաշվետու ամսվան նախորդող ամսվա 25-ին Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի կողմից հրապարակված մեկ ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի` արժութային շուկաներում ձեւավորված միջին փոխարժեքի մեծությունն է:
Սահմանված սակագինը ուժի մեջ է կմտնի 2013 թվականի հուլիսի 10-ից:

4. «Ջրմուղ-կոյուղի» փակ բաժնետիրական ընկերության կողմից`                              
1) բնակչությանը`
ա.  խմելու ջրի մատակարարման ծառայության մատուցման  սակագինը՝ 83.33 դրամ՝ մատակարարված յուրաքանչյուր խորանարդ մետր խմելու ջրի դիմաց` առանց ավելացված արժեքի հարկի եւ 100 դրամ՝ ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը,
բ. ջրահեռացման ծառայության մատուցման  սակագինը՝ 10.0 դրամ՝ յուրաքանչյուր խորանարդ մետր ջրի դիմաց` առանց ավելացված արժեքի հարկի եւ 12 դրամ՝ ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը,
2) այլ սպառողներին`
ա. խմելու ջրի մատակարարման ծառայության մատուցման  սակագինը՝ 111.6 դրամ՝ մատակարարված յուրաքանչյուր խորանարդ մետր խմելու ջրի դիմաց` առանց ավելացված արժեքի հարկի եւ 134 դրամ՝ ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը,
բ. ջրահեռացման ծառայության մատուցման  սակագինը՝ 13.3 դրամ՝ յուրաքանչյուր խորանարդ մետր ջրի դիմաց` առանց ավելացված արժեքի հարկի եւ 16 դրամ՝ ներառյալ ավելացված արժեքի հարկը:
Սահմանված սակագները ուժի մեջ կմտնեն որոշումն ընդունվելուց 30 օր հետո:

Ծանոթություն: ԼՂՀ վարչապետի կողմից ստացվել է գրություն, համաձայն որի,  կառավարությունը կսուբսիդավորի «Արցախէներգո» փակ բաժնետիրական ընկերության կողմից սպառողներին վաճառվող էլեկտրական էներգիայի սակագները ԼՂՀ բնակչության մասով`
ա. ցերեկային սակագին` 13 դրամ/կՎտժ
բ. գիշերային սակագին` 8 դրամ/կՎտժ:



Արցախին նվիրված նամականիշներ՝ Գերմանիայում

Արցախյան շարժման 25-ամյակի կապակցությամբ Գերմանական փոստը թողարկել է Լեռնային Ղարաբաղին նվիրված 1000 հատ նամականիշ:
Նամականիշները տարածվել են գերմանական կազմակերպությունների եւ մասնավոր ընկերությունների շրջանակներում:
NEWS.am


Ռուսական Культура ալիքի հակահայկական թողարկումը

Ռուսական Россия Культура հեռուստաալիքով հունիսի 11-ին եթեր է հեռարձակվել «Փաստի պատմություն» հաղորդաշարի թողարկումը Թուրքիայի պատմության, Ռուսաստանի հետ նրա հարաբերությունների, երկու երկրների նմանությունների եւ այլ հարցերի շուրջ: Արդարացիորեն նշվել է, որ Ռուսաստանն ու Թուրքիան երբեք հակառակորդ չեն եղել, եւ ավելին՝ 20-րդ դարի սկզբից այս երկու երկրները դաշնակիցներ են:
Թողարկման ժամանակ անդրադարձ է եղել նաեւ հայոց ցեղասպանությանը: Հաղորդման հյուրեր՝ Ռուսաստանի Ասիայի եւ Աֆրիկայի երկրների ինստիտուտի տնօրեն, պատմաբան-թուրքագետ Միխաիլ Մեյերը եւ Ռուսաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Արեւելագիտության ինստիտուտի Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքի կենտրոնի թուրքական բաժնի ղեկավար Նատալյա Ուլչենկոն, փաստացի, հակահայկական քարոզչություն են իրականացրել՝ աղավաղելով 1915 թվականի իրադարձությունները:
Մասնավորապես, Մեյերի խոսքով, Անտանտը խաղարկել է ցեղասպանության թեման Օսմանյան կայսրության վերջին եւ Թուրքիայի Հանրապետության առաջին տարիներին՝ ներկայացնելով այն որպես մուսուլմանների մեղք, իսկ «անմեղներն իբր՝ հայերն են՝ քրիստոնյաները»: «Չնայած իրականում կոտորած է եղել երկու կողմից էլ»,- ասում է Մեյերը: Ըստ նրա, ցեղասպանության ժամանակ իրականում ավելի քիչ մարդ է սպանվել, քան ներկայացվում է. «Ընդամենը 1.5 միլիոն հայ էր ապրում, եւ քանի որ նրանց մի մասը պահպանվել է, ապա չի կարելի խոսել 1.5 միլիոն զոհի մասին: Շատերը մահացել են սովից, ինչպես ստալինյան դեպորտացիաների ժամանակ»:
Lragir.am


Ֆրանսիական եւ արցախյան քաղաքների միջեւ կնքվեց բարեկամության հռչակագիր

Ֆրանսիայում այցով գտնվող ԼՂՀ ԱԳ նախարար Կարեն Միրզոյանը հունիսի 10-ին այցելեց Մարսելի հայ առաքելական եկեղեցի և հանդիպեց ծխական խորհրդի անդամների հետ:
Հունիսի 11-ին Լե-Պեն-Միրաբո քաղաքում Կ. Միրզոյանը մասնակցեց քաղաքապետարանում կազմակերպված հանդիսավոր արարողությանը, որի ընթացքում բարեկամության հռչակագիր ստորագրվեց Ֆրանսիայի Լե-Պեն-Միրաբո և Արցախի Մարտունի քաղաքների միջև:
Հռչակագիրը ողջունում է ազատ և ժողովրդավարական հասարակություն ստեղծելուն և զարգացնելուն ուղղված Լեռնային Ղարաբաղի՝ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և իշխանությունների հետևողական քայլերը և անընդունելի է համարում Արցախի ժողովրդի մեկուսացումը:  Հիմք ընդունելով Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում ամրագրված ազատության և ժողովրդավարական արժեքների բացարձակ կարևորությունը՝ կողմերը հռչակում են բարեկամական կապերի հաստատումը երկու քաղաքների միջև և դրանց միջոցով կրթության, մշակույթի, սպորտի, առևտրի և  տեղական կառավարման ոլորտներում ծրագրերի իրականացումը:
ԼՂՀ ԱԳՆ մամուլի ծառայություն



ՔԱՐՎԱՃԱՌ

Քարվաճառում դպրոցի տնօրենը 13 երեխա ունի

Ազատագրված Քարվաճառի շրջանի Նոր Վերինշեն գյուղում է ապրում Մարգարյանների բազմանդամ ընտանիքը: Նոր Վերինշենի դպրոցի տնօրեն Շահեն Մարգարյանը 13 երեխա ունի՝ 9 որդի եւ 4 դուստր՝ Արմանը, Արմինեն, Լյուդվիգը, Արեգը, Նարեկը, Մարգարիտը, Փառանձեմը, Նորայրը, Վահեն, Վահանը, Վարդանը, Հերմինեն եւ Դավիթը:

Շահեն Մարգարյանը Քարվաճառ է տեղափոխվել 1996թ., ՀՀ Մարտունիի շրջանի Վաղաշեն գյուղից, երբ արդեն 6 երեխա ուներ: NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում Շահեն Մարգարյանը պատմեց. «Այդ նեղ տարիներին Հայաստանում վեց երեխա էի պահում: Աշխատում էին դպրոցում, 7 հազար դրամ փող էի ստանում, այդ վեց երեխաներին էլ պահում էի»: Հարցին, թե ինչպես որոշեց տեղափոխվել Քարվաճառի շրջան, Շահեն Մարգարյանը պատասխանեց. «Հայերի խասյաթն է, չէ՞, ավանդական ընտանիքներում տունը փոքրինն է, մեծերը պետք է տանից դուրս գան: Տունը թողեցի կրտսեր եղբայրներիս, ընտանիքով ուզում էի տեղափոխվել Լեռնային Ղարաբաղ: Այն ժամանակ այս շրջանի մասին խոսք չկար, հետո եկա, տեսա, տղերքն ասեցին, որ արդեն տներ են կառուցում, որոշեցինք գալ այստեղ: Կինս էլ Խանլարի շրջանից է, բնությունը մեր դուրը եկավ, եւ տեղափոխվեցինք այստեղ: Մնացած յոթ երեխաներս այստեղ են ծնվել»:

Շահեն Մարգարյանի ավագ որդին՝ Արմանը մեկ տարի առաջ է զորացրվել բանակից: «Մեկ տարի է՝ վերադարձել է, արդեն համալսարանի երկրորդ կուրսում է սովորում, դուստրս անգլերեն բաժնի երրորդ կուրսն է վերջացնում, մի տղաս ագրարային քոլեջում է սովորում: Փոքրս այս տարի դառնում է երկու տարեկան»,- հպարտությամբ նշեց բազմազավակ հայրը:

«Եթե ես չեմ կարողացել իմ ուժերով կռվին մասնակցել կամ ինչ-որ բանով օգնել, ես էլ ճիշտ համարեցի, որ կարելի է իրենց փոխարինողներ ունենալ: 9 տղա, 9 սահմանապահներ ունենք: Իրենք էլ, երեւի, հայրիկին կնմանվեն, այդքան տղա էլ իրենք կունենան»,- անթաքույց հպարտությամբ ասաց Շահեն Մարգարյանը:

Հարցին, թե կինը չի դժգոհում արդյոք 13 երեխաների առկայությունից, Շահեն Մարգարյանը նշեց. «Դե դժգոհելը դժգոհում է, եթե մանկավարժական կրթություն ունենար, երեխանեի հետ լեզու կգտներ, չէր ջղայնանա, բայց երեխաների ամեն մի քայլը իր վրա ազդում է»,- կատակեց Նոր Վերինշենի դպրոցի տնօրենը:

13 եւ վե՞րջ, հարցին էլ պատասխանեց. «Ու վերջ: Արդեն թոռներին պիտի սպասենք»:

Զրուցեցինք նաեւ Շահեն Մարգարյանի կրտսեր չորս որդիների հետ: Հարցին, թե ինչով են զբաղվում գյուղում, 6-ամյա Վարդանը պատասխանեց. «Խաղում ենք, կենդանիներին ենք պահում՝ կով, ոչխար, ձի, խոզ, հավ»: Վարդանը մեծանալու եւ «կովբուժ» (անասնաբույժ) է դառնալու, իսկ ամենասիրած կենդանին ձին է:


Քարվաճառցիները բացառում են երբեւէ ազատագրված տարածքները հետ վերադարձնելու հնարավորությունը

Արցախի Քարվաճառի շրջանի Նոր Վերինշեն գյուղի դպրոցը 51 աշակերտ ունի, իսկ դպրոցի ամենամեծ խնդիրը մաթեմատիկայի ուսուցչի բացակայությունն է: Այդ մասին NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտնեց Նոր Վերինշեն գյուղի դպրոցի տնօրեն Շահեն Մարգարյանը:

Մոտ 250 բնակիչ ունեցող գյուղում դպրոց են հաճախում 51 աշակերտներ, չկա միայն 11-րդ դասարանը, մյուս դասարանները համալրված են: Դպրոցն այս պահին 19 աշխատող ունի: Շահեն Մարգարյանի խոսքով, դպրոցի ամենամեծ խնդիրը մաթեմատիկայի ուսուցչի բացակայությունն է: «Եթե մաթեմատիկայի մի մասնագետ լինի, դպրոցը պրոբլեմ չի ունենա: Եթե ուսուցիչ լինի, ժամերով կապահովենք, նաեւ տնով կապահովենք»,- նշեց տնօրենը: Վերջինիս խոսքով, տաղանդավոր երեխաներ կան, որ հրաշալի մաթեմատիկոսներ կարող են դառնալ, սակայն ուսուցչի բացակայությունը նեղում է:

Դպրոցն ունի անհրաժեշտ բոլոր դասագրքերը, կա նաեւ գեղարվեստական գրականություն: «Պատմավեպեր չունեինք, բերեցին: Ավթանդիլյան Արթուրը, Սեյրանը՝ Ստեփանակերտից: Բերեցին, սիրուն գեղարվեստական գրքեր: Շատ շնորհակալ եմ նրանցից»,- նշեց Շահեն Մարգարյանը:

Նա նաեւ նշեց, որ դպրոցը երկհերթ է, Արցախի նախագահը խոստացել էր սենյակներ ավելացնել, սակայն ֆինանսական խնդիրների պատճառով որոշվեց կիսել սենյակները, եւ այդ ժամանակ նորմալ դասապրոցես կլինի:

54 տնտեսություն ունեցող գյուղում Հայաստանից նոր եկողներն են քիչ, վերջինը նախանցած տարի է եկել, Ապարանից, ներկայումս բուժքույր է աշխատում: Տուն չկա, շինարարություն չի իրականացվում: Ցանկացողներ շատ կան, ուղղակի բնակվելու հնարավորություն չկա, մանրամասնեց Շահեն Մարգարյանը: Նրա խոսքով,  Նոր Վերինշենի բնակիչները հիմնականում անասնապահությամբ են զբաղվում, ծառայում են զինված ուժերում պայմանագրային հիմունքներով: «1-2 մարդ կա, որ չի աշխատում, նրանք էլ անասնապահությամբ են զբաղվում: Սոցիալական վիճակը տարեցտարի լավանում է»,- ասաց տնօրենը:

Շահեն Մարգարյանը նշեց, որ քարվաճառցիները բացառում են երբեւէ ազատագրված տարածքները ետ վերադարձնելու հնարավորությունը: «Ով կփորձի հողերը հետ հանձնել, գյուղացիներն անձամբ այդ մարդու գլուխը կջարդեն»,- ազդարարեց դպրոցի տնօրենը:
NEWS.am


РУСТАМ ИБРАГИМБЕКОВ О ПОЛИТИЧЕСКОЙ АТМОСФЕРЕ В БАКУ И КАРАБАХСКОМ ВОПРОСЕ

Председатель Национального Совета Азербайджана, известный кинодраматург Рустам Ибрагимбеков в интервью азербайджанской службе BBC высказал озабоченность по поводу царящих в Азербайджане нравов в политической жизни. «Любого потенциально опасного человека алиевский режим старается обезвредить, поэтому все эти опасности несомненно существуют». Кинодраматург привел конкретный пример: «Вы знаете, сейчас арестован Ильгар Мамедов, замечательный молодой человек, один из лидеров молодежного движения ReAl, ни за что сидит в тюрьме, только потому, что он критически высказался и вообще заявил, что собирается участвовать в президентских выборах». Говоря об опасностях, связанных с поездкой в Баку, Ибрагимбеков отметил: «Я боюсь и ареста, боюсь и убийства, я нормальный человек».

Ибрагимбеков высказался и о карабахском вопросе: «Азербайджан находится в чудовищном состоянии, где грубо попираются права людей, царит тотальная коррупция, и жители Карабаха не хотят быть частью такой страны. По мнению главы Нацсовета Азербайджана, один из путей решения – это нормализация ситуации в Азербайджане, попытка убедить самих людей. Других способов нет… Пока жители Нагорного Карабаха не хотят жить в Азербайджане, никто в мире их не сможет заставить».



ՍՏՈՊ, ՄՈՍԿՎԱ, ՊԵՏՔ ՉԷ ՍՏԵԼ

Ամեն անգամ, երբ Ռուսաստանն իրականացնում է զենքի հերթական մատակարարումը Ադրբեջանին, հայ «քաղաքագետները» մոբիլիզացվում են՝ ռուսական շահերի փաստաբանական պաշտպանության համար: Մոսկովյան ԶԼՄ-ները Հայաստանում ունեն արդեն իրենց կրեատուրան եւ մեխանիկորեն դիմում են դրան՝ մեկնաբանելու հերթական ամոթալի իրավիճակը:
Ահա, հերթական անգամ, ռուսներին «մաքրելու» համար արտահայտվել է «քաղաքագետ» Սերյոժա Մինասյանը: Բայց նա եւ նրա նման վաղուց վառված «հեղինակները» որեւէ նոր բան չեն կարողանում ասել: Իսկ ահա նշանավոր լերմոնտովագետ եւ Վարդգես Արծրունու փողերի սպառող, Մոսկվայում «Սեւ եւ Կասպից ծովերի եւ ձեռքի հետ էլ Հարավային Կովկասի հետազոտությունների ինստիտուտ» զավեշտալի գրասենյակ ստեղծած Վլադիմիր Զախարովը որոշել է լիցքաթափել ստեղծված իրավիճակը:

Լիովին հասկանալի է, որ զենք վաճառելով Ադրբեջանին, Ռուսաստանին հետաքրքրում է նախեւառաջ փողը: Ռուսների ձգտումը՝ մերկանտիլ նպատակները ներկայացնել որպես ռազմավարական, արդեն իմաստ չունեն: Սակայն Զախարովը որոշել է Ռուսաստանի քաղաքական ղեկավարությանն «անջատել» կոռումպացված չինովնիկներից եւ Ադրբեջանի լոբբիստներից: Այդպես չի լինի, շատ լավ հայտնի է, թե ով է Ռուսաստանում հրամաններ տալիս զենքի մատակարարումների ու արտահանման վերաբերյալ:
Ռուսաստանում ադրբեջանական գլխավոր լոբբիստը վարչապետ Մեդվեդեւն է, իսկ Պուտինը, տվյալ դեպքում, երեւի նրա տեղակալը: Ընկեր Արծրունին լավ կաներ խորհեր, թե ում է վճարում եւ ինչի համար: Կգա ժամանակը, եւ բոլորը պատասխան կտան հակահայկական ակտիվ ու պասիվ հանցավոր գործունեության համար: Անպայման կգա: Նախ պատասխան կտան «յուրայինները», ապա «օտարները»: Ռուսական քաղաքական ղեկավարությունը փող է աշխատում հայերի արյան վրա, բառացի:
ԻԳՈՐ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
Lragir.am


ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՏԱՆԿԵՐԸ ԿԿՐԱԿԵՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՈՒՂՂՈՒԹՅԱՄԲ

Օրերս warfiles.ru կայքը տեղեկություն էր տարածել, որ Ադրբեջանը ժամանակակից զինատեսակներ է գնում Ռուսաստանից: Տեղեկությունը հաստատել է Ведомости պարբերականը՝ հղում անելով ՌԴ Պաշտպանության նապարարության իր աղբյուրին: Գործարքի գումարը կազմում է մոտ 1 մլրդ դոլար:
Դրա դիմաց Ռուսաստանն Ադրբեջանին է մատակարարելու 94 միավոր T-90C տանկ, նույնքան БМП-3 մարտական մեքենա, 18 միավոր Смерч համակարգեր, 6 միավոր ТОС-1А նորագույն կրականետ համակարգեր, որոնք կառուցված են T-90 տանկի բազայի վրա, ինչպես նաեւ Мста-с ինքնագնաց-հերտանային մեքենաներ:

Ռուսական Վեդոմոստիին պաշտպանության նախարարության աղբյուրը հայտնել է, որ Ռուսաստանը Ադրբեջանին մոտ 1 միլիարդ դոլարի զենք է մատակարարում՝ ցամաքային տեխնիկայի տեսքով: Դրանք ժամանակակից տանկեր են եւ ռուսական զրահամեքենաներ:
Ռուսաստանն արդեն տեւական ժամանակ է, ինչ հանդիսանում է Ադրբեջանի զենքի կայուն եւ հիմնական մատակարարներից մեկը: Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական դաշնակիցն է եւ հանդիսանում է նաեւ ՀԱՊԿ անդամ պետություն, ինչպես եւ Հայաստանը: ՀԱՊԿ-ը ռազմա-քաղաքական դաշինք է, որի նպատակն է անդամներին պաշտպանել արտաքին որեւէ ագրեսիայից:

Ադրբեջանը Հայաստանին անընդհատ սպառնում է արտաքին ագրեսիայով: Ռուսաստանը Ադրբեջանին անընդհատ զենք է մատակարարում: Հայաստանում այդ փաստի առիթով գրեթե բոլորն անընդհատ լռում են, մի քանի լրատվամիջոցից, մի քանի քաղաքագետից, փորձագետից ու մեկնաբանից, եւ մի քանի քաղաքական գործչից բացի:
Ավելին, կան ռուս-ադրբեջանական ռազմա-տեխնիկական գործակցության հայաստանյան ապոլոգետներ, որոնք գտել են լռության հիմնավորումը՝ վատ չէ, որ Ռուսաստանն է Ադրբեջանին զենք մատակարարում, որովհետեւ դա նշանակում է, որ Ռուսաստանն էլ կվերահսկի այդ զենքը եւ թույլ չի տա, որ այն գործածվի Հայաստանի դեմ: Լռությունը հիմնավորված է եւ անկասկած միայն ու միայն զսպվածությունն է, որ ռուս-ադրբեջանական ռազմատեխնիկական գործարքի հայաստանյան փաստաբաններին չի մղում հանդես գալ Ռուսաստանին ուղղված շնորհակալությամբ՝ Ադրբեջանին զենք վաճառելու համար:

Հայաստանի հանդեպ, այդ ընթացքում, Ռուսաստանը ամբողջ թափով կիրառում է գազային էքսպանսիան, բարձրացնում է գինը, հետո բարձրացնում պահանջներն ու Հայռուսգազարդում Հայաստանի կառավարության վերջին բաժնեմասն է վերցնում: Հայաստանի հանրային եւ քաղաքական շրջանակներում այդ իրողությունը բնականաբար արժանանում է վրդովմունքի, որն առավելապես արտահայտվում է Հայաստանի իշխանությանն ուղղված մեղադրանքներով՝ սուտ, կեղծիք եւ այլն, որով բնորոշվում են իշխանության գործողությունները:

Միանգամայն արդարացի բնորոշումներ, որովհետեւ անկախ Հայաստանի իշխանության համար ամենաբնորոշ արտահայտությունները բոլոր ժամանակներում եղել ու մնում են սուտն ու կեղծիքը:
Միեւնույն ժամանակ, ինչն է բնորոշում անկախ Հայաստանի հասարակությանն ու քաղաքական դասին, իշխանությանը հայհոյելուց բացի:
Ի վերջո, Ռուսաստանի հետ Հայաստանի հարաբերության բնույթը, հիմքերն ու ընդգրկումն այնպիսին է, որ այստեղ միայն իշխանության անելիքը քիչ է: Ընդ որում, այդ անելիքի հարցում զգալի դեր կարող է ունենալ նաեւ հասարակությունը, ու մասնավորապես այսպես կոչված քաղաքական ուժերը:

Ինչ են անում այդ ուժերը: Սպասում են, թե երբ է իշխանությունը տապալվելու Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում: Եթե տապալվում է, այսինքն ստիպված է լինում Ռուսաստանին շատ թանկ վճարել որեւէ այլ բան անելու կամ այլ կողմ նայելու համար, ապա այսպես կոչված հիմնական քաղաքական ուժերը կամ սպասում են, թե երբ են օգտվելու ֆորս-մաժորի առիթից եւ Ռուսաստանի օրհնությամբ գալու իշխանության, կամ Կրեմլին հարակից միջանցքներում ներկայանում են եւ հայտարարում, որ իրենք չխանգարեցին Ռուսաստանին ամրացնել իր դիրքերը Հայաստանում, պաշտպանել իր շահերը Հայաստանում, հետեւաբար Ռուսաստանն էլ մի քիչ թող իրենց շահերը պաշտպանի Հայաստանում:

Արդյունքում ստացվում է անպարտելի մի խաղ այդ ուժերի համար, որի արդյունքում շահում են բոլորը, Հայաստանից բացի:
Ռուս-ադրբեջանական ռազմատեխնիկական գործարքի հայաստանյան ապոլոգետների փաստարկներից մեկն էլ այն է, որ այդ տնտեսա-քաղաքական էքսպանսիայի դիմաց Ռուսաստանը Հայաստանի անվտանգությունն է ապահովում, ու չնայած զենք է տալիս Ադրբեջանին, այնուհանդերձ նաեւ Հայաստանին է տալիս, ընդ որում էժան գներով:
ՀԱՊԿ անդամ լինելու եւ էժան զենքի մասին այդ փաստաբանագիտական դեմագոգիան իրականում միֆերի շարքից է, որովհետեւ Հայաստանին տրվող էժան զենքը բոլորովին համարժեք չէ այն ժամանակակից զենքին, որ ռուսները մատակարարում են Ադրբեջանին:

Էժան զենքի մասին կենացները միգուցե գեղեցիկ կարող են հնչել հայ-ռուսական բարեկամության սեղաններին, իսկ իրական քաղաքականության ռեժիմում, ժամանակակից ռուսական զենքերի համար Մոսկվան Հայաստանից պահանջում է շուկայական գներ, իհարկե բավարար հնարամտություն ունենալով այդ պահանջները չդնել հրապարակավ: Դե, իսկ Հայաստանի իշխանությունն էլ չի հրապարակայնացնում դրանք, որ գոնե համեմատաբար հին եւ էժան զենքի հնարավորությունից Ռուսաստանը չզրկի՝ քաղաքական այսպես ասած հիմնական ուժերի լռության ներքո:
ՋԵՅՄՍ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Lragir.am


ԻՆՉՈ՞Ւ ԷՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԵԿԵԼ ՊԱՏՐՈՒՇԵՎԸ

Lragir.am. Ռուսաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Նիկոլայ Պատրուշեւը ժամանել էր Երեւան եւ հանդիպում էր ունեցել Սերժ Սարգսյանի հետ, վերջինիս Լեհաստան կատարած այցից առաջ: Պատրուշեւի այցը տեղի էր ունեցել, ըստ պաշտոնական հաղորդագրության, «ԱԱԽ քարտուղար Արթուր Բաղդասարյանի հրավերով»: Պատրուշեւը մասնակցել է մի շարք միջոցառումների Հայաստանում, սակայն այցի հիմնական նպատակը դա չի եղել:
Պատրուշեւի այցի «մեխը» Գյումրիում նրա արած հայտարարությունն էր այն մասին, որ Հայաստանն անվտանգության առումով խնդիրներ չունի: Նա Երեւան էր ժամանել Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպելու, նախքան նրա Լեհաստան մեկնելը: Անվտանգության հարցը համարվում է հայ-ռուսական հարաբերության առանցքը, եւ համարվում է, որ Ռուսաստանն է Հայաստանի անվտանգության երաշխավորը: Հայաստանի սահմանները հսկում են ռուս սահմանապահները, բացի այդ, Ռուսաստանն ավելացնում է իր ռազմական բազաների կոնտինգենտը:

Մյուս կողմից, Եվրաինտեգրման գործընթացում անվտանգության խնդիրը նույնպես դառնում է առանցքային: Սերժ Սարգսյանի այցը Լեհաստան դրա վկայությունն է: Նա Լեհաստանի նախագահի հետ հանդիպմանը փաստացի Արեւմուտքից պահանջել է անվտանգության երաշխիքներ: Լեհաստանը Արեւելյան Եվրոպայի առաջատար երկիրն է եւ եվրատլանտյան հանրության «լիազոր ներկայացուցիչը» արեւելաեվրոպական եւ հետխորհրդային երկրներում, որը համակարգում է այս տարածքի ինտեգրման գործընթացները:

Եվրոպան կտրուկ պայմաններ չի դնում Հայաստանի առջեւ, նկատի առնելով ռուսական գործոնը եւ միաժամանակ չցանկանալով ունենալ Ռուսաստանի հետ խնդիրներ ունեցող նոր գործընկերներ: Մյուս կողմից, սակայն, անվտանգության խնդիրները պահանջում են հստակություն, եւ ինչ որ պահի սահմանների եւ բազաների խնդիրը պետք է մղվի առաջին պլան, «դիվերսիֆիկացիայի» առումով: Դա չի ենթադրում դիմակայություն, միեւնույն ժամանակ նաեւ՝ «մենաշնորհ»: Մանավանդ տնտեսական նախագծերի իրականացման պարագայում:

Առայժմ, Ռուսաստանի ռազմական ներկայությունը Հայաստանում չունի այլ բովանդակություն, քան Հայաստանի սահմանները փակ պահելը, նկատի առնելով նաեւ Թուրքիայի ձգտումը՝ մեկուսացման մեջ պահելու Հայաստանը: Այս հարցում, կարելի է ասել, Ռուսաստանն ու Թուրքիան համատեղ իրականացնում են Հայաստանի միջազգային մեկուսացման քաղաքականություն: Վիճակը բարվոք չէ նաեւ Իրանի հետ սահմանային գոտում, քանի որ չնայած բաց հաղորդակցություններին, Ռուսաստանը վերահսկում է Իրանի հետ բոլոր կոմունիկացիաները:

Պատրուշեւի այցը թերեւս նպատակ ուներ շեշտել այս հանգամանքը եւ ցույց տալ, որ Հայաստանը «թռնելու տեղ չունի»: Ըստ այդմ, Լեհաստանում Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունները կամ նպատակ ունեն երաշխիքներ ստանալ անվտանգության առումով, կամ էլ «ալիբի» են այն դեպքի համար, եթե Հայաստանը չդիմանա Ռուսաստանի ճնշմանը եւ «ինտեգրվի» Մաքսային միությանը:
Վիճակն իսկապես լուրջ է այն առումով, որ հայերն ունեն ռուս-թուրքական համաձայնությունների դառը փորձը, օրինակ՝ 1915-ի նախօրեին: Չի բացառվում, որ Պատրուշեւը նման ակնարկներ է արել իր այցի ժամանակ: Մյուս կողմից, սակայն, հետագայում, երբ Ռուսաստանը ժամանակավորապես հեռացավ հայկական տարածքներից, այլեւս որեւէ արտաքին հույս չունեցող հայերը կարողացան ստեղծել Առաջին հանրապետությունը եւ ընդլայնել նրա սահմանները: Հետո Ռուսաստանը հետ եկավ եւ այդ տարածքները կրկին վերադարձրեց Թուրքիային ու Ադրբեջանին:  ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Ռուսաստանը կրկին գնաց, եւ հայերը կրկին հաղթանակներ տարան: Ռուսաստանի ու Հայաստանի շահերը չեն համընկնում. սա պատմական, քաղաքական նորմալ օրինաչափություն է, եւ երբեւէ հայերը պետք է ընկալեն այս օրինաչափությունը:

Ի դեպ, թուրքերը հայերի կոտորածներն ու արտաքսումը պայմանավորում են հայերի՝ «ռուսական հինգերորդ շարասյուն» լինելու հանգամանքով:

ՀԱՅԿ ԱՐԱՄՅԱՆ
http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/84761



ՊԱՏԱՊԱՏՈՒՄ

1. ԱՆԱՂԱՐՏ ՊԱՀԵՆՔ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ՊԱՏԸ...

Երբ առաջին անգամ որոշ պրոգրեսիվ գլուխներում ինտերնետը միտք առաջացրեց՝ անմիջական շփում ստեղծել իշխանավորների հետ, ՀՀ վարչապետն առաջիններից մեկն էր, որ շտապեց օգտվել այդ հնարավորությունից։

Դե նա միշտ էլ նորորար ու առաջադիմական է եղել ու՝ պետության զարգացումն ամեն կերպ ապահովելու փնտրտուքի մեջ։ Պատահական չի, որ այդ զարգացումը նա կապում է գիտության հետ։ Ինչո՞վ ենք պակաս նեղաչք չինացիներից, ինչո՞ւ նրանց փոխնախագահ Քսի Յինպինգը  կասի, որ Չինաստանը մեծ ներդրումներ է կատարում գիտության մեջ, ինչն էլ ապահովել է երկրի զարգացման մեջ զգալի թռիչքը վերջին տասնամյակներում, իսկ մեր վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը չի կարող ասել՝ «21–րդ դարում հաջողության են հասնում այն երկրները, որոնք կարողանում են համաշխարհային շուկայում հանդես գալ նոր գիտելիքի ստեղծմամբ։ Ինդուստրիալ հասարակությունից անցումը պոստինդուստրիալ հասարակությանը ենթադրում է տեղափոխվել գիտելիքի ոլորտ»։ Եվ հենց այստեղ էլ ահա պարզ է դառնում, թե մենք, չինացիների համեմատ` լինելով արտահայտիչ աչք–ունքով ու բոյ–բուսաթով, այնուամենայնիվ ինչո՞վ ենք պակաս նրանցից։ Առաջինը՝ հենց նրանով, որ նրանց վարչապետն ասում ու անում է, իսկ մեր վարչապետն ասում ու ասում է...

Տարիներ առաջ, երբ Մարկ Ցուկերբերգի facebook–ը, իր հայտնի պատով հանդերձ, դեռ շատ տարածված չէր, այլ նորաձև էր համարվում livejournal–ը, վարչապետը  բլոգ բացեց։ Ժողովուրդը ոգևորվեց. ժողովրդավարական ինչպիսի՜ մոտեցում, ղեկավարության հետ անմիջական հաղորդակցման ինչպիսի՜ հնարավորություն... համախմբման միջոցով խելք–խելքի տալու, հետևաբար՝ երկրի զարգացում ապահովելու ինչպիսի՜ հեռանակար։ Գիտնականներն էլ խառնվեցին՝ ի վերջո դրանում տեսնելով հուսո աստղը՝ գիտության վիճակը հասանելի դարձնելու վերևներին։ Ավաղ, օրերն անցնում էին, արված դիմում–խնդրանք–կոչ–առաջարկ–հարցերն ամիսներով անպատասխան էին մնում։ Եվ ոչ մի քայլ։

Նույնիսկ ես՝ միամիտս, երևի սովետական կրթության սիստեմն անցած ու սովետական՝ ղեկավար+ծառայող+պրոլետարիատ=ժողովրդավարություն կարգախոսից ազդված, հիշելով, որ անգամ մեծ երկրի ղեկավարը՝ Վլադիմիր Իլյիչը, կարող էր կարևորագույն գործեր հետաձգել, ընդունել ու ընդառաջել Ալուն, որ եկել էր մի զույգ կոշիկ խնդրելու՝ «Տա՛լ մուժիկին մի զույգ կոշիկ», մի անգամ բլոգում հանդես եկա մոտավորապես այսպիսի գրությամբ՝ «Պարո՛ն վարչապետ, Սունդուկյանի թատրոնի դիմացի այգու նստարանին մի կին է «ապրում», ավելի ճիշտ՝ նա մահանում է, քանի որ խորը աշնան սառնամանիքին մշտապես նստած է՝ ցնցոտիներով ծածկված ու հրաժարվում է ուտելիքից ու գումարից, որ մարդիկ առաջարկում են։ Ի վերջո, նա մեր հայրենակցուհին է կամ պարզապես մարդ է։ Կարո՞ղ եք հանձնարարել, որ նրան տեղավորեն անօթևանների համար նախատեսված որևէ տեղում»։

Հաջորդ օրն ուրախությամբ տեսա, որ կինը չկա։ Ոգևորությունս կիսեցի հարևանուհուս հետ, որը միանգամից սառը ջուր լցրեց գլխիս, ասելով՝ երեկ երեխային դպրոցից էի բերում, տեսա, որ ոստիկանները գոռում էին վրան, քշեցին անտեր շան պես։
Ահա այսպիսին է մեր պարոն վարչապետը կամ իր բլոգ վարողները. նրանք չեն սիրում վարչապետի պատին սև բիծ։

Ի՜նչ սև բիծ...  վարչապետի ֆեյսբուքյան պատը միշտ պիտի լինի իդեալական տեսքի մեջ։ Այնտեղ տեղ չունի որևէ քննադատություն, ինչպես Ռուբեն Հախվերդյանն է ասում՝ «Այնտեղ բոլորն իմ ընկերներն են, Այնտեղ չունեմ թշնամիներ, Այնտեղ ամեն ինչ այնքան պարզ է, Այնտեղ չկան կեղծ ժպիտներ...», թերևս միայն վերջին տողը չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ այնտեղ, ցավոք, հենց ամեն ինչ կեղծ է՝ սկսած ժպիտներից, վերջացրած ոչինչ չտվող հայտարարություններից, գիտության զարգացումը պետության զարգացման հիմքում դնելու վերամբարձ ճառերից, աշխատանքային եռուզեռ  ու գործնական հանդիպումներ պատկերող նկարներից։ Բավական է վարչապետի պատին դնել մի հոդված՝ նվիրված գիտության մասին արված իր իսկ խոսքի ու գործի հակասությանը, գիտությունն անտեսելու հետ կապված մի քննադատություն, մի առաջարկ՝ խոսքից ի վերջո գործի անցնելու, մի բողոք՝ կապված գիտության «ֆինանսավորման» տխուր վիճակի հետ, և դրանք անմիջապես ջնջում են պատից ու արագ պատը բերում են իր նախկին մաքուր, անաղարտ ու պուպուշ տեսքին։

Այնպես որ, դիմել էր Ալին ուրիշներին, ասել էին՝ չիք, դե նա էլ դիմել էր Իլյիչին։ Իլյիչը զբաղված էր, քանի որ մտածում էր՝ «Հարկավոր է բանվորի տղից Պրոֆեսորներ ձուլել... Հարկավոր է, որ ամեն աղախին Սովորի պետություն դարձնել... Հարկավոր է... Ո՞րը թվել...»։ Այսօր այդ խնդիրները չունենք. և ինչպիսի՜ պրոֆեսորներ ունենք՝  «ձուլված» և՛ բանվորի տղից, և՛ ծառայողի։ Մնում է միայն նրանց դիմումին «չիք» չասել և, որ ավելի վիրավորական է, չջնջել պատից նրանց դիմումներն ու թողնել անպատասխան։

Այնպես որ, պարո՛ն վարչապետ, Ձեր բախտը բերել է. Դուք պրեֆեսորներ «ձուլելու» խնդիր չունեք, Ձեզ մնում է՝ արդեն պատրաստի պրոֆեսորների համար նորմալ կենցաղ ու աշխատելու նորմալ պայմաններ ապահովել։ Այնպես որ՝ «ողջո՜ւյն արխադաշ Ալուն...», այնպես որ` տե՛ր կանգնեք Ձեր՝ գիտության մասով արած հայտարարություններին, այնպես որ՝ Ձեր պատի անբիծ լինելը  մի՛ գերադասե՛ք Ձեր՝ պետության ղեկավարի հեղինակությունից։



ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՉԻՆԱԿԱՆ ՊԱՏԻ ԱՌԱՋ...

Մեր՝ հայաստանյան կառավարությունը վերջնականապես մերժեց գիտության ֆինանսավորումն ավելացնելու բոլոր առաջարկները։ Ժողովրդական լեզվով ասած՝ «չորով»։ Այսպիսով, հայրենական գիտությունը դեմ առավ մի մեծ չինականատիպ պատի՝ այն է՝ մեր հայրենի բարեխնամ կառավարությանը։

Պատը որ պատ է՝ այսքան բողոքներից, քննադատութուններից, քննարկումներից ու առաջարկներից հետո կհասկանար, որ չի կարելի այլևս խաղալ երկրի ապագայի հետ, որ պետք է ինչ-որ բան անել։ Սակայն՝ ոչ։ Ուրեմն, ինչ-որ մի բան ինչ-որ մի տեղ սխալ է: Վ. Սարոյանն այս բառերը գրելիս հավանաբար չի էլ մտածել, որ իր հայրենակիցների կողմից դրանք այսչափ կսիրվեն, ու որ իր նախնյաց երկրում դրանք ամեն քայլափոխում հիշելու կարիք  կլինի: Թեև սիրում ենք մեջբերել մեր հայրենակցի այս միտքը, բայց, անկեղծ ասած, մենք՝ հայերս, առանձնապես չենք խարխափում անորոշության մեջ: Մենք սովորաբար լա՜վ էլ իմանում ենք, թե որտեղ և ինչն է սխալ: Օրինակ, Հայաստանում գիտության հանդեպ մոտեցումը սխալ է։ Եվ մենք գիտենք, որ սխալը մեր կառավարությունում է։

Ասում են՝ այն երկրում, որտեղ գիտությանը հատկացվող գումարը չի հասնում ՀՆԱ-ի 1 տոկոսին, այդ երկրի գիտությունը դատապարտված է մահվան: Այն տպավորությունն է, որ, հասկանալով հանդերձ սա, միևնույնն է, օբյեկտներում «հաց ուտել» սիրող մեր ղեկավարությունը, նույն ինքը՝ էլիտան՝ նույն ինքը՝ օլիգարխիան, հանգիստ խղճով «հոգեհացի» է պատրաստվում՝ բաժակաճառն խոսելով գիտության կարևորությունից, պոստինդուստրիալ գիտելիքահենք տնտեսությունից ու նման սիրուն–սիրուն բաներից:

Ու մինչ մերոնք խոսում են, ուրիշները գործ են անում: Գործ են անում ու թռիչքաձև զարգանում։ Առանձնապես՝ Չինաստանը։ Իր մի հարցազրույցում STRF.ru–ի թղթակից Դունկան–Ինես–Քերը, որը հանդիսանում է փորձագետ՝ Չինաստանի հետ կապված հարցերում, նշում է. «Չինաստանը գիտության զարգացման վերաբերյալ իր առջև բավական ամբիցիոզ խնդիր է դրել։ Այսպես, 2020 թվականին գիտահետազոտական նպատակներով ծախսերը պլանավորում են հասցնել ՀՆԱ–ի 2.5 տոկոսի՝ ներկայիս 1.2–ի փոխարեն։ 
Արևմտյան տեխնոլոգիաներից ունեցած կախվածությունը քչացնել մինչև 30 տոկոս՝ ներկայիս 50–ի փոխարեն և 60 տոկոսով ուժեղացնել գիտատեխնիկական առաջընթացի ազդեցությունը տնտեսական զարգացման վրա՝ 2006–ի 39 տոկոսի փոխարեն։ Չինաստանի ղեկավարությունն աշխատում է այնպես անել, որպեսզի արտադրանքի արժեքի առավել մեծ մասը գնա հայ–տեկ–ի ու գիտական հետազոտությունների վրա։ Դա առավել ակտուալ է՝ արտասահմանյան ներդրումները իրենց երկիր ներգրավելու համար»։ 

Ահա թե ինչն է  Չինաստանի թռիչքն ապահովում. գիտության մեջ արած մեծ ներդրումները։ Չինական գնացքները երեսուն տարի արաջ ընթանում էին 50 կմ/ժ արագությամբ, հիմա նրանք թռչում են 500 կմ/ժ արագությամբ։ Եվ այդ թռիչքն ու արագությունը ամենուր է՝ տնտեսության ու մշակույթի բոլոր ոլորտներում։

Իսկ մեր վարչապետը Ազգային ժողովում մի քանի «առավել կարևոր» հարցերի շուրջ խոսելուց հետո միայն մեծ դժկամությամբ անդրադարձավ գիտությանը։ Դժկամությամբ, որովհետև ստիպված եղավ անդրադառնալ՝ տեղի տալով գիտության ֆինանսավորման հետ կապված՝ գիտնականների, հասարակության ու պատգամավորների բուռն բողոքներին. «Հաջորդ խնդիրը՝ գիտության ֆինանսավորումն է: Մենք համաձայն ենք այն քննադատության հետ, որը հնչում է, և, ցավոք սրտի, պետությունը դեռևս չի կարողանում անհրաժեշտ ֆինանսավորում ուղղել գիտությանը: Մենք պատրաստ ենք ձեզ հետ քննարկել նաև այս հարցը, այն առումով, որ կարողանանք զատել՝ արդյոք այն միջոցները, որ հատկացնում ենք, արդյունավետ են օգտագործվում, տալիս են դրական արդյունք և եթե այո, ապա ավելացնենք գիտությանը տրվող ֆինանսավորումը»: Եվ սա ասում է այն վարչապետը, որն իր բերանով է հայտարարել մեր երկրում գիտությունը՝ որպես գերակա ոլորտ։ Ուրեմն՝ որպեսզի մի քանի գրոշ «պոկեն» ու տան գերակա ոլորտին, գիտնականները, գործ ու գիտություն թողած, դեռ պետք է արդյունավետություն ապացուցեն, երբ դա արդեն հարյուր անգամ արել են միջազգային զեկույցները՝ ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ի, Եվրամիության, ԱՊՀ երկրների ու այսպես շարունակ։ Կատարյալ ծաղր։

Վերադառնանք Չինական մեծ պատին։ Հիշենք, որ մեր երկրում գիտության նվիրյալները բյուջետային աշխատողների մեջ ամենացածր վարձատրվողն են,  իսկ Չինաստանինը՝ ամենաբարձրերից մեկն աշխարհում։ Չինաստանում միջին աշխատավարձը կազմում է 620 դոլար, իսկ պրոֆեսորինը՝ մինչև 6 000 դոլար։ Եթե այդ մոտեցումով առաջնորդվեին մեզ մոտ՝ ելնելով 120 000 միջին աշխատավարձից, մեր գիտության դոկտորը պիտի ստանար 1 200 000 դրամ ամսական։ Պատկերացնու՞մ եք։ Բայց միայն ա՛յդ ժամանակ կարող էին գիտություն զարգացնել, ահա այդ ժամանակ կապահովվեր «թռիչք», այլ ոչ թե այստեղից–այնտեղից պոկած ողորմություններն ի մի բերելով։

Գիտությունը պարտքի տակ չի մնում. նա միշտ վերադարձնում է իր վրա ծախսածի տասնապատիկը կամ հարյուրապատիկը։ Գիտության մեջ ներդրումներ անողները հիրավի հեռատես մարդիկ են, իսկ իրապես գիտելիքահենք պետությունը՝ թռիչքային զարգացում ունեցող պետություն։ 

Չինական կառավարությանը չենք կարող համեմատել հայկականի հետ. նրանք ամենևին չունեն նմանություն, իսկ, օրինակ, Չինական մեծ պարիսպը կարող ենք… ավա՛ղ։

ՄԱՆԵ ՀԱԿՈԲՅԱՆ



ԱՍՏԵՂԱՅԻՆ ՔԱՈՍ

Բյուրականն ամբողջովին շողում էր կապտավուն լույսի մեջ: Նա վեր հառնեց ձյունապատ եղևնուտի խորքից՝ խորհրդավոր իր հմայքով: Եղևնուտի, որը հավանաբար ուներ հիշողություն, որի ստվերում գուցե խմբված քննարկումներ էին արել մեծ աստղագետներ, որի արահետներով քայլել էր Վիկտոր Համբարձումյանը՝ մտքում՝ անծայրածիր-անսահման հեռաստաններում լույսի մասնիկների՝ քվանտների հավերժական ճամփորդությունը՝ սկսած արարման պահից՝ մեծ պայթյունից, աստղասփյուռների անդիմադրելիորեն ձգող խնդիրը, գալակտիկաների կենտրոնների ակտիվության և անկայուն օբյեկտների հանելուկը, տիեզերական այլ առեղծվածներ… Այնքա՜ն գաղտնիքներ ունեն այդ եղևնիներն ու կաղնիները, որոնք ձյան բեռից խոնարհված, համեստորեն մեզ ուղեկցեցին դեպի աստղադիտարանի շենքը: Բարձրացանք աստիճաններով՝ խորին ակնածանքով՝ մտածելով, որ դրանցով երբևէ բարձրացել են Համբարձումյանը, Գուրզադյանը, Մարգարյանը, Ղազարյանը, Միրզոյանը, շատ այլ հայտնի գիտնականներ, Նոբելյան շատ մրցանակակիրներ, էլի ու էլի մեծություններ: Ամեն ինչ հրաշալի էր ու հեքիաթային. շնորհանդես՝ նվիրված էր ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» ծրագրի միջազգային ռեգիստրում վերջերս գրանցված՝ Բենիամին Մարգարյանի շրջահայությանը, լրագրողական մրցույթի ամփոփում, մրցանակների ու խրախուսագրերի հանձնում, Մարգարյանի աշխատանքների դիտում, այնուհետև՝ հյուրասիրություն…

Որտեղ էլ ահա փշրվեց հեքիաթն, ու մեր դեմ կանգնեց տխուր իրականությունը. արտաքին այդ ողջ հմայքի ու ներդաշնակության խորքում տիրում էր ներքին անհաշտ լարվածություն, որը ոչ միայն չէր թաքցվում, այլև խոսվում էր հատուկ լրագրողների ականջի տակ ու նրանց համար: Խումբ-խումբ հավաքված աշխատողները բարձրաձայն ու կիսաձայն դժգոհում էին: Սկզբում թվաց, թե այն կապված է խղճուկ ֆինանսավորման հետ, ինչն արդարացի կլիներ, կամ պայմանների՝ հին շինության, որը վաղուց արդեն լուրջ գումարների ներդրման, վերանորոգման ու նաև ջերմություն ապահովելու կարիք ուներ, կամ է՛լ ավելի կարևոր խնդրի՝ հնացած սարքավորումների, որոնցով այսօր այլևս դժվար է գիտական լուրջ արդյունք տալ՝ նույնիսկ համախմբված ու ողջ ներուժով աշխատելու պայմաններում: Բայց պարզվեց՝ բողոքներն այլ բնույթ ունեին: Դրանցում առանձնացող հիմնականն այն էր, որ կոլեկտիվի աշխատանքի լուրջ արդյունքները ամբողջովին վերագրվում են անդամներից մեկ-երկուսին՝ չհիշատակելով անգամ մյուսների անունները: Գիտաշխատողներից մեկը, որն առավել ակտիվ էր, և որի դիտարկումները գլխով հավանության էին արժանացնում մյուս հավաքվածները, ասաց, որ անգամ Մարգարյանի շրջահայությունը, որն այդքան գովազդվում է, ինքը մենակ չի արել. դա կոլեկտիվի աշխատանքի արդյունքն է, գումարած այն, որ դրա մեջ
լուրջ ներդրում ունի, օրինակ, Էդուարդ Խաչիկյանը… Էդուարդ Խաչիկյա՜ն. սա թեմա՛ է:

… Ուրեմն՝ Բյուրականում խառը վիճակ է… ուրեմն՝ եղևնուտն ավելի շատ գաղտնիքներ ուներ, քան ենթադրվում էր հեքիաթային օրվա սկզբում, և ցավոք, նրանք բոլորը չէին, որ գեղեցիկ էին ու վայել աստղերին մոտ կանգնած մարդկանց: Ահա թե ինչից էր գալիս եղևնուտի սրբազան տխրությունը: Նրա արահետներով քայլել էր Վիկտոր Համբարձումյանը՝ մտքում՝ թե ով է արժանի՝ գործուղվելու արտասահման՝ զբաղվելու Մարգարյանի շրջահայությունով, կամ՝ ավելի ուշ՝ ով է արդյոք արժանի՝ իրենից հետո զբաղեցնելու տնօրենի պաշտոնը… ու, ցավոք, շա՜տ նեղ ու ճղճիմ գաղտնիքներ կային, որոնց վշտից էլ ահա խոնարհվել էին եղևնիները… այդ մեկը պարզից էլ պարզ էր:

Բավական է հարցնել՝ ի վերջո, ի՞նչ է կատարվում Բյուրականում, և բոլոր նրանք, ովքեր այս կամ այն կերպ կապ են ունեցել կամ ունեն Բյուրականի հետ, կասեն՝ աղետալի՛, վթարայի՛ն վիճակ, կոլեկտիվում մասնատվածություն է, բոլորն իրար դեմ են … և այլն:

Ե՞րբ սկսվեց քաոսը… Երբ Մարկոս աղա Ալիմյանը ավանդեց հոգին, իր ծանր ձեռքով ու փողի քսակով հաստատած՝ արտաքուստ կայուն թվացող խաբուսիկ կարգուկանոնն արագ վերածվեց քաոսի. բոլորն սկսեցին դրսևորել իրենց իսկական կերպարները, այնինչ ընտանիքի ղեկավարի կենդանության ժամանակ ամեն ինչ ու ամեն ոք իր տեղում ու դերում էր թվում… Քաոս:

Համբարձումյանից հետո Բյուրականում եկավ տիրելու նորին մեծություն Քաոսը:

Կա՞ Համբարձումյանի մեղքը այսօրվա ստեղծված վիճակի հարցում, դժվարանում են ասել Բյուրականի բյուր խնդիրներին քաջատեղյակ գիտնականները, բայց նրանք համակարծիք են մեկ բանում՝ ամեն ինչ սկսվեց 1988-ին, երբ, ըստ նոր ընդունված օրենքի, նա այլևս չէր կարող միաժամանակ լինել և՛ Բյուրականի տնօրեն, և՛ Ակադեմիայի նախագահ: Ու, թողնելով տնօրինությունը, նշանակեց մեկին, ով իր արժանիքներով չէր համապատասխանում այդ պաշտոնին: Սա է այն, ինչ պնդում են շատերը: 1991-ին առաջին անգամ Բյուրականի կոլեկտիվը տնօրենի դեմ բողոքով դիմեց ԳԱԱ նախագահ Վ. Համբարձումյանին: Այդ առաջին անգամվա բողոքը, ցավոք, դարձավ շարունակական, դարձավ ավանդույթ, դարձավ այդ կոլեկտիվի հիմնական ու բնորոշող գիծը:

Ուրեմն՝ Բյուրականում վերջերս տեղի ունեցած շնորհանդեսին, որը նվիրված էր ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» ծրագրի միջազգային ռեգիստրում վերջերս գրանցված՝ Բենիամին Մարգարյանի շրջահայությանը, ներկա չէր պարոն Խաչիկյանը, որի մասին պնդում էին, թե այդ աշխատանքի մեջ մեծ ներդրում ունի: Իսկ Համբարձումյանն իր հուշերում ասում է. «Բյուրականի մետրանոց Շմիդտը լավ օգտագործվեց Բ. Մարգարյանի և Մ. Ղազարյանի կողմից կապույտ գալակտիկաները

փնտրելու գործում: Երբ հայտնաբերվեցին առաջին կապույտ գալակտիկաները, մենք Խաչիկյանին գործուղեցինք Միացյալ Նահանգներ, որպեսզի այնտեղի աստղադիտակների վրա այդ գալակտիկաների սպեկտրներն ստանա ավելի մեծ դիսպերսիայով: Մեր առաջնությունը պահպանելու համար ես հրահանգեցի Խաչիկյանին, որպեսզի Բյուրականում հայտնաբերված կապույտ գալակտիկաների դասը անվանի «Մարգարյանի գալակտիկաներ»: Խաչիկյանը կատարեց այդ հանձնարարությունը: Առաջին իսկ սպեկտրները, որ Խաչիկյանը ստացավ Միացյալ Նահանգներում Վիդմանի հետ, ցույց տվեցին պայծառ գծերի առկայություն: Ապացուցվեց նաև, որ Մարգարյանի գալակտիկաների զգալի տոկոսը բնույթով Սեյֆերտյան են: Հենց իրենց առաջին հոդվածում այդ մասին, ինչպես նաև հոդվածի վերնագրում, այդ գալակտիկաները կոչվեցին «Մարգարյանի գալակտիկաներ»: Այդ գալակտիկաներն ընդհանուր հետաքրքրություն առաջացրին, իսկ անվանումն ընդունվեց բոլոր աստղագետների կողմից»:

Ուրեմն՝ Մարգարյանի շրջաՀայության ու Խաչիկյանի շրջաԳայության արդյունքում աշխարհն ունեցավ մի կարևոր ձեռքբերում՝ «Մարգարյանի գալակտիկաները»: Հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ այն ժամանակ ոչ ոք Համբարձումյանին չասաց, որ դա չպիտի կոչվի «Մարգարյանի գալակտիկաներ», այլ՝ «Մարգարյանի-Խաչիկյանի-Վիդմանի ու կոլեկտիվի գալակտիկաներ»: Ուրեմն՝ եղել են ժամանակներ, երբ ինչ-որ բան ընդունվել է միաձայն՝ բոլոր աստղագետների կողմից: Ահա թե ինչ թանկ բան է կորցրել Բյուրականը՝ միաձայնություն ու համախմբվածություն և, ավա՜ղ, ի՞նչ ունի այսօր… պառակտում, կարծիքների իրարամերժ բազմազանություն, անհանդուրժողականություն ու փոխադարձ թշնամանք:

…Գիշերային երկնքում աստղերը միմյանց նկատմամբ չեն շարժվում, շարժվում են մոլորակները: Բայց ասում են, որ տիեզերքում մի թափառիկ աստղ կա: Ասում են՝ գիշերները նրանից լույս է կաթում Բյուրականի վշտաբեկ եղևնուտի վրա:

Սև քաղաքում ճակատագրական հրդեհից հետո էր, որ հաստատվեց փոխադարձ հանդուրժողականություն ու սկիզբ առած առողջ միջավայրը փոխարինեց քաոսին…

Բյուրականյան քաոսի խնդիրը գլուխկոտրուկ է դարձել, դարձել է գերհարց, որ ամեն գիշեր լույս-հարցականի տեսքով կախվում է եղևնուտի գլխին: Ի՞նչը կամ ո՞վ, ո՞ր տիեզերական պայթյունն ու ակադեմիական հեղափոխությունը կկարողանան կարգավորել այն…

Իսկ եղևնուտում շշուկներ կան, թե այն թափառիկ աստղը մինչ այդ խաղաղություն չի գտնելու… ու որ նա Մեծ Համբարձումյանի խռովահույզ հոգին է:

ՄԱՆԵ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Երևան



"Верь сам в себя, наперекор Вселенной" (продолжение) - интервью с Артуром ИШХАНЯНОМ

Продолжение интервью с членом-корреспондентом НАН РА Артуром Ишханяном. 
(սկիզբը՝ նախորդ համարում)

Насколько я понимаю, именно в результате таких выводов родилась известная инициатива в Facebook? 

Года три назад я уже провел первые консультации насчет того, что можно сделать. И два года назад научное сообщество уже было готово широкомасштабно выразить свой протест. Началось движение с требованием увеличить финансирование науки – речь шла не только о выделении больших средств, но и о справедливом их распределении. Создали инициативу в Facebook, которая начала оповещать общество. Было написано огромное количество статей, подробно анализирующих ситуацию, ее корни, возможные шаги, сравнение с ситуацией в мире. Произошло множество встреч с представителями парламентских и непарламентских партий, фракциями парламента, представителями  всех государственных органов, президентом, премьер-министром. Очень интенсивная шла работа.

В течение первого года протеста со стороны правительства звучало множество ложных аргументов, которые обосновывали его линию действий. Все эти аргументы были разбиты протестующими. Ученые выступили с подробным анализом, было опубликовано несколько сот статей, где подробно рассматривалось каждое утверждение представителей правительства. И уже полгода со стороны властей не звучит никаких аргументов, но при этом ровным счетом ничего не делается.

В чем состояла суть аргументов правительства? 

Начали они с довольно смешных вещей. «Не стыдно ли вам говорить о  деньгах? Настоящий ученый должен интересоваться только наукой». Потом пошли уже серьезные аргументы. Например, такой: посмотрите, как много у вас неработающих. И указывали на лжечленов Академии наук – если вы их сократите, у вас увеличится финансирование. Главный аргумент: систему следует преобразовать таким образом, чтобы финансы использовались эффективно. Аргумент, который использовали все представители власти, начиная с президента: почему мы должны финансировать нечто неэффективное, то, что не приносит пользы? Нам приходилось демонстрировать им доклады ЮНЕСКО, выступать по телевидению, радио, писать статьи – за несколько месяцев мы доказали, что у нас очень эффективная наука. Начиная с президента Академии, все старались показывать и доказывать, потому что власти даже не понимали, в чем эффективность науки. Это был первый акт.

Второй акт, вторая серия аргументов. Есть же плохие, неработающие части – в частности, в гуманитарной области. Можно сократить их и таким образом увеличится финансирование. Мы отвечали: «Послушайте, число ученых в стране и так в два раза меньше, чем среднее число ученых по миру. Вы предлагаете и дальше сокращать?» –«А если есть люди, которые дают мало продукции?» – «Но не все должны выдавать работы высокого уровня. В лаборатории должны быть люди, которые, грубо говоря, умеют включать осциллограф и смогли бы обучить нового сотрудника. Дальнейшее сокращение будет концом науки вообще».

«Вот вы жалуетесь на отсутствие денег. Давайте соберем все исследовательские институты в одном месте в Ереване и таким образом сэкономим деньги на содержание их администрации». Мы, ученые, посчитали, сколько именно сэкономится, и оказалось, что каждому в результате добавится около тысячи драм или два с половиной доллара зарплаты. На что рассчитывали те, кто выдвигал предложение? Переезд лаборатории означает ее уничтожение. Чтобы разобрать и собрать множество различных экспериментальных установок, нужны месяцы, если не годы. Они бы тем временем сделали деньги на продаже освободившихся территорий и зданий.

Серьезные аргументы властей, предназначенные для того, чтобы увести движение от истинных целей к ложным, были попытками перевести его в русло оптимизации – помещений, институтов. Но в результате каждой такой оптимизации просто продавались бы несколько зданий и соответствующие территории. Был еще довод, что страна в состоянии полувойны – откуда взять средства? Журналисты раскопали огромное количество неэффективных затрат. Например, есть субвенция городу Еревану в размере около семи миллиардов драм, из них три миллиарда идет на реконструкцию бордюров. Думаю, страна спокойно может какое-то время пережить без этих расходов. Одни и те же бордюры меняют по десять раз, а на самом деле большая часть этих средств, конечно, уходит «налево».

Мы были вынуждены показать и другие ничем не обоснованные статьи расходов. Деньги в стране есть, и, как ни странно, их немало.

Дальше они подталкивали нас делать предложения по реформе. И очень важный ложный ориентир, который они пытались навязать, – денег выделяется достаточно, и они все оседают в Академии. Академики якобы съедают все деньги, щедро выделяемые на науку. Это полный бред по той простой причине, что число академиков и членов-корреспондентов около 130, и до недавнего времени они получали в среднем по 120 тысяч драм. Если всю сумму поделить на четыре тысячи научных сотрудников и  две тысячи технических, получишь мизерную прибавку.

Наша Академия прекрасно работает, об этом свидетельствуют все международные показатели. Именно благодаря пирамидальной структуре Академии она оказалась устойчивой и смогла себя реанимировать на фоне общей разрухи. Мы категорически против необоснованных реформ Академии, которая на самом деле, как я сказал, сыграла и играет историческую роль. Достаточно, чтобы институты обрели самостоятельность и не контролировались Президиумом АН, чтобы их по отдельности уничтожили. Что власти и сделали в свое время. Мы предложили им посмотреть: у вас было 85 институтов, а у Академии – 35. В Академии почти все выжило, работает и дает научную продукцию, а из ваших институтов около 70 в принципе никакой не дает – там никого нет, все покрылось пылью.

Очень важный момент – нам удалось полностью отбить все посягательства на реформу Академии. Академия денег не раздает, деньги через нее не проходят. В Армении все финансирование идет через Госкомитет по науке. Академия занимается управлением: назначает директоров институтов, принимает отчеты и т.д. Естественно, есть недостатки, но на общем фоне государства и всех его звеньев это работающая организация, и все попытки направить протест на уничтожение Академии – вещь крайне опасная.

Еще одно очень важное для науки требование – введение новой системы внешней экспертизы заявок и качества научных работ. Армения – страна маленькая, в каждой конкретной области заняты мало людей, все друг друга знают и работают всякие коррупционные схемы вроде знакомства. Поэтому необходимо принять закон об экспертизе. Этот закон крутился в разных инстанциях лет 7-8, и его никак не принимали, потому что, в частности, он противоречит интересам коррупционеров и лжеученых. Мы много воевали за этот вопрос, и, в конце концов, власти пошли на попятную. Мы трижды встречались с членами Комитета по науке и образованию Национального собрания, и с самого начала это было вопросом номер один. В конце концов, закон поступил в Национальное собрание, прошли открытые слушания, и закон уже принят в первом чтении.

Был у властей и такой аргумент. Нельзя постоянно протестовать, вы должны указать, как реформировать, что делать – так говорили и президент, и все остальные. Мы написали более 50 статей, где объясняли, что не дело молодых ученых писать концепцию реформы армянской науки. Это дело соответствующих государственных органов – министерства образования и науки, Госкомитета по науке, профильного комитета Национального собрания, Академии наук. Вы хотите, чтобы молодые кандидаты наук, которые только вчера защитились, или аспиранты третьего года сели и написали бы концепцию реформ? Вы с ума сошли? Госкомитет разработал очень хороший проект реформ, который называется  «Стратегия развития армянской науки до 2020 года». Мы считаем его отличным документом, замечательно продуманным, и требуем выполнения этой программы.

Я, естественно, все изучал вместе с ребятами из инициативной группы. Но еще раз повторю: есть профессионалы, которых мы очень сильно поддерживали, как и они нас, – Госкомитет по науке, который ответственен за политику государства в области науки. Он и Президиум АН уже лет 7 непрерывно изучают эти вопросы. Я это хорошо знаю, потому что я как член Академии наук – участник соответствующих обсуждений. Концепция уже есть, другое дело, что правительство не хочет ее выполнять. Там много различных рекомендаций: например, у России уже есть опыт надбавок наиболее активно работающим ученым на основании подсчета рейтинга. Эта система хорошо работает на постсоветском пространстве, в Китае, других государствах. В Европе и во множестве стран принято платить за публикации в престижных научных журналах. У нас 30 пунктов всяких предложений, где все это перечислено.

Нам все же удалось в буквальном смысле заставить премьер-министра. Мы написали множество писем и статей, выступали на разных передачах, добились того, что парламентская фракция Дашнакцутюн написала официальное письмо премьеру, потом с таким же письмом выступила партии Жарангутюн. После двух лет изматывающей борьбы премьер сказал, что идея неплохая, создали комиссию, которая должна осуществлять программу.

Движение требует, чтобы работали государственные органы. Мы не должны останавливаться на конкретной программе реформ. Наша задача – обратить внимание на простые вещи, которые в самое ближайшее время грозят для науки в Армении полной катастрофой.

В общем, я могу долго перечислять ложные аргументы и направления. Постепенно выдвигались все новые аргументы, и бои – это именно самое подходящее слово – шли ожесточенные. Аргументы удалось разбить, они замолчали, но пока еще ничего не собираются делать.

Как возникла идея провести такую масштабную серию интервью с молодыми учеными – сейчас эти интервью размещают у себя разные армянские СМИ, в том числе и мы на сайте журнала. 

Молодые ученые, которые ведут борьбу в рамках фейсбуковской инициативы, – это лучшие, это победители местных и международных конкурсов, которые получали награды и премии президента, правительства, Академии наук. Среди них много моих студентов, есть ребята из моей лаборатории, из нашего Института. Многие проходили аспирантуру под двойным руководством или работали на Западе, так что хорошо были знакомы с западной системой.

Каждый вечер проходили долгие обсуждения. Когда мы поняли, что власти замолчали и ничего делать не будут, у журналистов, которые долго освещали развитие событий, возникла идея создать «Кафедру молодого ученого», чтобы все эти  ребята выступили там программно, охватив различные аспекты вопроса – и технические, и идейные. Чтобы высказали свою позицию четко и однозначно. Сейчас из 140 выбранных молодых людей около 120 уже дали интервью, более 100 уже опубликовано, и процесс продолжается. Во время этой борьбы они развивались и закалялись. Они начали сравнивать ситуацию в разных странах, обращаться к статистике, изучать систему управления наукой на Западе, в Японии, других странах, почти что стали профессионалами в этих вопросах. Повторюсь: это наши наиболее перспективные молодые ученые. Например, у Ваграма Казаряна, интервью с которым появилось у вас на сайте, был второй результат по премии «Айкян», которую недавно вместе вручали президент и премьер. Сейчас он стал первым призером премии имени Чамичяна.

Чамичян (Джакомо Луиджи Чамичян (1857-1922). – Прим. ред.) жил в Италии, стал сенатором, девять раз выдвигался на Нобелевскую премию, один раз был в финале и проиграл только одним голосом. Если бы не скоропостижная смерть от малярии, он бы ее наверняка получил. Кстати, дважды он сам успешно выдвигал ученых на Нобелевскую премию. Он – основоположник фотохимии и солнечной энергетики (кооптирования солнечного света и преобразования его в другие виды энергии, например, электрическую), его именем назван институт в Италии, его бюст стоит в фойе университета Болоньи, который расположен по улице Чамичяна.

Сейчас нашими усилиями учредили премию его имени, и вот Ваграм получил ее. И что он говорит в своем интервью: можно даже идти на забастовки. Еще пять лет назад у нас не было почти стопроцентной утечки мозгов. Еще пять лет назад многие уходили в IT-предприятия в Армении, получали по тысяче или полторы тысячи долларов и были довольны после ста долларов, которые получали в Институте. Но зачем им тысяча пятьсот в сфере IT, если, работая по специальности, они могут получать четыре тысячи евро, например, в университете Осло?

Как на сегодня организационно оформлено движение молодых ученых? 

Секрет развития этого движения состоит в применении множества инноваций. Никакой организации нет, не существует никакой формализации работы движения, нет инициативной или руководящей группы, на всех встречах присутствуют разные люди. На первой встрече с министром образования 15 июня 2011 года было 15 человек, на второй встрече, через несколько месяцев, было 14 человек, из которых только трое участвовали в первой встрече. На третьей встрече не было вообще никого из первого состава. На вопрос министра, кто же представляет движение, все отвечали: «Не я». – «Как вы попали на эту встречу?» – «Было объявление о встрече с министром образования и о том, что вход открытый». Министр оценил такой принцип.

Изначально мы хорошо понимали, что наличие инициативной группы чревато очень предсказуемыми последствиями. Я шучу обычно так: из двенадцати одного можно возвести на крест, второй поможет в этом деле и потом повесится сам, третьего можно напугать, четвертого – купить и т.д. Если подобное движение имеет организационную форму, у власти есть целый арсенал приемов борьбы. Любая организация будет разбита, власть очень хорошо умеет работать с оппозиционными партиями, группировками, гражданскими инициативами – всеми, кто хоть как-то оформлен.

В данном случае никто не может выступать от имени всей группы, и это ставило в тупик партнеров по переговорам. Кроме фейсбуковской страницы ничего больше нет. Это фактически «дым», но удивительным образом с ним считаются и государственные органы, и партии, и различные фонды. До сих пор движение не подписало, в принципе, ни одной бумаги. Около 200 тысяч долларов уже потрачено, но ни одной подписи не поставлено.

Допустим, мы бы формировали какой-то руководящий орган. Тут же возник бы вопрос: по какому признаку он формируется? Пусть будут представлены различные направления науки, пусть будут соблюдены еще какие-то критерии – множество подставных людей сразу же войдут в состав этого органа и поведут движение в ином направлении. Всех таких подставных лиц мы изначально поставили в аут отсутствием каких-либо структур.

Кстати, этот принцип я применил еще в 1988 году: я договорился с друзьями, сказал им, что хочу стать секретарем комсомольской ячейки Института. Они страшно удивились, но потом узнали, в чем дело, и выбрали меня секретарем, заранее зная, что я хочу упразднить ячейку с четкой юридической формулировкой «за неуплату взносов». После нашего собрания меня вызвали в райком ЛКСМ Армении, потом в республиканский комитет, потом мною занялись партийные органы… Это было первым в Армении прецедентом. Я отвечал, что собравшиеся внесли такой пункт в повестку дня, они так проголосовали. Тогда я первый раз использовал принцип «коллективной безответственности». Уже нельзя было наказать всех подряд – не те были времена.

Интересно, что теперешний фейсбуковский «дым», лишенный всякой структуры, смог получить деньги от президента, правительства, нескольких фондов противоположных ориентаций. В течение этих двух лет движение раздобыло достаточно существенные по масштабам Армении средства, провело около 15 конкурсов. Поскольку мы не фонд, у нас нет ни печати, ни банковского счета, функция была чисто операционная – инициатива говорила, кто кому должен платить. Самый первый конкурс был объявлен сразу после встречи с Гагиком Царукяном в мае 2011 года. В течение 10 дней принимались заявки, все они были рассмотрены, как положено, потом появился очень подробный анонимный отчет на 15 страницах, где было сказано, кому, сколько и за что нужно заплатить. И в июне 2011-го Царукян вручил молодым ученым деньги – от 100 тысяч до 500 тысяч драм. 134 человека подали заявки, и не было ни одного протеста по поводу результатов, возник только один вопрос, и  на него был дан ответ.

Мы провели и другие конкурсы. Все происходило на странице Facebook – там подавались заявления, там писали, кому сколько положено. Отсутствие споров и протестов участников стало феноменальным результатом для Армении. Провести в условиях Армении конкурс без жуткой кампании протестов по его результатам… И тем не менее это многократно удалось, и тем самым мы продемонстрировали, что можно проводить у нас конкурсы, где вообще нет ни тени сомнений в справедливости. Это было принципиальным достижением, и ребята очень четко сознавали, что они в определенном смысле делают революцию.

Многие принципиально не хотели участвовать в самой первой акции, у них были сильные возражения политического характера. Многие в прямом смысле ненавидели Царукяна как олигарха. Это был первый критический момент – движение могло полностью захлебнуться и закрыться. Поднялась волна, в буквальном смысле восстание внутри движения. Если посмотреть на фейсбуковскую страницу двухлетней давности, вы увидите, что там в течение примерно двух недель шли бои непрерывно 24 часа в сутки. По 100-200 комментов появлялось под каждой заметкой. Особенно сильно взбунтовались сторонники Левона Тер-Петросяна. Потом стали возражать те, кто имел провластные взгляды. Было написано множество статей, что мы станем фан-клубом Царукяна, дело доходило до того, что ссорились близкие друзья. Тем не менее удалось уговорить людей участвовать, чтобы продемонстрировать возможность проводить справедливые конкурсы. И второй важный прецедент: в основу конкурса были заложены новые принципы, которые закладывали основы новой культуры с использованием impact-factor.

Сам Царукян поставил жесткое условие, что нужно создать фонд, туда должны войти 5-6 человек из движения, которым он будет платить высокую зарплату, но 2-3 человека из молодых членов его партии тоже займут место в администрации фонда. Без согласования с Царукяном было принято решение проводить конкурс на тех условиях, которые были намечены изначально.

В конце концов, дело увенчалось успехом. Можно сказать, что тот конкурс вызвал ревность властей. Ровно за полчаса до того как Царукян должен был раздавать премии, позвонил министр науки и образования и первый раз пригласил группу на встречу.

Второй критический момент случился тогда, когда президент страны тоже предложил создать фонд, выделил сто миллионов драм. Движение очень резко отказалось, и тут аргументы уже были совершенно четкие. В случае с Царукяном больше работали эмоции, домыслы, а с президентом все разрешилось в течение трех дней. Было написано несколько статей о том, почему такой фонд нельзя создавать в принципе. Основной аргумент был очень простой: у властей уже есть много фондов, которые призваны решить эти задачи – заставьте их работать, а мы просто будем говорить, кому и за что давать деньги.

Борьба не ограничилась только словами. Власти обиделись, решили сделать по-своему и опереться на «комсомольцев» от науки – Совет председателей советов молодых ученых институтов АН. Тогда группа сторонников движения буквально ворвалась на это заседание и устроила скандал. Пошли разные статьи в газетах, глухая борьба продолжалась в течение двух месяцев. В конце концов, президентская сторона во многом уступила и приняла наши условия. Программы осуществляются через каналы уже существующего Молодежного фонда Армении, ни копейки не идет на административные расходы. Был создан руководящий орган, в него вошли три представителя из советов молодых ученых академических институтов, три – из аналогичных университетских советов и три – из фейсбуковского движения.

За принципы работы конфликт доходил чуть ли не до драки – был случай, когда наши ребята и «комсомольцы» готовы были броситься друг на друга. Представители совета молодых ученых требовали себе очень приличные зарплаты – до 800 долларов в месяц. Три наших принципа заключались в отсутствии административных расходов, принципе консенсуса (иначе они бы провели любое решение) и записи заседаний с выставлением аудиозаписи в интернете по требованию любого участника, чтобы было видно, почему принято то или иное решение.  Мы считали это единственной гарантией от того, чтобы деньги не шли в карманы. Мы также требовали, чтобы все члены проходили ротацию. Они с этим никак не соглашались, и, в конце концов, инициатива сама стала менять своих представителей – эта ротация проходила уже несколько раз.

Кроме постоянного диалога с властями и политическими силами, информационной кампании в СМИ, привлечения финансовых средств, организации конкурсов (причем не только для молодых ученых, но и для журналистов, освещающих положение дел в науке), движение также проводит важные мероприятия – например, такие как конференция в Цахкадзоре. Там участвовали и выступили президент, представитель Госкомитета по науке, трое членов Президиума НАН, множество докторов наук, представители всех партий, депутаты Национального собрания.

Мы до сих пор говорили в основном о сфере естественных наук. 

В гуманитарных науках дела обстоят гораздо хуже. В свое время под лозунгом перехода к новой общественно-политической системе было увеличено количество аспирантских мест и квот для экономистов, юристов и проч. Спекулируя на том, что в советское время гуманитарные науки были сильно политизированы и теперь якобы требуется новая школа, в гуманитарных науках начали в большом количестве выпускать кандидатов наук. Цифры такие: в советское время по специальностям «физика» и «математика» у нас, в Армении, в год защищалось примерно 55-60 кандидатских и докторских диссертаций, из них около 40-45 были по физике и 10-15 – по математике. Сейчас примерно такие же числа. Только в 1996-97 годах наблюдалось небольшое увеличение – до 75 человек. А вот по специальностям «экономика» и «право» раньше защищалось 10-12 человек в год. За десятилетие – с 2000 по 2010 год – уже около 100 в год, в десять раз больше.

Тысяча кандидатов и докторов наук, экономистов и юристов, не дают никакой продукции. Вы не увидите и 2-3 статей в международных рейтинговых журналах. Более того, у нас здесь создавались новые журналы, где публиковались десяток человек для защиты диссертаций, и потом через пару лет эти журналы закрывались. Всем известно, что коррупция царила невероятная – диссертации писались за деньги методом copy-paste. Все такие псевдоспециалисты царят и правят. Где сейчас эти кандидаты наук? Представляют страну в разных международных организациях, сидят в министерствах, Национальном собрании. Это нечто страшное, как раковая опухоль, это ударило по престижу науки, резко ухудшило отношение к науке в обществе и приносит прямой вред стране.

Среди реформ, которые мы требуем, – резкое ужесточение норм для защиты диссертаций в этих областях. В течение двух лет группа молодых ученых активно воюет за реформы в гуманитарных науках – нужно ввести нормальные наукометрические показатели и четкие критерии. Как раз сейчас идут новые конкурсы – в частности, один из них для тех, кто будет публиковать научные статьи, посвященные Геноциду в журналах с impact-factor.

Выяснился катастрофический факт, который для меня стал просто потрясением. В мире всего три научных журнала, специально посвященных теме геноцидов (genocide studies). Там есть, естественно, Холокост, есть Камбоджа, Руанда… Но практически отсутствует Геноцид армян. Выяснилось, что в журналах, которые формируют мнение в академических кругах, почти нет статей на эту тему. Хотя есть, к примеру, немало статей о Геноциде чеченцев в сталинские времена. За 10 лет о Геноциде армян можно найти 3-4 статьи – например, публиковался Дадрян. Из Армении ни одной статьи. Движение выступило с инициативой платить 500 тысяч драм, около 1200 долларов за каждую статью, опубликованную в подобном журнале. Сейчас, по-моему, уже принята к публикации одна такая статья. Еще 2-3 статьи напечатаны в журналах не столь высокого ранга, но следующего по уровню. Это журналы, индексируемые в Скопус и Томсон-Ройтерс. Кстати, одним из трех лауреатов премии «Ташир» в области исследований о Геноциде, объявленной совместно с фейсбуковской инициативой в преддверии 2015 года, недавно стал молодой таджикский ученый Шавкат Касымов, чья статья «Геноцид армян и роль системы миллетов в его осуществлении» была опубликована в журнале Social Identities.

Вопрос с гуманитарными науками очень тяжелый. Изначально я имел слабое представление о ситуации в этой сфере. Но в течение этих двух лет мы вынуждены были очень внимательно вникнуть в нее. Первый раз – в связи с публикациями в журналах с impact-factor. Из 94 человек, которые прошли, как я уже сказал, условия первого конкурса, только один был представителем гуманитарных наук. Распределение точно показывало распределение публикаций в международных журналах, то есть представленность армянской науки в мире. По этому вопросу в фейсбуке опять-таки были очень жаркие споры. Высказали свое мнение более 200 человек, в том числе доктора наук и даже член-корреспондент АН Левон Абраамян. Многие ученые-гуманитарии выступили с резкой критикой фейсбуковского конкурса и настаивали на том, что в случае гуманитарных наук принципиально нельзя применять обычные наукометрические критерии. В этой области только профессионалы должны судить.

Но кого называть профессионалом? В стране около 1500 гуманитариев с научными званиями, и любые три человека не признают авторитета остальных. Я провел в течение месяца множество совещаний, ходил по институтам, раза три по 8 часов непрерывно разговаривал с нашими оппонентами. В первую очередь ими были доктора наук из Института энографии и представители Музея-института Геноцида – они выступали очень резко.

Опять-таки вышло множество статей. Я также начал консультироваться с представителями Госкомитета по науке, и оказалось, что они имеют дело с этой проблемой с самого момента создания Госкомитета в 2007 году. В Комитете сказали мне следующее: возьмите любую выборку из пяти ученых-гуманитариев – и вы увидите двух воюющих против трех и утверждающих абсолютно противоположные вещи. Невозможно найти сообщество из 5-10 человек, которые утверждали бы одно и то же. Каждая группировка считает, что только они трое профессионалы.

Ученые-гуманитарии считают, что принципиально нельзя требовать от них публикаций в международных журналах. Якобы никому в мире неинтересна армянская тема. Нам пришлось раскопать множество статей, опубликованных в авторитетных западных журналах, начиная с Адонца и вплоть до авторов советского времени, таких как Джаукян и др. Далее говорили, что в данном случае это трудно, в гуманитарной сфере требуется особенно высокий уровень знания английского по сравнению с естественными науками. Спор продолжается до сих пор. Представители гуманитарных наук «насмерть» стоят против наших доводов как позиции «технарей».

Государство предприняло шаги, чтобы навести порядок в этой сфере. По инициативе Госкомитета по науке была принята концепция развития арменоведения. Начали выделять им больше денег – вдвое больше на человека, чем в остальных областях. Первый конкурс показал, что надо строго разделить сферы, и следующие конкурсы проводились уже отдельно для гуманитарных и естественных наук. Эту же политику начал вести и Госкомитет по науке.

Фейсбуковское движение продемонстрировало наличие проблемы, что гуманитарные исследования имеют локальный характер, рассчитаны на армянского читателя. Гуманитариям надо рассказывать о Геноциде, об армянском наследии в первую очередь остальному миру. Второй конкурс мы провели исключительно для гуманитариев и нашли уже семь человек с публикациями в международных журналах. Объявили, что в течение года в случае новых публикаций мы будем находить деньги и платить. Появилось уже 15 человек.

На Западе в финансировании науки и образования, насколько я знаю, огромную роль играют негосударственные частные фонды.

Вы совершенно правы. Так сложилось, что за последние десятилетия я сотрудничал с разными зарубежными учеными, но особенно тесные связи у меня сложились с четырьмя. Почти одновременно я стал и.о. директора Института здесь, мой коллаборатор Калле-Антти Суоминен стал деканом факультета физики университета Турку в Финляндии. Японский коллаборатор Хироки Накамура тоже стал директором Института. До этого все мы были руководителями теоретических групп. Интересно, что мой французский коллаборатор, по происхождению армянин из Бейрута, стал директором лаборатории, которая по рангу соответствует Институту. Мы четверо оказались на руководящих должностях примерно одного уровня, и в 2005-2007 годах я множество часов обсуждал с тремя моими друзьями ситуацию в их странах и сравнивал с нашей.

Есть еще любопытное обстоятельство. Мой японский коллаборатор вскоре стал директором конгломерата институтов, которые назывались Национальными исследовательскими институтами. Это примерно нечто на уровне нашей Академии наук. То есть его ранг примерно соответствовал президенту Академии. Другой коллаборатор стал президентом АН Финляндии. Мы постарались создать совместные армяно-финские, армяно-японские инициативы сотрудничества. Японский коллаборатор очень серьезно пытался помочь Армении. Мы разработали проект со включением множества научных групп на пять миллионов долларов (в то время как годовой бюджет науки в Армении составлял семь с половиной) с финансированием по схеме 4:1, то есть японцы предоставляли четыре пятых финансовых средств. Я переговаривался с президентом нашей АН, с министром. Тогда министром был сначала Левон Мкртчян, потом его сменил Серго Ерицян. Они, как и Фаддей Тачатович Саркисян, тогдашний президент АН, дали мне официальные полномочия вести от имени министерства и АН полномасштабные переговоры. И я вел переговоры с руководителями японской науки на самом высоком уровне. Мы с моим коллаборатором ездили многократно в Токио, где были составлены различные проекты договора. Тем не менее все сорвалось по вине армянской стороны, которая отказалась от своей части финансирования.

Поскольку вся эпопея длилась три года, я в течение этого времени занимался изучением японского опыта. Они параллельно пытались привлекать к проекту частный капитал: Toyota, Sony готовы были предоставить около половины средств. Я взялся серьезно изучать дело и выяснил, что на Западе государство, как правило, предоставляет одну треть финансов. В любом случае доля частного капитала высока – выше 50 процентов. На моих глазах в трехстах метрах от места, где я работал, построили огромную ядерную установку, был создан целый Институт в составе Национальных исследовательских институтов Японии – все это полностью финансировала корпорация Toyota. Или Институт молекулярной физики, где я работал в течение года – около 60 процентов финансов поступает из крупных японских корпораций. Нельзя путать это с благотворительностью, она составляет не более 5 процентов от общих сумм. Корпорации дают очень много заказов. Например, Toyota профинансировала фундаментальные исследования в рамках прикладного проекта, необходимого для компании.

Председатель нашего Госкомитета говорит об этом непрерывно и пытается привлекать частный капитал, но, к сожалению, в Армении не существует нормального частного сектора. Любые научные разработки требуют времени, а в Армении пока признают только сиюминутную пользу – сегодня продал, завтра получил деньги. Год ждать они не хотят.

Что касается диаспоры, предприниматели западноармянского происхождения не понимают роль науки в принципе. После Геноцида нет традиций. В свое время, когда по завещаниям армянских предпринимателей создавались фонды, в тексте не было даже упоминания о науке. Наука может по настоящему быть оценена только государством, а тогда армянской государственности не было. У «старого» спюрка нет понятия науки вообще. Это, в частности, проявлялось в том, что в AGBU принципиально не хотели оплачивать стипендии для магистратуры. Ни один армянский диаспорный фонд не давал на это деньги, тем более для PhD-стадии. Я лично с большим трудом заставил их включить этот раздел в свою программу.

Есть среди диаспорных армян профессора, работающие в науке. Они в один голос говорят, что бесполезно говорить о науке с армянами на Западе. Знаменитый профессор Ерванд Терзян, директор Корнелловской обсерватории NASA, одной из самых крупных в мире, имеет теснейшие связи с Академией наук Армении как ее иностранный член. Он еще двенадцать лет назад основал фонд ANSEF с целью содействия армянской науке и пытается достать деньги. С первого дня там было написано, что они сейчас соберут десять миллионов долларов, положат в банк и на проценты будут финансировать науку. Но десять профессоров на уровне членов Совета по науке при президенте США еле-еле могут собрать по сто тысяч в год. Если нужно помочь детям, голодающим, построить дорогу – вопросов нет. Заикнетесь о науке – и тут же глухая стена. Западноармянские богачи не понимают этого социального феномена, который понимает любой человек из постсоветского пространства. Что касается российских армян-бизнесменов, среди них есть отдельные люди с прекрасным образованием, искренне желающие помочь, но они все же плохо представляют себе, как организована наука.

Как Вы в целом оцениваете проблему взаимоотношений власти и науки в Армении? Иногда люди понимают, что делают и делают сознательно. Иногда просто неспособны понять. За все эти годы какое впечатление у Вас создалось: это делалось осознанно или по недомыслию? 

Во-первых, во власти оказались многие люди, которые действительно не понимали. Но они работали в средних звеньях. Если смотреть на людей, которые принимали решения, у меня сложилось твердое убеждение, что они все понимали. То есть они знали, что своими решениями приносят вред.

В 1960-е годы в СССР интеллигенцию делили на «физиков» и «лириков», и у наших читателей может сложиться впечатление, что Вы принадлежите именно к первой категории. На самом деле, когда спрашиваешь у людей о Вас, первым делом слышишь о Вашей любви к поэзии, о даре написания и чтения стихов.

В свое время я написал довольно много стихов. Первые четыре стихотворения опубликовал в газете «Андрадардз» в 1989 году – они вызвали очень бурную реакцию. Меня вызвал Грант Матевосян, который в то время был секретарем Союза писателей, и сказал, что они получили множество писем с «жалобами трудящихся», на его памяти ничего подобного не было. Ему стихи очень понравились, и он тут же предложил мне вступить в Союз писателей. Второй секретарь Союза Левон Чандоян сказал, что в армянской литературе в редчайших случаях встречал такую же плотность мысли в стихах.

Вот, например, стихотворение
«Ձոն նվիրյալներին»:

Սեւ կոնտրաբասի ծեր ուրվագծեր, խուլ դահլիճ, պարտեր:
Շղթայված, լլկված, գերի լարերի հպա՛րտ տեր, դահի՛ճ:
Խելահեղ աղեղ՝ բիրտ, հեթանոս, չար. արարչի կերպա՞ր:
Ճերմա~կ երամով երկինք սուրացող հնչյունների պար…

Հրեշ գործիքի վավաշոտ բասին զոհաբերված կյանք.
Զոհասեղանին կծկված օձերը օղի են կոնծում՝ մեռելոց կենաց...
Մարդ-կոնտրաբասի պարարտ իրանի ճոճքին համընթաց,
Հաճո՜, ստորաքարշ սեթեւեթում են հարճ-հարս լարերը
…փշալարերը

До сих пор во время любого застолья с моим участием мое чтение стихов – это обязательная часть программы. Раньше я читал особенно много – кроме армянского читал стихи на русском, английском, на латыни и других языках.

Я не просто читаю стихи. Для меня это ориентиры, например, стихотворение Киплинга «If» в переводе Лозинского:

«Владей собой среди толпы смятенной,
Тебя клянущей за смятенье всех,
Верь сам в себя, наперекор вселенной,
И маловерным отпусти их грех;
Пусть час не пробил, жди, не уставая,
Пусть лгут лжецы, не снисходи до них;
Умей прощать и не кажись, прощая,
Великодушней и мудрей других…» и далее.

Каждый период в жизни я прохожу со строками того или иного стихотворения. Например, в период войны в Карабахе я часто читал в оригинале на румынском языке стихотворение поэта Лучиано Блага «Eu nu strivesc corola de minuni a lumii».

Когда вы спросите в Армении обо мне, все обязательно отметят три вещи: хорошо играет в футбол, постоянно декламирует стихи и увлекается наукой.

Успехов во всех начинаниях. Надеюсь, это не последняя наша встреча на страницах журнала «АНИВ».
aniv.ru



ՀԱՅԱՍՏԱ՛Ն, ԴՈՒՌԴ ԵՄ ԹԱԿՈՒՄ

Մեր ամենօրյա բառապաշարի ամենագործածական բառերից են սփյուռքը, արտագաղթը, օտարությունը, ղարիբը: Տասնամյակների ու հարյուրամյակների ընթացքում այս բառերն ամեն անգամ նոր փուլ են մտել՝որակապես տարբեր նախորդից, նոր հույզեր պարգևել գնացողներին ու մնացողներին: Մենք էլ արդեն ամեն գնացողի հետ վեր չենք թռչում՝ սրտի սուր ծակոցից, այլ պարզապես մարմնում շարժվող բեկորի պարգևած բթացած ցավի մի հեռավոր զգացում ապրում, որ ազդարարում է՝ այսինչն էլ գնաց: Իհարկե, այսօրվա «ղարիբն» ու «պանդուխտը» խիստ տարբեր են Վարուժանի, Զոհրապի կամ Իսահակյանի «ղարիբից» ու «պանդուխտից», որը մեր պատկերացումներում խեղճ ու հիվանդ մեկն էր: Տարբեր է նաև սովետական շրջանի արտերկիր գնացած «ղարիբից», որը որակված էր՝ որպես հայրենիքի դավաճան և նույնպես խղճահարության զգացում էր առաջացնում մեր՝ կոմունիստական գաղափարներով ներարկված ուղեղներում. խղճահարություն այն մարդու հանդեպ, որը գնացել էր ապրելու «կապիտալիստական շահագործող-բռնատիրական» ռեժիմում ու չէր հասկանում, թե ի՜նչ հրաշալի բան է եղբայրական հանրապետություններից բաղկացած եղբայրական ընտանիքը:

… Ժամանակները փոխվել են. այսօր երկրից հեռացողին անթաքույց հարգանքով են ճանապարհում. «նա էլ գնաց ու պրծավ էս երկրից, գնաց մարդավարի կյանքով ապրելու»: Մենք ասում ենք հերթական «բարի ճանապարհն» ու մաղթում «շուտ վերադարձ», իսկ մտքում՝ մնաս բարով: Նրանք ժամանակ առ ժամանակ հարցնում են՝ ի՞նչ վիճակ է Հայաստանում ու ստացած պատասխանից ավելի ամրապնդում հետ չգալու որոշումը: Մենք հարմարվել ենք արդեն հրաժեշտներին ու մի գիտակցության, որ՝ ով գնաց, էլ հետ չի գա: Ի՜նչ գալ: Մի ամբողջ ժողովուրդ քաղաքական մեկնաբան է դարձել, ու «բարևին» հաջորդող հարցը հիմա «ո՞նց եք»-ը չէ, այլ՝ ի՞նչ կասես՝ էս երկիրը կդզվի՞: Այս հարցը մոլեգնում է ամենուր... համացանցից մինչև հասարակական տրանսպորտ, քննարկվում, ծեծվում, բզկտվում ու, որպես լավ պարտիզան, թողնում անպատասխան: Ավտոբուսի վարորդը շրջվում ու հարց է հղում՝ ժողովո՛ւրդ, ի՞նչ մտքի եք, խելքներդ ի՞նչ ա կտրում՝ էս երկիրը երկիր կդառնա՞: Ավտոբուսը խառնվում է, աղմկում, փոթորկվում, հետո գալիս ընդհանուր հայտարարի՝ սրա վերջը չի երևում, ով կարա՝ թող փախնի: Վարորդն էլ հային հատուկ հումորով պատմում է, թե՝ Ռուսաստանում էի, էս վերջին ընտրություններից հետո մերոնք կպան, թե՝ արի, լավ ա լինելու. նախագահն ա ասել, եկա, հետո պարզվեց, որ նախագան իրանց «կռուգի» (շրջապատի) համար ա ասել, ոչ թե ժողովրդի, հիմա մտածում եմ՝ ընտանիքս հավաքեմ, թողնեմ գնամ ու գնա՜մ:

Շատերը միգուցե սկզբում հավատում են, որ կվերադառնան՝ մոռանալով, որ ուրիշ երկրում մանկապարտեզ, դպրոց ու բուհ գնացող, ինչպես նաև այլ միջավայրի ու մշակույթի մեջ մեծացող իրենց երեխան համարյա ոչինչ չունի կապող հայրենիք ասվածի հետ, թերևս բացի ծնողների հայացքում ծվարած կարոտից: Նրանք կհարմարվեն նոր երկրի օրենքներին, կփոխեն լեզուն, երեխաները վարժ կխոսեն օտար լեզվով ու ավելի վատ՝ հայերեն, թոռները համարյա չեն խոսի, իսկ հաջորդ սերնդի հետ կգա մոռացումը: Ո՞վ կպտտի անիվը հետ ու կվերադառնա մոռացումից…

Ես գիտեմ այդպիսի մի զարմանալի մարդու. նա Վրեժ Քոսայանն է: Իհարկե Վրեժ անունն ինքն է կնքել՝ փոխելով թուրքական անունը, իսկ ազգանունը փորփրել ու հանել է իր ապուպապի մոռացված հիշողությունից, քանի որ Թուրքիայի քրդաբնակ ու ասորաբնակ այդ գյուղում ոչ ոք չէր խոսում հայերեն, ավելին՝ ոչ ոք հայերեն բառ անգամ չգիտեր, նույնիսկ Վրեժի տատերն ու պապերը: Սերունդների հիշողությունը պահպանել էր միայն մի փաստ՝ գյուղում կա երեք հայ ընտանիք: Նրանք գիտեին միայն, որ իրենք հայ են, ունեն այլ կրոն: Շատ երեխաներ ունեցող այդ ընտանիքները իրենց երեխաներին մկրտում էին ասորական եկեղեցում ու ամուսնություններ կնքում իրար մեջ: Ահա այդպես, Վրեժն էլ կնքվեց ասորական եկեղեցում ու քսան տարեկանում ամուսնացավ այդ ընտանիքներից մեկի դստեր հետ: Մինչ այդ նա իր վարքագծով համարյա ոչնչով չէր տարբերվել մյուսներից, բայց ահա այստեղ էր՝քսան տարեկանում, որ նրա մեջ ըմբոստացավ հայկական արյունն ու նա, պոկվելով օղակից, որոշում կայացրեց՝ հեռանալ Թուրքիայից ու առժամանակ հաստատվել Գերմանիայում: Այնտեղ, մի քիչ գերմաներեն սովորելուց հետո, հետաքրքրվեց թե ի՞նչ գրքեր կան Հայաստանի և հայերի մասին:

Ահա, այստեղ նրանց ցեղի հիշողության ժանգոտած անիվը ցնցվեց ու հետ պտտվելու թույլ շարժում արեց: Դա հավանաբար համընկավ հենց այն օրվա հետ, երբ Վրեժը գրախանութներում գտավ մի քանի գիրք: (Armenien - Geschichte und Gegenwart ) Հայաստան – Անցյալը և Ներկան գերմաներեն գրքում առաջին անգամ տեսավ հայերենի տառերը, առաջին անգամ ծանոթություն հաստատեց մեսրոպյան գրերի հետ: Թերթելով գիրքը՝ հանկարծ տեսավ այդ զարմանալի տառերի խորքից ջերմության ու լույսի ճառագում, լույսի մեջ՝ իր ինքնությունը. օտարությունում ծնված զավակ, որ հարցուփորձով պիտի գտնի հայրենի տունն ու դուռը թակի: Հայրենի տունը՝ մի փոքր երկիր ավետյաց, ու ինքը՝ ոդիսևս՝ ճանապարհորդության սկզբնակետում: Ինչպիսի՞ն է այդ երկիրը. հզոր ու ինքնիշխա՞ն, թե՞ աղքատ ու հետամնաց, ո՞նց կընդունեն նրան այդ տանը. արդյո՞ք սիրով դուռը լայն կբացեն, թե՞ կիսաբաց դռնից տարիներով հարցերի տարափ կթափեն:

Իհարկե, օտարությունում ծնված յուրաքանչյուր զավակ իր երազանքներում հայրենի տունն ընկալում է՝ որպես կարոտած մոր գիրկ: Բայց միշտ չէ, որ իրականությունը համապատասխանում է երազանքին: Վրեժի հետ հենց այդպես եղավ. հայատառ գրքին ծանոթանալուց երեսունհինգ տարի անց միայն նա դարձավ ՀՀ քաղաքացի. «Ես հազար անգամ հեշտ դարձա Շվեդիայի քաղաքացի, երկրի, որը մեծ դժվարությամբ է քաղաքացիություն տալիս»: Նա՝ Շվեդիայի քաղաքացի, արդեն բազմազավակ ընտանիքի հայր, մասնագիտությամբ՝ ուսուցիչ, որը գիտեր թուրքերեն, քրդերեն, մի քիչ ասորերեն, գերմաներեն, անգլերեն, շվեդերեն, դիմեց հայրենիքին՝ խնդրելով՝ հնարավորություն ստեղծել՝ Մանկավարժական ինստիտուտում սովորելու հայերեն, թեև մինչ այդ որոշ չափով արդեն սովորել էր ինքնուսույցներով ու տարբեր հայերի ուսուցչությամբ: 1990-ին Վրեժն առաջին անգամ եկավ Հայաստան: Այն ժամանակ Սովետական հայրենիքն ավելի լավ ընդունեց նրան, քան Ազատ-անկախն՝ այսօր. հատկացրին հանրակացարան, լեզուն սովորելը ձրի էր, իսկ սովորելու համար՝ կրթաթոշակ, ստեղծվեցին բոլոր պայմանները, որոնք ասում էին՝ մենք ընդունում ենք բոլոր նրանց, ովքեր հայրենիք վերադառնալու մտադրություն ունեն: Դա պետության քաղաքականությունն էր՝ ընդունել վերադարձողներին ու փակել ճանապարհը գնացողների: Ազատ-անկախում ճանապարհն ազատ է՝ գնացողների, ու գործելու հնարավորությունն՝ անկախ՝ եկողների. եթե ուզում ես լեզու սովորել, խնդրեմ՝ ապավինիր քո գումարին:

Թուրքիայում ծնված, Գերմանիայում ապրած, Շվեդիայի քաղաքացի դարձած Վրեժը երկու Հայաստանի հետ գործ ունեցավ, որոնք խիստ տարբեր էին իրարից, բայց ունեին մեկ ընդհանրություն՝ երկուսն էլ չէին համապատասխանում «ավետյաց երկրի» մասին իր պատկերացումներին:
Այնուամենայնիվ, մենք մեր հարազատներին սիրում ենք ո՛չ այն պատճառով, որ նրանք ամենալավն են, այլ այն, որ մերն են: Վրեժը սիրեց Հայաստանը և, լեզվին տիրապետելուց հետո, 90-95-ից մուտք գործեց իր կյանքի կարևորագույն՝ գործելու փուլը:

Նա հեղաշրջում չի արել, Վրեժն այն մարդկանցից է, որոնց գործերն առանձնապես չեն երևում, անունը հայտնի չէ, ոչնչով չեն գովազդվում, չեն փոխում երկրի ճակատագիրն ու չեն ազդում պատմության ընթացքի վրա, բայց անընդհատ արարում են ու կաթիլներ ավելացնում օվկիանոսին: Ամեն մարդ չի կարող Մաշտոցի պես արեգակի լույս տարածել, բայց, ցանկության դեպքում, գոնե մոմի՝ կարող է: Նրա առաջին գործը իր չորս երեխաներին հայերեն սովորեցնելը եղավ ու ընտանիքում հաստատելը երկաթյա կանոն՝ իրար հետ խոսել միա՛յն հայերեն: Այժմ փորձում է նաև թոռնիկների հետ խոսել հայերեն, թեև նրանց հայրը շվեդ է:

1995-ից շվեդական դպրոցներում ու հայկական մշակութային միություններում Վրեժն սկսեց դասավանդել հայոց լեզու: Նա, որպես Վեստերոս քաղաքի հայ համայնքի նախագահ, ջանք չի խնայել՝ համախմբելու օտար երկրում գտնվող հայերին, սովորեցնելու նրանց հայերեն: Իր նախագահությամբ կազմակերպվել է Շվեդիայի հայկական միությունները համակարգող կենտրոն, կենտրոնի հիմնադիրներից մեկն է: իսկ կենտրոնի կարևորագույն ձեռքբերումը՝ Շվեդիայի խորհրդարանում հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը: Օգնել է կազմակերպել է Վեստերոս քաղաքի Հայ Առաքելական եկեղեցու եկեղեցական խորհուրդ, այնուհետև նախագահել այդ խորհուրդը՝ անելով ամեն ինչ՝ հայերին համախմբելու մեր կրոնի և եկեղեցու շուրջը: Ըստ Շվեդիո և Սկանդինավիո հովվության հոգևոր հովիվ Տ. Սարգիս քահանա Մելքոնյանի բնութագրության՝ «Վրեժ Քոսայանի ջանքերով կազմակերպվեց Վեստերոսի Հայաստանյաց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու եկեղեցական խորհուրդ: Իմ հպարտությունն եմ հայտնում, որ համայնքի մեջ ունեցել ենք մի հայորդի, որը պատմության ճակատագրի բերումով հանդիպել է բազում ազգային և կրոնական դժվարությունների, սակայն իր ազգային բարձր գիտակցությամբ և հոգևոր իմաստությամբ ի վիճակի եղավ հաղթահարել բոլոր դժվարությունները և կերտել հայ քրիստոնյա ընտանիք, որտեղ պահպանվեց հայոց լեզուն և հարգանքը հավատքի նկատմամբ»:

Վերջին տարիներին զբաղված է «Հայերեն շվեդերեն – շվեդերեն հայերեն բառարան» պատրաստելով, որը կպարունակի մոտավորապես 25–30 հազար բառ: Աշխատում է նաև «Հայերեն սկսնակների համար» գրքի վրա:
Այսօր, թվում է, կատարվել է Վրեժի երազանքը. նա արդեն ՀՀ քաղաքացի է, տուն ունի հայրենի հողում, ընկերներ, ցանկացած ժամանակ գալու, անգամ մշտապես հայրենիքում ապրելու հնարավորություն, այնուամենայնիվ, նա փակ դռան առաջ կանգնածի զգացողություն ունի: Հետաքրքիր է՝ այն մարդը, որն այսքան ջանք է դրել՝ լինելու Հայաստանի քաղաքացի՝ հայկական անուն-ազգանունով, որն անգամ իր ծննդյան օրն իր անվանակոչությա՛ն օրն է համարում ու անձնագրում էլ նշված է «վերածնունդը»՝ նոյեմբերի 26-ը՝ որպես ծնունդ, որն արյան կանչով տուն է վերադարձել, ինչպե՞ս է բացատրում նման զգացողությունը. «Ես Հայաստանը դեռ կայացած երկիր չեմ համարում. այնտեղ չի գործում օրենք ու չկա օրենքի ընկալում ո՛չ օրենքի մարդու կողմից, ո՛չ հասարակ քաղաքացու: Նման երկրում մարդն իրեն ապահով ու պաշտպանված չի կարող զգալ: Առաջ ավելի էի զարմանում, հիմա սովորել եմ արդեն, որ երբ քաղաքացին ինչ-որ անօրինական քայլ է արել, օրենքի մարդը, նայած հանցանք-զանցանքի ծանրությանը, մտածում է՝ ինչքան «պոկել», իսկ քաղաքացին՝ ում գտնել՝ որպես միջնորդ, որ «քիչ գումար տա»: Պատկերացրեք՝ ինչքան անսովոր բան է դա մեզ համար: Այդ իմաստով սփյուռքահայերն ավելի խոցելի են, քանի որ ապրել են օրենքի երկրում ու չեն պատկերացնում, թե նետը որ կողմից կարձակվի, երբ իրենք փորձեն ինչ-որ գործ անել այստեղ: Եվ ամենավատն այն, է, որ ղեկավարությունն անվերջ մատնանշում է այս ու այն ոլորտում երկրի «զարգացումը». իրե՞ն է խաբում, հարևան երկրների՞ն, ժողովրդի՞ն... Ես սրտի մեծ ցավ եմ ապրում, որ ամեն գալիս դրական զարգացում չեմ տեսնում, այլ միայն լսում, որ մեր ծանոթներից մեկն էլ է ընտանիքով հեռացել երկրից: Ես երկար եմ սպասել այստեղ հիմնավորվելու օրվան, փորձում եմ հարմար աշխատանք գտնել ու դեռ՝ ապարդյուն, իսկ սեփական փոքր բիզնես չեմ ուզում, պատճառն արդեն ասացի»:

Վրեժը, խորտակվող նավի նավապետի պես, կարծես դեռ չի հուսահատվել ու համառորեն էլի ու էլի է ուզում ինչ-որ բան փրկել. հիմա նա Շվեդիայում բացել է կիրակնօրյա դպրոց ու սովորեցնում է հայոց լեզու: Նրան աշակերտում են16-50 տարեկան, հիմնականում Թուրքիայից և Իրաքից գնացած հայեր: Գործը եռում է իսկ հույսը, թեև երբեմն-երբեմն՝ մարմրում, բայց ավելի հաճախ առկայծում է... որ դեռ կգան լավ օրեր, ու Հայաստանը կդառնա երազանքների երկիրը, կգործի օրենքը, որ հայրենիքն իր գիրկը կառնի բոլոր նրանց, ովքեր վատ կյանքից հոգնած են հեռացել երկրից և ոչ թե պարզապես գնացել են շրջագայելու կամ սովորելու, նրանց, ովքեր, թեև օտար երկրում ունեն բարեկեցիկ կյանք ու նույնիսկ հարազատներին օգնելու հնարավորություն, բայց հայրենի տան կարոտին դժվարությամբ են դիմանում, որ երկրում բոլորը կհամապատասխանեն իրենց զբաղեցրած տեղին ու դիրքին. խորհրդարանում կլինեն միայն ժողովրդի շահերը պաշտպանող արժանավորներ և ոչ թե սեփական գրպանին գերի դարձած, սեփական մտավոր սնանկությունն անգամ թաքցնելու անկարողներ, որ հայը կվերագտնի իր կորցրած ամենաթանկ բանը՝ հավատն ու լավատեսությունը, որ երկրի նախագահը երբ ասի՝ լա՜վ ենք ապրելու, ժողովո՛ւրդ, դա վերաբերի նաև ժողովրդին:

ՄԱՆԵ ՀԱԿՈԲՅԱՆ



ՍԱՐԴԸ

Սենիկ Հավկիթյանը շատ նրբազգաց ու պատվախնդիր մարդ է, և այնպիսի բարակ սիրտ ունի, որ հաճախ վախենում ես որևէ սրիկայի մասին վատ բան ասել, որովհետև նա իր սրտին շատ մոտ է ընդունում դա: Երբ առաջին անգամ պամֆլետ գրեցի ոմն պաշտոնյայի մասին, որն իր աշխատավայրն երբեմն շփոթում է սեփական բնակարանի հետ, և ինչ կա-չկա իր առանձնասենյակում, թռցնում-տանում իրենց տուն, Սենիկ Հավկիթյանը շատ խիստ նեղացավ ինձնից: «Չնայած անունը չես գրել, բայց ես գիտեմ, որ ինձ ես նկատի ունեցել»,- հեռախոսագծի հակառակ ծայրից լսեցի վերջինիս դժգոհ ձայնը:

Մի ամիս հետո նա բռնեցրեց ինձ փողոցում և, իմիջիայլոց, ասաց. «Երեկ թերթում կարդացի պատմվածքդ: Անմիջապես հասկացա, որ դարձյալ ինձ ես նկատի ունեցել»: Մնացի տարակուսած, որովհետև իմ այդ պատմվածքի հերոս էի ընտրել մեկին, որն իր ղեկավարած հիմնարկում աջ ու ձախ ինտրիգներ է սարքում, բոլորին լարում իրար դեմ, որպեսզի ժամանակ չունենան մտածելու իրեն գահընկեց անելու մասին:

Դրանից հետո ես սկսեցի ավելի զգույշ լինել իմ հերոսների հետ, որպեսզի Սենիկ Հավկիթյանը հանկարծ չկարծի, թե ես իրեն եմ նկատի ունեցել: Սակայն ամենևին ոչինչ չէր փոխվում: Հենց որ տպագրվում էր իմ այս կամ այն ստեղծագործությունը որևէ կաշառակերի, բյուրոկրատի կամ գողի մասին, Սենիկ Սիսակովիչն անմիջապես զանգում էր ինձ և նեղացած քրթմնջում. «Քեզ ի՞նչ վատություն եմ արել, որ անընդհատ ինձ դաղում ես»:

Այնուհետև տարբեր ժամանակներում ես գրեցի աչքածակի և աթոռամոլի, ստորաքարշ պաշտոնյայի և աներես շողոքորթի, բոլոր բարեկամ-ազգականներին իր ղեկավարած հիմնարկում տեղավորած չինովնիկի և իշխանությունների առջև չորս վերջավորությունների վրա տրտինգ տվող մարդուկի, ամեն տարի ոչ մեկին պետք չեկող ծանրաքաշ գրքեր տպագրող պոետի և մեծագլուխ փոքրոգի ստահակի, կարիերիստի և աջ ու ձախ կնոջ պես բամբասող տղամարդու մասին, ու ամեն անգամ Սենիկ Հավկիթյանը դժգոհում և խռովում է ինձնից, գտնելով, որ ես խայտառակում եմ իրեն:

Նա իմ մասին թաքուն չարախոսում ու լուտանքներ էր շաղ տալիս և ինձ մեղադրում բազմաթիվ մեղքերի մեջ: «Հիմա էլ գրել ես, որ ես ինձ շրջապատել եմ ոչնչություններով ու մանր-մունր թփերով, որպեսզի նրանց մեջ բարձր երևամ,- կրկին ու կրկին դառնացած բողոքում էր Հավկիթյանը,- անուն-ազգանունը դիտմամբ փոխել ես, որ ես գլխի չընկնեմ, թե ինձ ես նկատի ունեցել, բայց քո ամեն մի տողից, յուրաքանչյուր բառից պարզ երևում է, որ քո այդ Սաքո Գրիգորիչը ես եմ»:

Երբ մի անգամ նա ինձ ասաց, որ հակառակ իր լավաթյուններին, ես իրեն դարձրել եմ իմ անձնական թշնամին, ես անկեղծորեն խոստովանեցի, որ իրեն ոչ միայն թշնամի չեմ համարում, այլև իր մասին այնքան եմ մտածում, որքան, ասենք, փողոցով խռխռացնելով անցնող այն բեռնատարի կամ փողկապավոր այն գիշերանոթի մասին: Իմ այս սրտաբաց խոստովանությունը նույնպես նրան դուր չեկավ և նա, «Ինձ վիրավորում ես» խոսքերը մրթմրթալով, թթված հեռացավ:

Մի օր հանկարծ ինքս ինձ համար պարզեցի, որ Սենիկ Հավկիթյանը դժգոհում է իմ այն ստեղծագործություններից, որոնց հերոսը սրիկա է կամ, մեղմ ասած, տականքի մեկն է: Կասկածներս ստուգելու համար ես գրեցի մի մարդու մասին, որին ոչ ոք չի սիրում, և նա ծանր բեռ է դարձել ոչ միայն իր ղեկավարած հիմնարկի, այլև ողջ երկրի համար, ու երբ նա մահանում է և նրա հոգին ընկնում է դժոխք, այնտեղ բոլոր մեղավոր հոգիները վրդոված բողոքի ցույց ու հանրահավաքներ են կազմակերպում՝ մեր հերոսին իրենց «երկրից» դուրս շպրտելու կոչերով...

Իմ այդ ստեղծագործությունը տպագրվելու հաջորդ օրը հնչեց հեռախոսազանգը, և հեռախոսագծի մյուս ծայրում դարձյալ Սենիկ Հավկիթյանն էր՝ իր դժգոհ քրթմնջոցով:
Իր վարք ու բարքով նա դարձել էր յուրատիպ կենդանի թիրախ. ինչ սրիկայի խփում ես՝ նրան է կպչում, ինչ շան վրա քար ես շպրտում՝ նա է վայնասուն բարձրացնում:

Վերջապես ես հասկացա, որ Սենիկ Հավկիթյանը ոտուգլուխ աղտոտված տիպ է, որ նրա մեջ մարդկային ու լուսավոր ոչինչ չկա, որ նրան ամենևին չի փրկի ամեն օր ժավելով լողանալն անգամ, որովհետև նրա հոգու վրա տարիներ շարունակ այնքան կեղտ էր կպել-կարծրացել, որ փլավքամիչով անգամ այն հնարավոր չէ զատել։ Իրեն կապել է պաշտոնական իր աթոռին և մեծ փուչիկի պես օրորվում է նրա վերևում: Նա նման է մեր երկրի մակերևույթին կպած հսկա մի սարդի, որից սկիզբ են առնում մարդկային բոլոր արատներն ու այլանդակությունները:

Ժողովրդական իմաստությունն ասում է. «Կուզին գերեզմանը կուղղի»: Հոգով կուզը, սակայն, հանդերձյալ աշխարհում անգամ չի ուղղվի:
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Կարմիր ծաղկաթերթիկներ» գրքից



ԱՐՑԱԽՅԱՆ ՊԱՏՈՒՄՆԵՐ

Թամադան

    Հին Ստեփանակերտում ավանդական թամադեք շատ-շատըն իլալ: Ամեն մի թաղամաս ուրան թամադանա ունեցալ: Մեր թաղն էլ բացառություն չի՝ մինին տեղակ չորս լավ թամադայա իլալ: Էտ թամադոցը մեչին Յենոկ դային ճուկվելիսա իլալ ուրան խստությամբ եւ սրամտությամբ: 

     Տարիներ առաչ, մին գիրագի օր մեր թաղումը հրսանեքա իլալ՝ թամադան Յենոկ դային: Առաչին մի քանի կենացնեն  խմելիս հըրսնքավուրնեն, հունցը վեր մնացած հրսանեքներին վախտը, ուշադիր սկանումըն, հետո սկսում ղըլմըղալ անելը: Մեր թամադան լավա իլալ գիդալիս, վեր մարթը չորս բաժակ արաղ խմելան յետը, մնացածը համ բիդի փորընա քշանըմ, համ բիդի կլոխընա պիցիրանըմ, տրան հետի էլ թամադան պիտի համփերող ինի, վեր կարե հրսանեքը տեղավը տանե: 
     
Յենոկ դային յերա կենում վեր հինգերորդ կենացը ասե, ես մեր Մին Ջուվարը (անըմը օզում չըմ կիրիմ, հնգերիս հարն ա) ավելի պեցուրա սկսում խոսելը, վեր կոխկին  նստածնեն ուրան սկանան: Թամադան էս անքամ ավելի պեցուր ձայնավ ասըմա. «Ժուղովուրթ ուշադիր սկացիք մին լավ պեն պատմիմ»: Հրսընքավուրնեն սուսըն անըմ, լուխճին էլ հետաքրքիրա, թա Յենոկ դային էս անքամ հինչա պըտմելու: Թամադան ասումա. «Մին քանի տարի առաչ, մեր հարեւան շենան մին մարթ էրկու մեշուկ գյավալ էշը պեռնած պերըմա քաղաք՝ ծխելու: Էշը մին ստոլբա կապումա, հակերը վեր օնըմ, պդրաստվում վեր մուշտարի կանչի, էշը սկսումա զռալը: Էս մարթը էշին խաթիրը քիթենըմա, զոռավ սուսավ անում, նորից օզումա թա կանչի, էս չորս վնանին էլիյա զռամ: Էս մարթը ասումա. «Ա էշ, ես տի էլ հասկացի վուչ՝ գավալը տուվը՞ս ծխելու, թա՞ ես»: Տի ել ես չհասկացի՝  Մին Ջուվար, գյավալը, չէ հրսընքին թամադան տուվըս, թա ես, խե սուսչըս անըմ  կենաց խմիմ»: 
                                                                        ԱՐՏԱՇ ՄԱԿԱՌԱՆՑ


ՀԱՄԱՐԻ ԱՆԵԿԴՈՏԸ

- Այդ ի՞նչն է, որտեղ ամեն կարգի այլանդակություններ ու աղտեղություններ կարելի է տեսնել։
- Հայկական հեռուստատեսությունը...


ԱՄՍՎԱ ԱՍՈՒՅԹՆԵՐԸ

Ռուսական Վեդոմոստիին պաշտպանության նախարարության աղբյուրը հայտնել է, որ Ռուսաստանը Ադրբեջանին մոտ 1 միլիարդ դոլարի զենք է մատակարարում՝ ցամաքային տեխնիկայի տեսքով: Դրանք ժամանակակից տանկեր են եւ ռուսական զրահամեքենաներ:
Ռուսաստանն արդեն տեւական ժամանակ է, ինչ հանդիսանում է Ադրբեջանի զենքի կայուն եւ հիմնական մատակարարներից մեկը։
Հակոբ Բադալյան («Լրագիր»)

Մարդկանց շարքերում ամեն անգամ հանդիպելով ավանակի, հասկանում ես, թե որքան տխուր ու ծանր բան է էշ լինելը...