ՓԵտրվարի 13-ի՝ Ազգային զարթոնք խորհրդանշող այդ օրվա վերաբերյալ գրել էի ուղիղ 4 տարի առաջ։ Այսօր այդ օրը կարծես մոռացվում է, փոխարենը՝ ուռճացվում փետրվարի 20-ի դերն ու նշանակությունը։
Նոր սերնդին կարող է թվալ, թե փետրվարի 20-ին խորհրդային մեր պատգամավորները գրչի մի հարվածով, քվեարկության համար վեր պարզած ձեռքերով նախանշել են Արցախի նորագույն պատմության սկիզբը։ Այո, ամեն ինչ իրոք սկսվել է 1988-ի փետրվարից։ Բայց ոչ թե 20-ից, այլ փետրվարի 13-ից, երբ արցախցի ուսանողներից կազմված փոքրիկ մի խումբ ցուցապաստառներով, Լենինի և Գորբաչովի լուսանկարներով շարժվել է դեպի կենտրոնական հրապարակ և սկսել վանկարկել՝ «Միացո՛ւմ», «Հայաստա՛ն»... Ուսանողներին են միացել մի քանի տասնյակ անցորդներ, մարզկոմի շենքի հարևանությամբ գտնվող «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի երիտասարդ լրագրողներ ու աշխատակիցներ...
Փետրվարի 13-ը ազդարարել է Արցախի ազատագրական պայքարի սկիզբը։ Այդ օրը, Հայաստանի հետ վերամիավորման մասին ցուցապաստառներով թե առանց ցուցապաստառների, մայրաքաղաքի կենտրոնական հրապարակ են մտել ամենաքաջերն ու հայրենասերները։ Այդ օրը կենտրոնական հրապարակում հավաքվածներին հարևան մայթերից նայող մարդկանց մեծ մասը տագնապած ու շոկի մեջ էր։ Այդ օրը ղարաբաղցին, հայը մարտահրավեր նետեց իր մեջ նստած ստրուկին...
Եվ սկսվե՜ց... Մի քանի տասնյակները դարձան հարյուրավորներ, հազարավորներ... Համազգային Զանգի ղողանջներն արձագանքվեցին Երևանում, Հայաստանի այլ քաղաքներում, Սփյուռքի հայկական օջախներում։ Իսկ այն, ինչ կատարվեց փետրվարի 20-ին, դա 13-ի տրամաբանական շարունակությունն էր։
Փետրվարի 20-ին պատգամավոր-չինովնիկներից շատերին մի կերպ բռնել (ոմանք վախից թաքնվել էին), զոռով բերել էին նիստի... Այդ մարդկանց գերակշիռ մասը փետրվարի 13-ին բարիկադի հակառակ կողմում էր կանգնած, երբեք ժողովրդի հետ չի եղել։ Մարզգործկոմի շենքը շրջափակած 60-70 հազար մարդ պահանջում էր Այդ որոշումը։ Նրանց ելույթները լսում էին դրսում՝ 70-ամյա ստորացման համար վրեժով լցված, «Մի-ա-ցո՛ւմ», «Հա-յաս-տա՛ն» վանկարկելով։ Պատգամավորներն այլ ելք չունեին. նրանք պետք է թղթի վրա վավերացնեին այն որոշումը, որ արդեն կայացրել էր ժողովուրդը։
Եթե փետրվարի 13-ին ղարաբաղցին, հայը մարտահրավեր է նետել իր մեջ նստած ստրուկին ու սպանել նրան, վերոհիշյալների մեջ ստրուկը միշտ էլ մնացել է ու կա... Հենց սրանց և սրանց նմանների գործուն մասնակցությամբ է ՄԻԱՑՄԱՆ գաղափարը խեղաթյուրվել... Տարիներ հետո սրանք արդեն իրենց հերոսի լուսապսակով են սկսել ներկայացնել, նաև բարձր պարգևներ ստացել...
Ի դեպ, Արցախի 1-ին գումարման Գերագույն խորհուրդը փետրվարի 13-ը ընդունել էր որպես Վերածննդի օր։ 2-րդ գումարման ԳԽ-ն, որտեղ որոշ տոկոս էին կազմում փետրվարի 20-ի նիստին մասնակցած չինովնիկները, այն փոխել, դարձրել է փետրվարի 20...
Ահա թե որն է փետրվարի 20-ի և ՓԵՏՐՎԱՐԻ 13-ի տարբերությունը։ Ես գլուխ եմ խոնարհում բոլոր նրանց առջև, ովքեր 1988-ի փետրվարի 13-ի սովորական այդ օրը Ազատ ապրելու մարտահրավեր նետեցին Խորհրդային կայսրությանը և Արցախի ազատագրական պայքարի սկիզբը դրեցին։
Շատերի անունները, ովքեր ազատագրական պայքարի առաջին իսկ օրից Ազատամարտի զոհասեղանին են դրել իրենց կյանքը, ցավոք, աստիճանաբար մոռացվում են... Փետրվարի 13-ը անգամ կարծես մոռացվում է արդեն։
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ՍԱՐԿՈԶԻՆ ԴԻՄԵԼ Է ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆԸ
Հաշվի առնելով բոլոր նրանց հուսախաբությունը և վիշտը, ովքեր երախտագիտությամբ և հույսով ողջունում էին ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը, Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին դիմել է կառավարությանը՝ խնդրելով պատրաստել օրենքի նախագծի նոր տեքստ այն բանից հետո, երբ Ֆրանսիայի սահմանադրական խորհուրդը օրենքը հակասահմանադրական ճանաչեց։
Հիշեցնենք, որ երբ ս. թ. հունվարի 23-ին Ֆրանսիայի Սենատը վավերացրել էր Հայոց ցեղասպանության ժխտման քրեականացման օրենքը, որը հայտնի է որպես Բուայեի օրենք, աշխարհի ողջ հայությունն այն ընդունել էր ցնծությամբ՝ որպես մեծ հաղթանակ։ Իսկ այդ օրը Գյումրիում ծնված մանկանը կնքել էին Սարկոզի անունով...
ՇԱՀՈՒՄՅԱՆԸ ՏԵՐ ԴԱՐՁԱՎ ԻՐ ԱՆՎԱՆԸ
Մեր թերթի նախկին համարներից մեկում ակնարկելով Ստեփան Շահումյանի արձանի վերջին անհասկանալի «ռեստավրացիայի» մասին, գրել էինք, որ քերել-մաքրել են պատվանդանի վրա փորագրված «Շահումյան» գրությունը, նորից բրոնզագույն տառերով գրել, և կրկին մոռացել գրել արձանի տիրոջ «Ստեփան» անունը։ Հատկապես երբ Արցախի մայրաքաղաքը կրում է նրա անունը։ Հավելել էինք նաև, որ աշխարհում հազիվ թե գտնվի նշանավոր մարդու մի այլ արձան, որի վրա գրված լինի միայն նրա ազգանունը։ Էլ չենք խոսում այն մասին, որ ռուսներն անգամ հայրանունն են գրում...
Տևական ժամանակից հետո ըստ երևույթին դիտողությունը վերջապես տեղ է հասել։ Սխալն ուղղվել է։ Շահումյանի արձանի պատվանդանին հայտնվել է նշանավոր հայորդու և քաղաքական գործչի անունը։
Հայաստանյան և արտասահմանյան մամուլի էջերից...
ԳԼԽԱՎՈՐԸ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՃԱՆԱՉԵԼԻ ԼԻՆԻ
Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհուրդը հակասահմանադրական է ճանաչել հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը և դրանով դրել հայերի նկատմամբ արևմտյան քաղաքակրթության հարյուրամյա սահմանը։ Այսինքն, հայերին լիարժեք մարդ չեն համարում, կամ էլ, ավելի ճիշտ, երկրորդ կարգի մարդ են համարում, որի արյունն այլ հատկություն ունի և չի կարող հավասարվել այլ ժողովուրդների արյանը, օրինակ, հրեաների, որոնք նույնպես ցեղասպանության են ենթարկվել։
Հայերն ակտիվորեն մասնակցել են երկու համաշխարհային պատերազմներին՝ հաղթողների կողմից, սակայն պարտված են դուրս եկել, չնայած այն բանին, որ ավելի մեծ զոհեր են տվել, քան ավելի խոշոր եվրոպական ազգերը։
Ցեղասպանության ճանաչման հարցի նկատմամբ ամերիկյան, բրիտանական, ինչպես նաև Ֆրանսիայի մի խումբ ֆրանսիացի սենատորների ցինիկ և երեսպաշտական վերաբերմունքը համաշխարհային վերնախավի դավադրության գոյության նշան է։ Չնայած Թուրքիան շարունակում է մնալ Արևմուտքի և Ռուսաստանի կարևոր գործիքը, և ԱՄՆ-ն շարունակում է խաղադրույք անել նրա վրա իր աշխարհաքաղաքականությունում, սակայն խնդիրը միայն Թուրքիան չէ։
Համաշխարհային վերնախավի անհանգստությունը երկու բաղադրիչ ունի՝ ցեղասպանային քաղաքականությունը նոր և նորագույն պատմության երևույթ է, և հայերի ցեղասպանության ճանաչումը իր հետևից շատ անսպասելի հետևանքներ կունենա, և այդ գործընթացը կհանգեցնի հրեաների հոլոքոսթի նշանակության արժեզրկման, որը, առկա պայմանավորվածությունների համաձայն, պետք է «բացառիկ» երևույթ մնա։
Սա վաղուց հասկացված հանգամանք է, սակայն, թերևս, հարկ էր ստանալ քաղաքական փորձի շարունակությունը, որպեսզի լիովին համոզվենք դրանում։ Սակայն պետք չէ հուսախաբվել, քանի որ ոչ լիարժեք ազգերի թվում միայն հայերը չեն։ Թուրքերին և ադրբեջանցիներին և նաև գրեթե բոլոր մեզ մոտ ու հեռու հարևաններին ընդհանրապես մարդ չեն համարում։
Հայերի ձեռքին հզոր զենք կա՝ ցեղասպանության միջազգային ճանաչման համար պայքարը հավասարազոր է ներկայիս աշխարհակարգի կազմաքանդման համաշխարհային քաղաքականության, երբ լուրջ կասկածի տակ է դրվում ժողովրդավարական արժեքների համաշխարհային համակարգի համարժեքությունն ու իրավաչափությունը։
Բացի այդ, պետք է հասկանալ, որ համաշխարհային վերնախավն ամենևին էլ մեկ ամբողջություն չէ, այն ցրված է և խիստ անկազմակերպ, բնութագրվում է դժվար հաղթահարվող հակասություններով։ Վերջապես, լավ կլինի հասկանալ, որ համաշխարհային և ցանկացած այլ վերնախավ կազմված է առանձին մարկանցից, և համակարգի մահվան պայմաններում նրանք առավել քիչ պաշտպանված են մնում։
Հայաստանը մտել է իր արտաքին քաղաքականության ծավալման միայն առաջին փուլ։ Հայաստանի նկատմամբ ԱՄՆ ներկայիս մտադրությունները շատ բանով պայմանավորված են նաև Հայաստանի ղեկավարությունից և քաղաքական վերնախավից՝ ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացի հանդեպ վերաբերմունքի որոշակի ձևաչափի ճանաչման հասնելու նպատակով։
Ամեն դեպքում, Հայաստանը պետք է արմատապես փոխի իր վերաբերմունքը ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի նկատմամբ՝ հասկանալով, որ համաշխարհային ուժային կենտրոններն աջակցում են այդ գործընթացին որպես աշխարհաքաղաքական գործոն։ Այն պետությունները, որոնք շահագրգռված են որոշակի աշխարհաքաղաքական նախագծերում Հայաստանի մասնակցությամբ, պետք է տնտեսական և ռազմական օգնություն և աջակցություն ցուցաբերեն։
Չի կարելի դուրս գալ քաղաքական բանակցությունների ասպարեզ այնպես, ինչպես Ցյուրիխում արձանագրությունների ստորագրման ժամանակ։ Կանցնի ոչ շատ ժամանակ, և Մեծ Մերձավոր Արևելքում սահմանների կոնֆիգուրացիան ու դաշինքներն անճանաչելի կդառնան։ Գլխավորը՝ որպեսզի մի շարք աշխարհաքաղաքական աղետներից հետո Հայաստանը ճանաչելի լինի։
ԻԳՈՐ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
Lragir.am
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ «ԲՈՒՖԵՐԱՅԻՆ ԳՈՏԻՆ»
Ինչպես օգտագործել Ղարաբաղի հարցում թայմ-աութը։ Ավստիական Der Standard-ի հետ հարցազրույցի ժամանակ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը, պատասխանելով ղարաբաղյան կարգավորման մասին հարցին, հայտարարել է, որ Ադրբեջանը միշտ ուշադրությունը կենտրոնացնում է տարածքները վերադարձնելու վրա, մասնավորապես, նկատի ունենալով ԼՂՀ շուրջ կազմավորված բուֆերային գոտին. «Տարածքների վերադարձման մասին կետը Մադրիդյան սկզբունքների կետերից մեկն է, սակայն Ադրբեջանը պետք է հասկանա, որ Մադրիդյան սկզբունքները մի ամբողջություն են», - հայտարարել է Նալբանդյանը։
Նույն օրը Եվրամիությունը մի փաստաթուղթ է ընդունել, որում կոչ է արել ղարաբաղյան համամարտության կողմերին շարունակել բանակցությունները Մադրիդյան սկզբունքների հիման վրա։ Ճիշտ է, ԵՄ-ն ավելի շատ ի նկատի ուներ հետկոնֆլիկտային զարգացումը, քան կարգավորումը։
Ղարաբաղյան կարգավորման մասին խոսվում է նաև Ռուսաստանում, որտեղ հիմա տեղի են ունենում նախընտրական բանավեճեր։ Այն մասին, թե ինչպես է վերաբերվում Վլադիմիր Պուտինը այս հարցին, չի ասվել Արա Աբրահամյանի կազմակերպած մեծ շոուի ժամանակ։ Բայց Ժիրինովսկին հայտարարել է, որ ինքը կողմ է կամ Ղարաբաղի անկախության հռչակմանը, կամ միացմանը Հայաստանի հետ։ Իսկ Զյուգանովը խոսել է Ղարաբաղի հարցի խաղաղ լուծման մասին։
Ինչ վերաբերում է Ֆրանսիային, ապա նա ամենայն հավանականությամբ համաձայն է Եվրամիության հետ այն հարցում, որ պետք է անցնել հետկոնֆլիկտային վերականգնման, բայց սպասելով քաղաքական կարգավորմանը։
Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի դիրքորոշումն այս հարցի վերաբերյալ։ Ուզո՞ւմ է արդյոք Երևանը, որ Ղարաբաղի հակամարտությունը կարգավորվի Մադրիդյան սկզբունքների հիման վրա, ըստ որոնց պիտի հանձնվեն «բուֆերային տարածքները», ինչպես ասում է Նալբանդյանը։
Համաձա՞յն են արդյոք Սերժ Սարգսյանը և իր կուսակցությունն այն բանի հետ, որ նախկին ԼՂԻՄ-ի շուրջը գտնվող տարածքները բուֆերային շրջաններ են, որոնք կարելի է հանձնել։ Ինչպե՞ս են պատկերացնում Ղարաբաղի ապագան դրանից հետո կառավարությունը և ընդդիմությունը...
Փորձագետները խոսում են այն մասին, որ ղարաբաղյան հարցի շուրջ բանակցությունները կսառեցվեն որոշ ժամանակով, մինչև համանախագահ երկրներում տեղի կունենան ընտրություններ։
Հարցն այն է, թե ինչպես կօգտագործվի այս թայմ-աութը։ Տարբերակները մի քանիսն են. կարելի է հրաժարվել Մադրիդյան սկզունքներից և հայտարարել, որ ամեն ինչ պետք է սկսվի զրոյից, կարելի է անել արդեն ոչ ակտուալ հատարարություններ և ավելի շատ նահանջել սեփական դիրքերից, կարելի է պատերազմ սկսել, և կարելի է անել ինչպես առաջարկում է ԵՄ-ը՝ սկսել հետկոնֆլիկտային վերականգնումը։
Այսպիսի վերականգնման և անարգել Ղարաբաղ մտնելու մասին խոսելով, ԵՄ-ն դժվար թե հաշվարկ է արել հարցի արագ լուծման վրա։ Ավելի շուտ, Եվրամիությունը ուզում է սկսել հասարակական-տնտեսական նախագծերի իրականացումը։ Հայաստանում պետք է գնահատեն այդ առաջարկը։ Ինչո՞ւ չառաջարկել ԵՄ-ին, օրինակ, իրականացնել Վարդենիս-Քարվաճառ-Մարտակերտ ավտոճանապարհի վերանորոգման հետկոնֆլիկտային նախագիծ։
Lragir.am
Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև 1,6 մլրդ դոլար արժողությամբ հակաօդային և հակահրթիռային ոլորտի պայմանագրի վերաբերյալ լուրերը բազմաթիվ հարցեր են առաջացնում,- ասաց ռազմական փորձագետ Արծրուն Հովհաննիսյանը՝ նշելով, որ համաձայն մամուլի, պայմանագիրը վերաբերում է Aerostar, Orbiter տեսակի անօդաչու թռչող սարքերի ձեռքբերմանն ու նաև ադրբեջանցի մասնագետների պատրաստմանը։
Հովհաննիսյանի խոսքով՝ թեև ադրբեջանական հերթական «բլեֆի» հավանականությանը, այնուամենայնիվ պետք չէ անտեսել այս լուրերը, քանի որ վերջին շրջանում Իրանի շուրջ առաջացած լարվածությունից հետո, Իսրայելը դաշնակիցներ է փնտրում։
Ըստ նրա՝ հետաքրքիր է, մասնավորապես ՀՕՊ և ՀՀՊ համալիրների մասին լուրը և եթե դա ճշմարիտ է ապա ակնհայտորեն ուղղված է Իրանի դեմ։ «Դժվարանում եմ ասել, թե ՀՕՊ և ՀՀՊ իսրայելական ինչ համալիրների մասին է խոսքը։ Բայց դրանք շատ բարձրակարգ են և գրեթե ոչ մեկին չեն վաճառվել մինչև այժմ,- ասաց փորձագետը։- Հնարավոր է Իսրայելի և Ադրբեջանի կառավարությունները գաղտնի պայմանագիր են կնքել՝ ընդդեմ Իրանի, և դրանից հետո է Իսրայելը համաձայնել ադրբեջանցի զինվորներին ԱԹՍ-ների ղեկավարման մասնագիտական հմտություններ տրամադրել»։ Նա հավելեց, թե քիչ հավանական է, որ Իսրայելը մարտական ԱԹՍ-ների արտադրման համալիր կառուցի Ադրբեջանում։
«Իսրայելը ավելի լուրջ ռազմական գործընկերներ ունի քան Ադրբեջանն է, և ավելի մերձ դաշնակիցներ, սակայն նույնիսկ այդ երկրներին չի տրամադրում ԱԹՍ-ների պատրաստման հույժ գաղտնի և թանկարժեք տեխնոլոգիան։ Այս պատճառով եմ կարծում, որ, եթե նույնիսկ Ադրբեջանում անօդաչուների ինչ-որ համալիր կառուցվի, ապա արտադրվող ԱԹՍ-ները չեն կարող լուրջ մոդելներ լինել»,- ասաց Հովհաննիսյանը՝ ընդգծելով, որ նախորդ տարվա սեպտեմբերի 12-ին հայկական հակաօդային ուժերի կողմից ոչնչացված ադրբեջանական ԱԹՍ-ի զննումից հետո պարզ է դարձել, որ ադրբեջանական անօդաչուները իսրայելական անորակ, չհաջողված ԱԹՍ մոդելներ են։
Այն, որ Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհուրդը ոչ սահմանադրական ճանաչեց Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենքը, դա աշխարհի վերջը չէ։ Այս մասին, այսօր՝ փետրվարի 29-ին, լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ դատի և քաղաքական հարցերի պատասխանատու Կիրո Մանոյանը։
Նրա խոսքով, այս ռաունդում հաղթեցին թուրքական ճնշումներն ու սպառնալիքը, ինչ-որ առումով նաև կաշառքները, ինչը պատիվ չի բերում Ֆրանսիային։ Ըստ Մանոյանի, Ֆրանսիայի հայ համայնքն արդեն հայտարարել է, որ սրանով ամեն բան չի ավարտվում, քանի որ նոր թափով կսկսեն աշխատանքները, որ ճանաչվի ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը։
Ֆրանսիացի խորհրդարանականները, որոնք քվեարկել էին ցեղասպանությունների, այդ թվում նաև հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնելու օրինագծի օգտին, զարմացած են Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհրդի օրենքի մերժմամբ։ Այս մասին գրում է ֆրանսիական «Public Senat» կայքը։
«Ես այդ տեքստի օգտին քվեարկել եմ ամբողջ սրտով։ Ինձ զարմացնում է Սահմանադրական խորհրդի որոշումը։ Այդ որոշումը կարող էր ավելի ընդգրկուն լինել, քանի որ հիմնական խնդիրը նրանումն է, թե կարելի է օրենքի մեջ ներառել այն, ինչը ոմանց կարծիքով կապված է պատմության հետ։ Ոմանք մտավախություն ունեին, որ Սահմանադրական խորհուրդը կդիմի նաև 2001 թվականին ընդունված օրենքին՝ Հոլոքոստի ժխտման քրեականացման Գեյսոյի օրենքին, սակայն Սահմանադրական խորհուրդը կանգ է առել վերջերս ընդունված օրենքի տեքստի վրա։ Ինձ մոտ այն տպավորությունն է, որ մենք լողում ենք պղտոր ջրում և որ, ամենայն հավանականությամբ, այս հարցը նորից է բարձրացվելու»,- ասել է Ֆիլիպ Դալյեն՝ Սեն Սեն Դենի սենատորը։
«Այս որոշումն արտահայտում է Ռոբերտ Բադենթարի կարծիքը (Ֆրանսիայի արդարադատության նախկին նախարար), ըստ որի՝ խորհրդարանը դատարան չէ»,- նշել է քրեական գործերով փաստաբան Վենսան Նիորեն, գրում է «Le Point»-ը։
«Խորհուրդը չի ասում, որ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող 2001 թվականի հունվարի 29-ի օրենքը համարվում է ոչ սահմանադրական, այն պարզապես ասում է, որ օրենքը դեկլարատիվ է»,- նշել է Նիորեն՝ ընդգծելով, որ իրավաբանական տեսակետից դեկլարատիվ օրենքը հետևանքներ չի ունենում։
Միայն ցեղասպանությունները և որպես այդպիսին միջազգային դատարանի կողմից հայտարարված ռազմական հանցագործությունները կարող են լինել «նորմատիվ» օրենքների հիմքում, որն առաջացնում է Վենսան Նիորեի ցավակցությունը. «Չի կարելի մի կողմից ցավել 1915 թվականի ողբերգության համար, որն այն որակում է որպես ցեղասպանություն, իսկ մյուս կողմից էլ խանգարել պետական ժխտման քրեականացմանը,- բարկանում է նա։ Դա այն դեպքում, երբ զոհերը զրկված էին իրենց տանջարարներին Միջազգային քրեական դատարանում դատելու հնարավորությունից»։
Հայաստանի Ազգային Ժողովի պատգամավոր, հանրապետական Հարություն Փամբուկյանը քվեարկություններից ամենաշատ բացակայած պատգամավորն է (465)։ Նրան հաջորդում են ՀՅԴ խմբակցության պատգամավորներ Ալվարդ Պետրոսյանը (462), Աշոտ Ափոյանը (462), Ռուբեն Հայրապետյանը (455) և Գագիկ Ծառուկյանը (449)։
Ամենաշատը քվեարկել է Գալուստ Սահակյանը (461), որ նաև ամենաշատ «կողմ» քվեարկողն է (460)։
Ամենաշատը «դեմ» քվեարկել է ԱԺ նախկին խոսնակ Տիգրան Թորոսյանը (61)։ Ամենաշատը ելույթներ են ունեցել Լարիսա Ալավերդյանն (134), Արծվիկ Մինասյանը (120) և Արմեն Մարտիրոսյանը (67)։
NEWS.am
ՍՈՍ ՍԱՐԳՍՅԱՆ. «ՄԵԾ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՆ ՊԵՏՔ
Մենք դեռ պետություն չենք։ Մեր պետականությունը ստեղծելու համար դեռ վիթխարի աշխատանք է պետք։ Շատ ցավում եմ, որ դա դանդաղ է ընթանում։ Բայց միայն նախագահը, նախարարները, այսինքն՝ իշխանությունը, միայնակ չեն կարող պետություն կառուցել։
Մի դերասան Հրաչյա Ներսիսյան անունով պատերազմից հետո այս ծեծված, հույսը կորցրած ազգին ոտքի կանգնեցրեց։ Ինչպե՞ս։ Իր դերերո՛վ, իր պահվածքո՛վ։ Բոլորին կարծես ասաց. «Նայեք ինձ և նմանվեք ինձ, դուք վատը չեք»... Եվ ազգը հետևեց նրան։
Հիմա ես երբեմն նայում եմ մեր սերիալներն ու մտածում. էս կապիկությունները, որ անում են՝ ինչի՞ համար են, որ ի՞նչ սովորեցնեն։ Էս բռնությունները ինչո՞ւ են ցույց տալիս։ Օգտվելով առիթից, ավելացնեմ. ի՜նչ հրճվանքով բոլոր հեռուստաալիքները հաղորդեցին, որ մի ինչ-որ տականք բռնաբարել է մի պառավ կնոջ։ Դա հաղորդելո՞ւ բան է։ Դա ո՞ւմ է պետք։ Ո՞ր աշխարհում չկա տականքություն, ավազակություն...
Գիտե՞ք ինչ։ Իհարկե, կոչ չեմ անում, որ լինի գրաքննություն, բայց իշխանությունները մատը պիտի պահեն այ էդ զարկերակի վրա, տեսնեն ի՞նչ ենք դաստիարակում վերջապես։ Վաղը ի՞նչ ենք դառնալու։ Ի՞նչ կարիք կա 5 րոպե ցույց տալու սպանված, արյունոտ մարդուն... Եվ ցույց են տալիս հաճույքո՛վ։ Վթարները՝ հաճույքո՛վ։ Ո՞ր երկրում չեն լինում վթարներ... Սա ի՞նչ բան է, սա ի՞նչ բարբարոսություն է ազգի նկատմամբ, սա ի՞նչ բարբարոսություն է երեխաների նկատմամբ...
Չի ձևավորվում հայկական հասարակությունը, չի ձևավորվում էլիտան՝ հենց այս պատճառով։ Եվ բոլորն ասում են, որ այս է ուզում ժողովուրդը։ Ո՛չ։ Ես շատ եմ շրջում և գյուղերում մարդ չեմ տեսել, որ գոհ մնա։ Ինձ շատ մարդիկ նույն խոսքն են ասում. բա մեր հին ֆիլմերը տասը անգամ նայում եմ, իսկ սրանք ի՞նչ են անում...
Ո՛չ, դուք ժողովրդի ուզածը չեք անում։ Դուք ժողովրդին իջեցնում եք ձեր ցածր մակարդակին... Այդ երիտասարդներին, որ այդ կապկություններն անում են, հարցրել եմ՝ էդ քո հոր նմա՞ն ես, քո հորեղբոր նմա՞ն ես, քո հարևանի նմա՞ն ես, էդ տեսակ հայ որտե՞ղ ես տեսել։ Էդպես խոսել կլինի՞, որ դուք խոսում եք։ Փողոցային լեզուն, փողոցային արտահայտությունները դարձրեցիք օրենք...
Ես չեմ կարող այս բոլորի հետ հաշտվել։ Մեկ-մեկ մտածում եմ. դա քո գործը չի, քո ժամանակը անցավ... Բայց ես չեմ կարողանում, հոգիս պատռվում է։ Մեր երեխաները սրանք նայո՞ւմ են։ Նայո՛ւմ են։ Ի՞նչ մի մեծ բան է, որ մերկ կինը ցույց եք տալիս։ Կին է, իր ընտանիքն ունի, ես ինչո՞ւ պիտի տեսնեմ նրա ազդրը... Ամոթ բան է։ Գետինը մտնելու բան է։
Եվ պարտադրում են։ Մենք էդ ազգը չենք եղել, մենք էդ ժողովուրդը չենք եղել։ Նորից եմ ասում, ես հարցնում եմ՝ ում, որ ցույց ես տալիս, մի հատ քո կողքին նայիր տես հայրդ, քեռիդ, եղբայրդ, մայրդ այդպիսի՞ն են, այդպե՞ս են խոսում, այդպե՞ս են իրենց պահում, այդպիսի կապկություննե՞ր են անում, այդպիսի այլանդակ արտահայտություննե՞ր են անում։ Այս ի՞նչ բան է։
Ժամանակն է զգաստանալ։ Իմ տարիքի բարձրությունից ես իրավունք ունեմ ազգին դիմել. ՀԱՅԵ՛Ր, ԶԳԱՍՏԱՑԵ՛Ք, ԱՅՍՊԵՍ ՉԻ՛ ԿԱՐԵԼԻ, մենք կկործանվենք, ոտի տակ կկորչենք...
Իմ կարծիքով, եկել է ժամանակը, որ այն, ինչ արվում է հեռուստատեսությամբ, այն, ինչ քարոզվում է հեռուստատեսությամբ, այլևս հանդուրժել չի կարելի, պետք է դադարեցնել։
Ես առաջին հերթին դիմում եմ մեր իշխանություններին։ Հարց եմ տալիս. մի՞թե ձեզ համար միևնույն է, թե վաղը ինչ քաղաքացիներ կունենաք։ Ճշմարտություններ կան, որոնք երբեք չեն հնանում։ Առաջին ճշմարտությունը հետևյալն է. արվեստը ճաշակ է, այլապես դառնում է գռեհկություն։ Արվեստը պետք է ծառայի ժողովրդին, այլապես դառնում է անիմաստ, դատարկ խրխնջոց... Ներողություն կոպիտ խոսքիս համար...
Ի՜նչ ճաշակ և ի՜նչ արվեստ ունեինք։ Չի կարելի արմատից կտրվել։ Ամեն մի դերասան, ամեն ոք, որ դուրս է գալիս էկրան, բեմ, պարտավոր է մտածել այն մասին, թե ինչ տպավորություն է թողնում... Լավ, ենթադրենք կան դրանց նման հիմարներ, որ ծիծաղում են։ Մատ էլ ցույց տաս՝ ծիծաղում են։ Հետո՞...
Բայց ենթադրենք, որ ժողովուրդը դա է պահանջում։ Բարի եղեք դուք՝ որպես մտավորականներ, հայ մարդիկ, անհանգստանալ, ժողովրդին բարձրացնել, ճաշակը բարձրացնել...
Լսում եմ երգեր։ Սա արաբերեն է, թուրքերեն է։ Խոսքերը հայերեն են, երաժշտությունը մերը չի։ Մեր երաժշտությունը կարելի՞ է կորցնել։ Գիտե՞ք դա ինչ գանձ է... Շատ բան ենք կորցրել։ Ամենասոսկալին, ամենածանրը ինձ համար՝ որ մեր մտավորականությունը, նրանք, որ փոքրիշատե մտավորական են՝ լռում են, չեն խոսում, չեն բողոքում, չեն ճչում. «Այս ի՞նչ եք անում։ Այս ո՞ւր եք տանում ազգին»։
Մի՛ կարծեք, որ միայն հեռուստատեսությունն է այդպես։ Սա տարածվում է նաև Ազգային ժողովի վրա, որ համարյա այդ մակարդակին է։ Տարածվում է մեր նախարարություններում, մեր բանակում։ Սա սոսկալի երևույթ է, ամենացածր ճաշակը թելադրում են ազգին։ Չի կարելի թույլ տալ։
Նորից եմ կրկնում. մենք հասել ենք այն կետին, որ այլևս նման բան չպիտի հանդուրժենք։ Մենք ազգովին պիտի բողոքենք, պայքարենք։ Մեր իշխանությունները պետք է շատ մտահոգվեն այս հարցով, որովհետև մենք երեխաներ ենք դաստիարակում, ովքեր վաղը դառնալու են այս երկրի քաղաքացիները, որոնք պիտի պաշտպանեն այս երկիրը, որոնք պիտի շենացնեն այս երկիրը։
Իհարկե, լուսավոր բաներ էլ կան։ Այն կոոպերացիաները, որ սկսեցին ստեղծել գյուղերում, ինձ ուրախացնում է։ Համոզված եմ, որ դա է ճանապարհը... Բայց այս մեր հեռուստատեսությունը... Ես, որ նախագահ լինեի, կփակեի, պետք չէ մեզ այդ հեռուստատեսությունը...
Մենք ընկել ենք ամենավատ բաներով լի մի կաթսայի մեջ և չենք կարողանում դուրս գալ։ Բայց պետք է դուրս գանք այդ կաթսայից։ Ժամանա՛կն է։ Հակառակ դեպքում՝ ամեն ինչ կործանվում է։ Ամեն ինչ...
Մեծ փոփոխություններ են պետք մեր վերևներում։ Մեծ փոփոխություններ։ Հայ ազգում սփռված են գոհարներ, մարգարիտներ։ Պետք է դրանց ճանապարհ տալ։
ՍՈՍ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
ԽՍՀՄ և ՀՀ ժողովրդական արտիստ
slaq.am
«ԵՀՈՎԱՅԻ ՎԿԱՆԵՐԻ» ՀԱՐԱՏԵՎ ԿՌԻՎԸ
«Եհովայի վկաներ» քայքայիչ աղանդի ներկայացուցիչները Ստեփանակերտի փողոցներում հազվադեպ են հանդիպում։ Հաստատ ինչ-որ բան է կատարվում նրանց հետ, կամ... Կանխատեսումները մի կողմ թողնելով, փորձեցինք ԼՂՀ կառավարության աշխատակազմի ազգային փոքրամասնությունների և կրոնի հարցերի բաժնի վարիչ՝ Աշոտ Սարգսյանից պարզել, թե ինչումն է բանը։
Բաժնի վարիչը «Եհովայի վկաների» զգուշավորությունը նախ բացատրում է իրավապահ մարմինների կողմից նրանց տուգանելու և ահռելի քանակությամբ կրոնական գրականություն առգրավելու հանգամանքով, հետո՝ նոր տակտիկայի որդեգրմամբ։
Պարզվում է, որ «Եհովայի վկաները» դիմել են Եվրոպական Դատարան։ Պարոն Սարգսյանի մոտ եղած փաստաթղթերից տեղեկացանք, որ ՀՀ փաստաբանների պալատի անդամ և Վերին Կանադայի փաստաբանների միության անդամ Շեյն Հիթ Բրեյդը 2011 թ. օգոստոսի 22-ին նամակ է գրել ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանին, որում մասնավորապես նշել է.
«Սպառելով բոլոր ներպետական միջոցները մեր վստահորդները չունեին այլ միջոց, քան Եվրոպական Դատարան դիմելը։ Մեր դիմումն արդեն ուղարկվել է և Եվրոպական Դատարանի կողմից որոշում կկայացվի այն մասին, թե արդյոք որպես պատասխանող պետություն հանդես կգա Հայաստանը, թե Ադրբեջանը։ Դիմումին ընթացք տալու ժամանակ երկու երկրներից որևէ մեկից Եվրոպական Դատարանը կպահանջի պատասխան ներկայացնել մեր դիմումին։ Գրավոր պատասխան սաանալուց հետո միայն Եվրոպական Դատարանի կողմից կնշանակվի վճռի կայացման ամսաթիվը՝ գործի հնարավոր բանավոր լսումից հետո։
Հուսով ենք, որ այս հարցին գոհացնող լուծում կտրվի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում՝ առանց մեր վստահորդների կողմից Եվրոպական Դատարան ներկայացված դիմումի հետագա ընթացքի ապահովմանը...»։
Նամակին կցված էր «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Եհովայի վկաների քրիստոնեական կրոնական կազմակերպությունն և Ավանեսյանն ընդդեմ Հայաստանի և Ադրբեջանի» թիվ 41817 դիմումի պատճենը (23 թերթ)։
Պարոն Սարգսյանի մեկնաբանմամբ՝ «նախ, զավեշտական է անդրօվկիանոսյան փաստաբանի «փաղաքշական» նախազգուշացումը և «հորդորը» ԼՂՀ նախագահին. «Հուսով ենք, որ այս հարցին գոհացնող լուծում կտրվի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում՝ առանց մեր վստահորդների կողմից Եվրոպական Դատարան ներկայացված դիմումի հետագա ընթացքի ապահովմանը» և ամենակարևորը՝ ինչպե՞ս է Եվրոպական Դատարանը նման ձևակերպմամբ հայց ընդունել»։
Բաժնի վարիչը գտնում է, որ Եվրոպական Դատարանը հայցը չպիտի ընդուներ, քանի որ ԼՂՀ-ում «ԼՂՀ Եհովայի վկաների քրիստոնեական կրոնական կազմակերպություն» գոյություն չունի. կա «Եհովայի վկաներ» կրոնական խումբ։ ԼՂՀ-ում գործում են հինգ կրոնական կազմակերպություններ. Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու Արցախի թեմ ( գրանցված է 11.11.2009 թ.), Արցախի Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի (գրանցված է 19.03.2009 թ.), Արցախի Հայ Ավետարանական Եկեղեցի (գրանցված է 07.07.2009 թ.), Հայ Առաքելական Եկեղեցու Եկեղեցասիրաց Եղբայրակցություն, Արցախի Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցի (գրանցված է 08.07.2009 թ.)։
Աշոտ Սարգսյանը գտնում է, որ այնուամենայնիվ հայցն ընդունվել է, հիմա էլ հաջորդ սխալն է փորձում կատարել Եվրոպական Դատարանը, երբ պատասխանող կողմ է փնտրում՝ Հայստանը, թե՞ Ադրբեջանը։ Հարցը լուծված է ի սկզբանե,- նշեց Ա. Սարգսյանը,- պատասխանողը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունն է, ըստ «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի» հոդված 2-ի. «Ամեն ոք ունի այս Հռչակագրում բերված բոլոր իրավունքներն ու ազատությունները առանց որևէ խտրության՝ հիմնված ցեղային, մաշկի գույնի, սեռի, լեզվի, կրոնի, քաղաքական կամ այլ համոզմունքների, ազգային կամ սոցիալական ծագման, ունեցվածքի, դասային պատկանելության կամ որևէ այլ կարգավիճակի վրա։
Ավելին, ոչ մի խտրականություն չպետք է լինի հիմնված երկրի կամ տարածքի, քաղաքական, իրավական, կամ միջազգային կարգավիճակի վրա, լինի դա անկախ, խնամարկյալ, ոչ ինքնակառավարվող կամ ինքնիշխանության որևէ այլ սահմանափակումով պետական կազմավորում, որին պատկանում է մարդը»։
Նշենք, որ ԼՂՀ-ն միացել է «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրին» 1993 թ. մայիսին։
Բաժնի վարիչը մի հետաքրքիր փաստ ևս նշեց. «2010 թ. փետրվարի 8-ին Գերագույն դատարանում Վճռաբեկ բողոքի քննարկման ժամանակ, ի պատասխան Գերագույն դատարանի անդամ Շուրա Օհանյանի այն հարցին, թե արդյո՞ք ԼՂՀ-ում ոտնահարվում են իր իրավունքները որպես անհատ, խոչընդոտո՞ւմ են նրան որպես առանձին անհատի դավանելու այս կամ այն կրոնը, հայցվոր քաղաքացի Սարգիս Ավանեսյանը պատասխանել է՝ ո՛չ»։
Հետաքրքիր է, Արցախի քաղաքացին ԼՂՀ Գերագույն դատարանում գտնում է, որ իր իրավունքները չեն ոտնահարում, բայց դիմում է Եվրոպական Դատարան։
Մեր կարծիքով «Եհովայի վկաները» թեկուզ հրաժարվում են զենք վերցնելուց, բայց որդեգել են հարատև կռվի գաղափարախոսությունը։
Աշոտ Սարգսյանից իմացանք, որ «Եհովայի վկաները» 2012 թ. միայն առաջին ամսին են «հանգիստ նստել»։ 2012 թ. փետրվարի 2-ին «Եհովայի վկաներ» կրոնական խմբի ղեկավար Ս. Ավանեսյանը դիմել է ԼՂՀ կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարարին, պետական գրանցում ստանալու համար փորձագիտական եզրակացություն ստնալու ակնկալիքով։ Պատասխանելով դիմումատուին նախարարը գրել է. «Գտնում ենք, որ Դուք չեք ներկայացրել նոր փաստարկներ և հիմնավորումներ։ Նույն հարցի կապակցությամբ Ձեզ մի քանի անգամ տրվել են ըստ էության պատասխաններ։ Ավելին՝ Ձեր կրոնական խումբը չի վերացրել 2009 թ. հուլիսի 6-ին ԼՂՀ աշխատակազմի ազգային փոքրամասնությունների և կրոնի հարցերի բաժնի կողմից տրված փորձագիտական եզրակացության մեջ նշված թերությունները և խախտումները»։
Կարճ ասած՝ խնդրանքը հերթական անգամ մերժվել է։
Զարմանալին այն է, որ ԼՂՀ ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանն անցյալ տարի դեկտեմբերի 30-ին 2,5 տարի ազատազրկմամբ դատապարտել է «Եհովայի վկա» Կարեն Հարությունյանին Հայոց բանակում ծառայությունից հրաժարվելու համար։ Ի՞նչ է ստացվում. մարդը հրաժարվում է ծառայելուց, 2,5 տարի մեր՝ հարկատուներիս հաշվին առոք-փառոք պահում ենք բանտում (հանկարծ չմրսի, չհիվանդանա, թե չէ՝ ի՞նչ պատասխան ենք տալու «գրանտներով» սնվող իրավապաշտպաններին) և հանգիստ խղճով բաց ենք թողնում։ Այդ «խղճի բանտարկյալը» բանտից դուրս գալուց հետո իր հավատացյալների շրջանում համարյա թե սուրբ է դառնում՝ դրանից բխող հետևանքներով։
Ստացվում է, որ «Եհովայի վկան» չի ծառայում բանակում և պահակակետերում ժամերով կանգնելու, կյանքը վտանգելու փոխարեն նախընտրում է առոք-փառոք կյանք անցկացնել բանտում, որտեղ յուրաքանչյուր բանտարկյալի վրա օրական ծախսվում է 3600 դրամ (օրինակ, Շուշիի բանտում)։ Կոնկրետ Կարեն Հարությունյանի պարագայում, ազատազրկման 2,5 տարիների ընթացքում նրան խնամելու համար ծախսվելու է ավելի քան 4 միլիոն դրամ։
Հիշեցնենք, որ «Եհովայի վկաներ» կրոնական խմբի ղեկավար Սարգիս Ավանեսյանի տղան 4 տարով էր ազատազրկվել։
Մի հետաքրքիր համգամանք ևս։ Ա. Սարգսյանի հետ զրույցի ժամանակ պարզեցինք, որ հոգևոր իրավախախտումների դեպքում սահմանված տուգանքները չեն համապատասխանում պատժի էությանը։ Այն առավելագույնը կազմում է 1000 դրամ։
Հետաքրքիր է՝ թե՛ Ա. Սարգսյանը, թե՛ իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչները, թե՛ հասարակական և երիտասարդական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները, թե՛ պատգամավորները հիմնականում գտնում են, որ հոգևոր իրավախախտումների դեպքում տուգանքի չափերը 500 հազար դրամ դարձնելով՝ կտրուկ իրավիճակը կփոխվի, բայց համապատասխան աշխատանքները շատ դանդաղ են կատարվում։ «Ինչո՞ւ» հարցին ի պատասխան բաժնի վարիչը պատասխանեց. «Դա հայկական պարադոքսների շարքին է պատկանում»։
Համոզված ենք, որ մեր ազգային անվտանգությունը պահանջում է մեզ շուտափութ լուծելու այնքան էլ ոչ դժվար լուծելի հայկական պարադոքսի հոգևոր թնջուկը։
ԱՆԴՐԱՆԻԿ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ
ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԸ ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ՍԵՓԱԿԱՆԱՇՆՈՐՀԵԼ
1982 թ. հայրս՝ Վանո Պետրոսյանը, Ասկերանի շրջանի Խրամորթ և Փառուխ գյուղերի կոլտնտեսության նախագահն էր։ Այս գյուղերի սահմանների մեծ մասն ադրբեջանական գյուղերի և Աղդամ քաղաքի հետ էր։ Տնտեսության անասունները պահում էին ադրբեջանցիները (այդպես էր այդ ժամանակ ամբողջ Ղարաբաղում)։ Հայրս մի գիշեր ադրբեջանցիներին բռնում է գողության մեջ և վեց ընտանիքների քշում այդ երկու գյուղերից, ինչի պատճառով էլ հետագայում նրան ազատում են աշխատանքից և հեռացնում կոմկուսի շարքերից։
Հենց այդ ժամանակ էր, որ Իգոր Մուրադյանն այցելեց Ղարաբաղ և հորս հետ նրանք շրջեցին այդ երկու գյուղերի տարածքով, որտեղ կային երեք մեծ խաչքարեր։ Դրանցից մեկը, որ գտնվում էր Խրամորթ և ադրբեջանական Խդռլու գյուղի սահմանում, այժմ չկա։ Ասկերանի շրջկոմի այն ժամանակվա քարտուղար Վաչագան Սանթուրովիչ Գրիգորյանը հորս հեռացրեց աշխատանքից և կուսակցությունից՝ որպես նացիոնալիստի։
88-ի շարժման նախաձեռնողը Իգոր Մուրադյանն էր, բայց նրա անունը ավելի քիչ են տալիս, քան թե մի քանի գրող-հրապարակախոսներինը։
1987թ. սեպտեմբեր ամիսն էր։ Քեռուս տղան՝ Սամվել Աղայանը, ինձ կանչեց և առաջարկեց Ղարաբաղը Հայաստանին միավորվելու վերաբերյալ ստորագրություններ հավաքել։ Ես համաձայնեցի և մենք մի քանի հոգով սկսեցինք մեծ հիմնարկներում և բակերում ստորագրություններ հավաքել։ Հետո ես իմացա, որ Արկադի Կարապետյանն Իգոր Մուրադյանի առաջարկով էր այդքանը բերել հասցրել մեզ։
Այնպես որ 88-ի շարժումը կրում էր ժողովրդական բնույթ, դա ոչ մեդալ է, որ կպցնեն իրենց կրծքին, ոչ փող է, որ յուրացնեն, ոչ էլ պաշտոն է, որ տրամադրեն իրենց մտերիմներին։ Այնպես որ, ոչ ոք, լինի դա այն ժամանակվա պատգամավոր, գրող, հիմնարկի ղեկավար կամ կոմկուսի քարտուղար, իրավունք չունի ասել, որ ինքն արել է այս կամ այն հայրենասիրական գործը։ Շարժումը ժողովրդինն է։
Ամեն ինչ սկսվել է 1987թ. աշնանը, թեև առաջին միտինգը եղավ 1988թ. փետրվարի 13-ին և առաջինը ելույթ ունեցավ բոլորիս հայտնի Գրիշա Աֆանասյանը, իսկ փետրվարի 20-ին տեղի ունեցավ նստաշրջանը։ Սա ժողովրդական ուժն էր դրդել։ Եթե հրապարակում կանգնած չլիներ 50-60 հազարանոց ժողովրդական զանգվածը, ապա պատգամավորները կքվեարկեին, ինչպես ցանկանում էին կոմկուսի ղեկավարները։
Այն ժամանակ եղել է պատգամավոր, ով չի քվեարկել հօգուտ Միացման, սակայն շարժումից հետո միշտ եղել է պաշտոնում ու օգտվել է ամեն տիպի բարիքներից՝ մինչ այսօր։
Իսկ այն պատվիրակությունները, որոնք գնացել են Մոսկվա, Երևան կամ թե չէ Բաքու, չգնալ չէին կարող, քանզի ժողվորդի մոտ եղել է ուժեղ միասնականություն ու ոչ ոք չէր կարող դեմ լինել ժողովրդի որոշմանը։
Մի դեպք պատմեմ, որ ամբողջ Սովետական Միությունում առաջինն էր։ Մայիսի մեկը աշխատավորների տոնն էր, բոլոր հիմնարկների անձնակազմերը գալիս-անցնում էին հրապարակով, որտեղ կանգնած էր Լենինի արձանը։ Ես այդ ժամանակ աշխատում էի Ստեփանակերտի շինանյութերի կոմբինատում, որպես օժանդակ տնտեսության վարիչ։ Կոմբինատի տնօրենն էր հայտնի Արկադի Մանուչարովը, ով այդ ժամանակ ղեկավարում էր շարժումը, և ես հերթական առաջադրանքը ստացա նրանից։ Երբ մեր հիմնարկի շարասյունը հասնի հրապարակի կենտրոն, որտեղ ժողովրդին դիմավորում էր տրիբունայում նստած ղեկավարությունը, ես կանգնեցնեմ շքերթը։ Ես օգտագործեցի մեթոդը, և երբ մենք հասանք նշված տեղը հինգ հոգով տեղում կանգնած սկսեցինք բարձրաձայն կանչել «Հայաստան»։ Մի քանի անգամ գոռալուց հետո ամբողջ հրապարակը միացավ մեզ և այսպես կոչված շքերթը վերածվեց ցույցի։ Հետո Խթը-ից ինձ մի քանի նկար նվիրեցին այդ դեպքերի մասին։
1988թ.-ի դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժն անգամ չկոտրեց մեր ոգին։ Մենք ունեցանք քանդված Հայաստան, բայց շարժումը չթուլացրինք։
Այսքանը շարժման մի տարվա մասին։ Վերջում նորից հիշեցնեմ, որ Արցախյան շարժումը պատկանում է ժողովրդին և ոչ ոք այն սեփականաշնորհելու իրավունք չունի։ Իսկ Շարժման հիմնական նախաձեռնողը եղել է Իգոր Մուրադյանը։
ԱՐԱՐԱՏ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
ԼՂՀ ԱԺ 4-րդ գումարման պատգամավոր
Ո՞ՒՐ Է ՄԵՐ ԼԵՎՈՆԸ
Շատերը գիտեն Լևոն Հայրապետյանի մասին, որի կատարած բարեգործությունները հույս ու հենարան հանդիսացան Արցախ աշխարհի համար։
Թե կարճ ժամանակահատվածում ինչպես անճանաչելի դարձրեց իր ծննդավայր Վանք գյուղը, կառուցելով մեծ փայտամշակման կոմբինատ, որտեղ աշխատում էին 200 հոգի։ Գյուղում վեր է հառնվել մշակութա-կենցաղային ժամանակակից շենքեր և այլ օբյեկտներ։ Վերակառուցվել է Գանձասարի վանական համալիրը։ Էլ չենք խոսում այն նվիրական հարսանիքի մասին, երբ Արցախում միանգամից կազմակերպեց 700 զույգի ամուսնություն՝ ծնունդ տալով 700 ընտանիքի։
Իսկ ժամանակին ինչե՜ր պիտի կատարեր Արցախի բարերարը, եթե երկրի իշխանավորներն ու նրանց վասալները չխանգարեին նրան։ Այնպես այդ լուսատու մարդուն նեղը գցեցին, խաղացին հոգու հետ, որ նա ամեն ինչ թողեց ու հեռացավ իր պաշտելի ծննդավայրից։ Ահա թե նա ինչպես է նկարագրում թերթում հայկական պետության իսկական դեմքը։
«Կաշառակերությունը խաթարում է մեր պետականության հիմքերը, խարխլում պետությունն ու ազգը։ Կոռումպացված պետությունը ժանգոտ մեքենա է, որը վաղ, թե ուշ քայքայվում է...»։ Մեծ բարերարն ահա թե ինչու է այդպես բնութագրում. նա ինքն է սեփական աչքերով տեսել, թե ինչպես մեր երկրի իշխանապետները հերթականությամբ երկիրը դարձրել էին կաշառակերության և կոռուպցիայի ճարագ։ Նա այդ մասին դեռ Ղուկասյանի օրոք է գրել «Իրավունք» թերթում. «Ղուկասյանն ու Դանիելյանը պետք է կանգնեն դատարանի առջև»։ «Իրավունքի» այդ հոդվածում մինչև ուղն ու ծուծը մերկացնում է նախագահ Ղուկայանի իրական դեմքը։
ԼՂՀ վարչապետը (Ա. Դանիելյանը) ապատեղեկացնում է հասարակությանը («Իրավունք», N 89 (700) նոյեմբեր 2002 թ.), հայտնելով, որ իբր Լևոն Հայրապետյանը հարկեր չի վճարել։ Եվ սա ասում է մի մարդ, որ Ղրիմից եկել էր Ղարաբաղ և, Ղուկասյանի անմիջական որոշում-համաձայնությամբ դարձել վարչապետ։
Այս հոդվածում բարեգործը հայտնում է, թե ինչ բարեգործություններ է արել։ ԼՂՀ ներքին գործերի նախարարությանը՝ 7 հազար ԱՄՆ-ի դոլար, Շուշի քաղաքի չքավոր ընտանիքներին՝ 40 հազար դոլար, Վանք գյուղի զոհված ընտանիքներին՝ 42 հազար դոլար, Ամենափրկիչ Շուշվա եկեղեցու զանգակատան վերանորոգման համար՝ 15 հազար դոլար, քաղաքաշինության նախարարությանը՝ 12 հազար դոլար, ԼՂՀ պաշտպանության նախարարությանը՝ 48 հազար դոլար, մեկ «Նիվա» մակնիշի ավտոմեքենա՝ Գանձասարի վանքին և այլն։
Մինչ օրս Արցախի շատ պաշտոնյաներ Լ. Հայրապետյանին պարտք են հսկայական գումարներ, և այդ պարտքը մարելու ցանկություն չունեն։ Բարեգործին վիրավորելն ուղղակի տմարդություն է։ Մեր միջավայրում դեռ կան մարդիկ, ովքեր առանց խղճի խայթ զգալու պատրաստ են վիրավորելու, ստելու, զրպարտելու նույնիսկ ամենաազնիվ մարդուն։ Նրանց համար գոյություն չունի մարդկային ոչ մի սրբություն։
Ցինիզմի թույնով վարակված այդ մարդուկները պատրաստ են ստել, կեղծել, քծնել, միայն թե՝ հասնեն իրենց նպատակին։ Այսօր ինքնասիրություն ու արժանապատվության զգացում ունեցող մարդու համար ամենաթանկը պատիվն է։ Արժանապատվություն ունեցող ցանկացած մարդ լավ գիտե, թե ինչ են զգում, երբ խաղում են իր պատվի ու անբասիր անվան հետ։ Երախտամոռությունը մարդկային ամենավատ գծերից է։ Իշխանական հիերարխիայում իր տեղը չգտած ղեկավարն առաջին հերթին վնասում է իրեն, երկրորդ հերթին՝ իր ղեկավարած մարդկանց։
Յուրաքանչյուր պետության առաջընթացը, պայմանավորվում է բանիմաց, որակյալ կադրերի գործունեությամբ։ Նախորդ ղեկավարության մեծագույն սխալներից մեկը կադրերի ընտրության անմտածված քաղաքականությունն էր, որի պատճառով որակյալ շատ կադր հեռացան։ Չպետք է ներողամիտ լինել անցյալի և ներկայի սխալների հանդեպ։ Չուղղված սխալները նոր սխալներ են ծնում։
Այս ամենի մասին ես գրում եմ, ոչ թե նրա համար, որ այսօր այդ մարդիկ այստեղ չեն, այլ նրա համար, որպեսզի ժողովուրդը հասկանա, թե որքան վտանգավոր է անցյալի և ներկայի սխալների հանդեպ ներողամիտ վերաբերմունքը։
Լ. Հայրապետյանը հոդվածներում ակնարկել է այն պատճառները, որի համար Ղուկասյանն իրեն զրպարտել է։ Այն է՝ հրաժարվել է մտնել նախկին նախագահի ստեղծած կոռումպացված կառույցը, իշխանություններին է վերադարձրել կառավարական մեդալը՝ հրաժարվելով այն ընդունել Ղուկասյանի ձեռքից, հրապարակայնորեն ԼՂՀ-ի կառավարության հակակառավարական կուրսն է քննադատել, կուրս, որը հանգեցրել է Արցախի բնակչության աղքատացմանը, բարոյալքմանը և չդադարող արտագաղթին, Հայրապետյանը հրաժարվել է մասնակցել ԼՂՀ նախկին նախագահական «ընտրությունների» արդյունքների կեղծմանը, հօգուտ Ղուկասյանի...
Այսօր էլ մեծ բարերարը նեղացած է Արցախից, որի պատճառը Գանձասարի շրջապարսպի վերանորոգման նրա ծրագրի դեմ սկսված անհիմն ու թունոտ կամպանիան էր։ Մինչդեռ այդ պարիսպը օրեցօր քանդվում-ավերվում էր, ու ոչ ոք այդ ժամանակ չէր «նկատում», որ այն «պատմաճարտարապետական արժեք ունի»։
Տարածված լուրերի համաձայն, ինչ-որ ընկերություններ նպատակ ունեին իրենք մասնակցեին շրջապարսպի վերանորոգման աշխատանքներին։ Դրանից զրկվելով, աղմուկ են բարձրացրել, որին անմիջապես արձագանքել են երևանյան «շահագրգիռ» շատ անձինք ու նրանց ծառայող լրատվամիջոցները...
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎԵՆՑ
ԵՎՐԱՄԻՈՒԹՅԱՆ «ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ» ՈՐՈՇՈՒՄԸ
Եվրամիությունն աննախադեպ որոշում է ընդունել Արցախի հարցով։ Փետրվարի 27-ին Բրյուսելում ԵՄ արտաքին հարցերով խորհրդի նիստի արդյունքով հայտարարվել է, որ ԵՄ-ն պատրաստ է ակտիվ աջակցություն ցուցաբերել խաղաղության իրացման հետագա քայլերին օգնելու հարցում վստահությունն ամրապնդելու միջոցառումներին։ Այդ կապակցությամբ ԵՄ-ն ընդգծում է Լեռնային Ղարաբաղի և հարակից շրջաններ ԵՄ ներկայացուցիչների ազատ հասանելիության անվերապահ ապահովման անհրաժեշտությունը։ Խորհուրդը կոչ է անում ԵՄ գերագույն ներկայացուցչին և Եվրահանձնաժողովին ԵԱՀԿ հետ սերտ խորհրդատվությամբ մշակել ԼՂ հետկոնֆլիկտային սցենարները՝ որպես ԵՄ-ին հետագայում մասնակցելու հիմք։
Հիշեցնենք, որ մինչ այժմ աշխարհում ոչ մի պետական կառույց Ղարաբաղում պաշտոնական անվերապահ հասանելիություն չունի։ Ադրբեջանը բոլոր մակարդակներում դիմադրում է Ղարաբաղ պաշտոնական, հասարակական գործիչների և նույնիսկ մասնավոր անձանց այցին ու չլսելու դեպքում «սև ցուցակ» է գցում։
Չնայած լայն մանդատին՝ Ղարաբաղ չի կարողացել ժամանել նույնիսկ Հարավային Կովկասի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչը։ Մի անգամ ԵՄ նախկին հատուկ ներկայացուցիչ Պիտեր Սեմնեբին հասել է մինչեւ Գորիս, սակայն ինչ-որ զանգից հետո հետ է վերադարձել։
ԵՄ որոշումը նշանակում է, որ այդ կառույցն այլեւս չի ընդունում Ադրբեջանի դիրքորոշումը որպես իր գործունեության հիմք։
Դա նշանակում է, որ ԵՄ-ն որոշել է առավել անկախ և ինքնուրույն քաղաքականություն վարել ղարաբաղյան հարցում՝ առանց Բաքվի և Մոսկվայի կողմ նայելու։
Ղարաբաղ ազատ մուտք ունեն միայն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները, ԵԱՀԿ դաշտային ներկայացուցչության աշխատակիցները։ ԼՂՀ-ում գործում է Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտեի գրասենյակը, ներկայացված են նաև մի շարք արտասահմանյան հասարակական կազմակերպություններ։
Ղարաբաղ են ժամանել նաև Ռուսաստանի խորհրդարանի պատգամավորները, ԱՄՆ կոնգրեսականները, ֆրանսիացի խորհրդարանականները, սակայն փորձել են անել դա ոչ աշխատանքային ժամանակ՝ այցերը ներկայացնելով որպես մասնավոր։
Արդյո՞ք կփոխվի իրավիճակը ԵՄ որոշումից հետո։ Եվ մտադի՞ր է ԵՄ-ն գրասենյակ բացել Ղարաբաղում, որի միջոցով կիրականացվեն «հետկոնֆլիկտային սցենարները»։
Lragir.am
ԽՈՍՔ ՄԵՐ ՍԻՐԵԼԻ ԸՆԿԵՐՈՋ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ
Որ շնորհաշատ գրող Վազգեն Օվյանն իրեն դրսևորել է գրական համարյա թե բոլոր ժանրերում, դա բոլորին է հայտնի։ Եվ, ի պատիվ իրեն՝ որ ժանրով էլ նա հանդես է եկել, վստահորեն կարելի է ասել, որ ընդգծված մնայուն հետք է թողել։ Նրա գործերն այն անժխտելի հոգեբանական առանձնահատկություններն ունեն, որ ընթերցողը հենց առաջին իսկ տողից գամվում է նրանց թովիչ հմայքներին։ Դա խոսում է Վ. Օվյանի ակնհայտ տաղանդի մասին։
Նշենք, որ նրա շատ գործեր կարծես հենց կյանքի այսօրյա խնդիրների մասին են։
Չխորանալով Օվյանի ծավալուն գրական գործունեության արժանիքների մեկնաբանությունների մեջ, սույն խոսքի մեջ ուզում եմ խոսել նրա երգիծանքի հոգեբանական մի շարք առանձնահատկությունների շուրջ։ Ստեղծագործություններ, որոնք կարծես յուրատեսակ բուժանյութ են հասարակության հիվանդ վերքերի խորացումները կանխելու համար։
Եվ այսպես՝ «Եվ Պըլը-Պուղին մի առակ պատմեց»։
Երգիծական ստեղծագործությունների այս ժողովածուն մի հրաշալի գիրք է՝ գրված մի հրաշալի հեղինակի կողմից, որն իր վրա է կրում «Վազգեն Օվյան» անուն-ազգանունը։ Շնորհակալություն հեղինակին, որ շերտ առ շերտ մեր առջև բացում է կյանքի հիվանդացած «բջիջները»՝ պարզապես այն լավացնելու անսքող ձգտումով։ Թե ինչպես է այդ կատարում, կարող եմ ասել՝ սքանչելի ու գեղեցիկ հնարանքներով, անթերի լեզվով և, ընթերցողին մի պահ թվում է, թե ինքը մերթ թերթում է «Հազար ու մի գիշերվա» հրաշափառ պատմությունները, մերթ՝ Ակսել Բակունցի «Կյորեսը», մերթ՝ Լեռ Կամսարի ու Գրիգոր Տեր-Գրիգորյանի սքանչելի երգիծումները, հանճարեղ Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտը» կամ «Դեկամերոնի» նովելները։
Այս գիրքը, շնորհիվ իր տաղանդաշատ հեղինակի, մեր առջև բացում է մի աշխարհ, որի մեջ մենք ամեն օր ապրում ենք, բայց այդ աշխարհում գոյատևող չարն ու բարին մենք զգում ենք միայն ենթագիտակցությամբ։ Իսկ ահա հեղինակն այդ աշխարհը լայն էկրանի վրա ոչ միայն բացում է մեր առջև, այլև ստիպում է, որ այն ավելի խորը ճանաչենք, սիրենք ու ատենք, ինչ-որ տեղ հանդուրժենք, ինչ-որ տեղ կռվենք…
Գիրքը ծայրեծայր ընթերցվում է հաճույքով (անթերի ոճ ունի Օվյանը), ընթերցողը միշտ էլ մի հաճելի քմծիծաղ քթի տակ հրճվում է այն հնարանքների կիրառություններով, որ հեղինակը պատումը հասցնում է հնարամիտ վերջաբանին։
Կերպար ստեղծելու բարդ աշխատանքը սկսվում է հերոսի անվան ընտրությունից։ Միջանկյալ ասեմ, որ անունների այդպիսի դիպուկության առատություն կա նաև Վիլյամ Սարոյանի վիպասանության մեջ։ Իսկ պատմելու պարզ, սրամիտ, կարճ (զերծ՝ ավելորդություններից) տոնը, ինչպես և երևույթների ու դեպքերի անսահման հեռատարածքային հատկանիշների մեջ կապող օղակների հայտնաբերումը խոսում է հեղինակի բարձր օժտվածության և նրա լայնամասշտաբ կուլտուրայի մասին։
Այս իմաստով՝ բազմաթիվ օրինակներից բերեմ միայն մեկը. «Մկրտիչ Ապետնակովիչը մեծ մարդ է», և ահա նրա հանճարը Օվյանը հիմնավորում է այսպես. «Եթե նա ասում է՝ Պիկասոն բրազիլացի հայտնի ֆուտբոլիստ է, ուրեմն չպիտի առարկել։ Ի՞նչ մեծ բան է, մարդը կարող է հայտնի նկարիչ Պիկասոյին շփոթել ֆուտբոլիստ Պելեի հետ, Ֆիրդուսուն՝ Ֆիգարոյի հետ և ապացուցել, թե ինքը մի քանի շաբաթ առաջ Սև ծովի ափին թենիս է խաղացել Գրիգոր Նարեկացու հետ։ Մկրտիչ Ապետնակիչը կարող է հանճարեղ Դանթեին միջնադարից քարշ տալ իրենց բնակարանը, հետը բաժակ-բաժակի խփել և քննադատության կարգով ասել. «Դանթե ջան, բայց քո գրած բայաթիներում թույլ բաներ էլ կան»։
Նպատակ չունենալով ամբողջ գիրքը ենթարկել, ինչպես ասում են, գրականագիտական անաչառ զննության ու քննության, քանի որ շատ-շատ են նրա իմաստային խտացումները և դրանց բացահայտման համար շատ ժամանակ է պետք, այս հակիրճ խոսքի մեջ սրտի հրճվանքով ուզում եմ ասել, որ կոնկրետ ինձ համար հայտնաբերվեց մի բարձրաբարձր արվեստի աշխարհ։
Ես այն կարծիքին եմ, որ Վազգեն Օվյանի երգիծական արվեստի ծալքերը տարիների հետ դեռ նոր պետք է բացվեն։ Այդ սքանչելի երգիծաբանը գտնվել է մեր կողքին, մեզ մոտ, բայց մենք մի տեսակ լավ չենք նկատել։ Եվ, առհասարակ, մենք շատ անգամներ մեր սեփական լավը չենք նկատում ու գնահատում։
Ժամանակն է, որ մենք նիհիլիստ չլինենք մի շնորհաշատ երգիծաբանի նկատմամբ և չզլանանք ասել, որ հիրավի նա ընդգծված տաղանդ է, որը միշտ փառք, հպարտություն կբերի մեր երկրամասի գրական ընտանիքին, ոչ միայն այսօր, այլև մշտապես։
Ուղիղ 25 տարի է Վազգեն Օվյանը մեզ հետ չէ։ Մեզ է կտակել իր անմահ երկերն ու ինքն անդարձ հեռացել... Վերջացնելով խոսքս, ափսոսում եմ, որ մեր սիրելի ընկերը, որի պոտենցիալ կարողությունները դեռևս նոր պետք է ծավալվեին ու բացվեին, շատ բան կիսատ թողեց։ Բայց եղածն էլ բավական է, որ մենք միշտ հպարտությամբ գնահատենք նրան։
ԳՐԻԳՈՐ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ
ՆՐԱ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ԶԳԱՑՎՈՒՄ Է ՆԱԵՎ ՀԻՄԱ
Սույն թվականի հունվարի 6-ին լրացավ արցախցի նշանավոր գրող, երգիծաբան, դրամատուրգ, արվեստի գործիչ Վազգեն Օվյանի ծննդյան 80 ամյակը, իսկ փետրվարի 23-ին՝ մահվան 25-րդ տարին։
Արցախի տարբեր ուսումնական հաստատություններում, գրական-մշակութային օջախներում այդ կապակցությամբ կազմակերպվում են միջոցառումներ՝ նվիրված սիրված գրողի հիշատակին։
Օրերս նման միջոցառում տեղի ունեցավ նաև Ստեփանակերտի N 11 ավագ դպրոցի 11-5 հումանիտար դասարանի (դասղեկ՝ Ս. Գաբրիելյան) աշակերտների ուժերով և նույն դպրոցի հայոց լեզվի ու գրականության ուսուցիչ Արթուր Բաբայանի նախաձեռնությամբ։ Բացման խոսք ասաց Ա. Բաբայանը, ապա աշակերտները ներկայացրին Վ. Օվյանի ստեղծագործությունները, ժամանակակիցների ու հայտնի մտավորականների կարծիքները գրողի մասին։
Միջոցառման ժամանակ հնչեց նաև հեղինակի կենդանի ձայնը՝ իր ստեղծագործությունների ընթերցմամբ, ցուցադրվեցին գրողի տարբեր տարիների լուսանկարներից և «Այս Ղարաբաղն է» բանաստեղծություն-պոեմի տեսահոլովակը։
Միջոցառման վերջում հնչեց Վ. Օվյանի խոսքերով գրված հանրահայտ «Ստեփանակերտ» երգը, որը մի տեսակ դարձել է Արցախի մայրաքաղաքի հիմնը, որի ուրախ մեղեդու ներքո աշակերտուհիները ներկայացրին հայ աղջիկների պար, ապա նրանց միացան մյուս աշակերտները։
Միջոցառումից հետո Արթուր Բաբայանն ասաց, թե ինքը ձգտել է, որ ոչ թե ավագները խոսեն գրողի մասին, այլ աշակերտները, այն մատաղ սերունդը, որ վաղը պիտի կերտի մեր երկրի ապագան։ Իսկ այդ ապագայում Վազգեն Օվյանը միշտ ունենալու է իր արժանի տեղը, և նրա ստեղծագործությունները դաստիարակելու են շատ ու շատ սերունդներ։
«Երբ գրողը կենդանի էր, ցավոք, այդ ժամանակ մենք կարծես ամբողջությամբ չէինք զգում նրա մեծությունը (չնայած կենդանության օրոք էլ նա լայն ժողովրդայնություն էր վայելում), որովհետև Վ. Օվյանի լավագույն բազմաթիվ գործեր խորհրդային տարիներին հնարավոր չէր տպագրել,- ասաց Ա. Բաբայանը։- Օվյանը մեր հպարտությունն է։ Նրա բացակայությունը զգացվում էր և՛ Շարժման ժամանակ, և՛ առավել ևս հիմա, երբ սուտը, կեղծիքը, երեսպաշտությունը դառնում են կյանքի նորմա... Նա մեր օրերում չէր լռի, կբարձրացներ իր ձայնը, իր տղամարդու խոսքը կասեր, որովհետև իր հող ու ջրին նվիրված մտավորականը, տաղանդավոր գրողն անչափ շատ էր սիրում իր երկիրն ու ժողովրդին և ձգտում էր կյանքը տեսնել այնպես գեղեցիկ, ազնիվ ու մաքուր, ինչպես ինքն էր պատկերացնում, և ինչպիսին ինքն էր թե՛ կյանքում, թե՛ իր ստեղծագործություններում։ Վազգեն Օվյանի համար ազնվությունը ոչ թե կեցվածք էր, այլ՝ կեցություն...»։
ՄԱՐԻՆԵ ՕՀԱՆՅԱՆ
ՄՇԱԿՈՒՅԹՆ ԱԶԳԻ ԴԵՄՔՆ Է
Մշակույթը յուրաքանչյուր ազգի դիմագիծն է, ազգի դեմքը։ Մի ժամանակ մեր ժողովուրդն իրոք հպարտանում էր իր մշակույթով։ Իսկ մենք ի՞նչ կարող ենք զգալ մեր օրերում՝ լսելով այդ արտահայտությունը... Գրեթե ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ մեր ժողովրդի մշակութային հարստությունը, սակայն, ոչ բոլորն են ուզում բաց աչքերով տեսնել, թե ինչպես է այն պղծվում որոշ «մշակութասերների»՝ մշակույթ կերտելու անվան տակ սքողված աշխատանքով։
Մանկավարժները, մտավորականները, լրատվամիջոցները. ահա նրանք, ովքեր պետք է լինեն սերնդի մեջ ազգային մշակույթը պահպանելու և շարունակելու գաղափար սերմանողները։ Սակայն ինչպե՞ս կարող է ճիշտ կրթվել երեխան, երբ այսօր երգն ու նկարչությունը դպրոցներում հաճախ երկրորդական առարկա են համարում, երբ ռադիոեթերից 20 րոպեն մեկ հնչում են «Իմ ախպերը», «Պստիկ պապան» ու նման խղճուկ ու անճաշակ երգեր, երբ թատրոնի տոմսի արժեքը ընդամենը 300 դրամ է, իսկ մի ինքնակոչ երգչի համերգի տոմսի գինը՝ 2000 դրամից ոչ պակաս, երբ մեր խանութներում արվեստի գործերը կարող են մնալ տարիներով՝ չարժանանալով ոչ մեկի ուշադրությանը, իսկ հագուստի ու ոսկեղենի խանութները հաճախորդների պակաս չեն զգում։
Նկարիչների միության նախագահ Սամվել Գաբրիելյանը գտնում է, որ ձևավորված չէ այն հասարակությունը, որտեղ արվեստագետը զգա իր պիտանելիության չափը։ Դա ցավալի է, սակայն դա միայն արվեստագետի գործը չէ։ Եթե եվրոպական երկրներում առաջինից տասներկուերրորդ դասարաններում կերպարվեստ են անցնում, եթե բժշկական, իրավաբանական են սովորում ու արվեստի պատմության քննություն են հանձնում, ապա այնտեղ՝ դրսում, հսկողություն կա, արվեստի անհրաժեշտություն կա հասարակության համար։ Դա գալիս է բուհերից, իսկ մեզ մոտ դա բացակայում է։ Բացի ունեցածը պահպանելուց, պետք է կարողանալ այն շարունակական դարձնել։
«Նեղ ազգայինի մեջ պարփակվելով՝ մենք հաջողությունների հասնել չենք կարող։ Արտասահմանում ցուցահանդես ունենալով միայն հայկական համայնքի համար կամ հայ արվեստագետներով իրար գովելով ու մեր խոհանոցի մեջ մեզ լավ զգալով, առաջինը լինելու ձգտումով մենք չենք կարող ներկայանալ աշխարհին,- ասում է Ս. Գաբրիելյանը։- Աշխարհում գոյություն ունի ընդհանուր մշակութային գաղափար և այդ ընդհանուր մտածելակերպի լեզվով պետք է ներկայացնել ազգայինը, իսկ մենք արվեստը վեր ենք ածել էթնոգրաֆիայի։ Ես շատ տխուր եմ տեսնում ապագան արվեստի ասպարեզում։ Ամեն մարդ պետք է ծառայի իր գործին, իսկ մեզ մոտ դա այդպես չէ։ Ես չեմ տեսնում, որ մշակույթի նախարարությունը, պետությունը հակված է մշակույթը ներկայացնել դրսում ի՛ր իսկ կայացման համար»,- ավելացրեց Սամվել Գաբրիելյանը։
Իսկ հանրապետության ժողովրդական երգչուհի Նաիրուհի Ալավերդյանը երգարվեստի ապագան լավ է տեսնում։ Ըստ նրա՝ մեր երիտասարդ երգիչներից շատերը բարձր կրթությամբ են, և մենք ապրում ենք զարգացման պրոցես։ Տիկին Ալավերդյանը մեծ սեր է տեսնում երիտասարդների մեջ դեպի ազգային երգը և նշում, որ էստրադան վերելք ապրեց հանուն ժողովրդական երգի, բայց ժողովրդական երգը կանգառ ապրեց։ Մեղքը կարելի է գցել ժողովրդական երգ կատարողների ու կոմպոզիտորների վրա, որովհետև այդ պահերին ժողովրդական երգ կատարողներն ավելի ակտիվ պետք է լինեին, քան երբևիցե եղել են։ Սակայն ժողովրդական բոլոր երգերն էլ մնայուն են։ Եթե դրանք ստեղծել է ժողովուրդը, հնարավոր չէ, որ այն կորցնի իր հմայքը։
Նաիրուհի Ալավերդյանը ցավով նշում է, որ հայ երգի մեջ շատացել են օտար տարրերը, սակայն չի կարծում, որ այն կարող է օրինակելի դառնալ ապագա սերնդի համար, քանի որ Հայաստանում և Արցախում բազմաթիվ տաղանդավոր մարդկանց խնդիր է դարձել այն, և բոլորը պարտավորված են պահպանել սահմանափակումները, իսկ հեռուստա և ռադիոլրատվամիջոցներն էլ պետք է հետևեն իրենց ծրագրերին։
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԾԱՏՐՅԱՆ
ԱրՊՀ, լրագրություն, 4-րդ կուրս
1988-ԻՑ ԱՌԱՋ ԵՎ ՀԵՏՈ...
1986 թ. գարնանը Ստեփանակերտում գործող մի շարք ազգայնական, ոչ ֆորմալ կազմակերպությունների առաջնորդներ և ներկայացուցիչներ Ստեփանակերտում հիմնադրեցին «Արցախական Միությունը» (ԱՄ)։ ԱՄ-ի նպատակն էր՝ միավորել Արցախում գործող բոլոր ազգայնական խմբերին և կազմակերպություններին, նախապատրաստվել ազգային-ազատագրական պայքարին։
«Արցախական Միության» նախագահն էր Արկադի Կարապետյանը, քարտուղարը՝ Հակոբ Խաչատրյանը։ Անդամներն էին՝ Գենադի Ներսիսյան, Սերժ Առուշանյան, Սամվել Պետրոսյան, Կամո Մարտիրոսյան, Աշոտ Սարգսյան, Աշոտ Ղուլյան (Բեկոր), Վահրամ Հայրապետյան, Սերգեյ Շահվերդյան։
ԱՄ նախագահության յուրաքանչյուր անդամ պատասխանատու էր այս կամ այն բնագավառի համար։ Ստեղծվել էին քաղաքական, տնտեսական, մարտական, գաղափարախոսական և հատուկ բաժիններ։ ԱՄ-ն ուներ իր ծրագիրը և կանոնադրությունը։ Արցախի բոլոր շրջաններում գործում էին փոքրաթիվ խմբեր, որոնք անմիջական կապ ունեին Ստեփանակերտի կենտրոնի հետ։ Միությունը գործում էր ընդհատակյա։
1987 թ. լայն թափ ստացավ Արցախը Մայր Հայաստանին վերամիավորելու համար ստորագրահավաքը։ ԱՄ ջանքերով այդ գործընթացը ստացավ գործնական բնույթ՝ ստորագարահավաքները կազմակերպվեցին այդ նպատակի համար նախատեսված հատուկ ձևաթղթերի վրա։ Բացի ստորագրահավաքից, Միության անդամները արձանագրում և հավաքում էին Արցախի և Ադրբեջանի տարածքում հայության իրավունքների ոտնահարման և «սպիտակ ցեղասպանության» իրագործումը հաստատող փաստեր։ Հավաքված, խմբավորված նյութերն ԱՄ նախագահ Ա. Կարապետյանը տանում էր Երևան, հանձնում Իգոր Մուրադյանին ու այլ շահագրգիռ անձանց։
1988 թ. հունվարի սկզբներին «Արցախյան Միության» նախագահ Արկադի Կարապետյանը Երևանում հանդիպում է քաղաքական տարբեր ուժերի առաջնորդների, համոզվում, որ արցախահայությանը պետք է նախապատրաստել ցույցերի և հանրահավաքների։ Վերադառնալով Ստեփանակերտ, Ա. Կարապետյանը հրավիրում է Միության նիստ և ներկայացնում երևանյան տեսակետները։
1988 թ. փետրվարի սկզբին Ա. Կարապետյանի կազմակերպությունից ինքնամեկուսացման և նախագահության անդամների անձնական բնույթի տարաձայնությունների պատճառով «Արցախյան Միությունը» լուծարվում է։
ԱՄ անդամների մեծամասնությունը նորից համախմբվում է 1988 թ. փետրվարի 13-ին՝ երբ հազարավոր քաղաքացիներ են դուրս գալիս Ստեփանակերտի Լենինի անվան հրապարակ և հայտարարում Մայր Հայաստանի հետ վերամիավորման իրենց վճռականությունը։
1988 թ. փետրվարի 24-ին հիմնադրվում է «Հայոց Ընկերվարական Արցախական Կուսակցությունը» (ՀԸԱԿ)։ Սկզբնական շրջանում այն ավելի շատ դեկլարատիվ բնույթ էր կրում՝ չուներ ծրագիր և կանոնադրություն։ 1988 թ. սեպտեմբերի 17-ին հրավիրված ժողովին ՀԸԱԿ Բյուրոն հաստատեց կուսակցության ծրագիրը և կանոնադրությունը։ Ծրագրի առանցքը կազմում էր Հայ Դատը։ Բյուրոյին կից գործում էին տարբեր բաժիններ։
Գաղափարախոսության-քարոզչության բաժինը (պատասխանատու՝ Լևոն Ավանեսյան) զբաղվում էր պաշտոնաթերթի հրատարակմամբ, թռուցիկների ստեղծման և տարածման, քարոզչական բնույթի այլ աշխատանքներով։ Մարտական բաժինը (պատասխանատու՝ Արկադի Կարապետյան) զբաղվում էր մարտական ջոկատների ստեղծման և նրանց միջև կապի հաստատման աշխատանքներով, ինչպես նաև՝ զենքի և զինամթերքի հայթայթմամբ և բաշխմամբ։ Ելմտանքի-տնտեսական բաժինը (պատասխանատու՝ Գենադի Ներսիսյան) զբաղվում էր անդամավճարների հավաքման, տնտեսական բազայի ստեղծման, դրամական և նյութական միջոցների հայթայթման աշխատանքներով։ Հատուկ բաժինը (պատասխանատու՝ Աշոտ Սարգսյան) ուներ հետախուզական և հակահետախուզական ենթաբաժիններ. զբաղվում էր կուսակցության անդամության թեկնածուների հուսալիության ստուգման, անդամների ընդունելության, կուսակցության ներքին ու արտաքին կյանքին վերաբերող, զենքերի և զինամթերքների անվտանգ տեղափոխման հարցերով։
Շրջանների կուսակցական խմբերի հետ կապն անմիջական էր։ Բոլոր խմբապետները գիտեին Բյուրոյի նախագահին, մարտական և տնտեսական բաժինների պատասխանատուներին։ Խմբապետների բացակայության դեպքում, նրանց տեղակալները հատուկ նշանաբանով կապվում էին Բյուրոյի ցանկացած անդամի հետ և լուծում ծագած հարցերը։
Կուսակցական խմբեր ունենալով Արցախի տարբեր շրջաններում, պարբերաբար Բյուրոյին տեղեկացնում էին շրջաններում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին։ Հարկ եղած դեպքում Բյուրոն շրջաններ էր գործուղում գործիչների՝ կազմակերպելու նոր խմբեր, ստեղծելու մարտական ջոկատներ և լուծելու այլ բնույթի խնդիրներ։
Արցախում հազարավոր թռուցիկներ տարածելով, ՀԸԱԿ Բյուրոն գտնում էր, որ հարցի լուծման, այսպես կոչված, քաղաքական (խաղաղ) տարբերակը ցանկալի է, բայց ոչ իրատեսական, ուստի կոչ էր անում արցախահայությանը համախմբվելու, զինվելու և նախապատրաստվելու ինքնապաշտպանության։ Սումգայիթյան եղեռնագործությունից հետո ՀԸԱԿ Բյուրոն որոշում է արյանը արյամբ պատասխանել՝ պատժիչ գործողություն իրականացնելով Ջամիլու գյուղում։ Արցախի քաղաքական առաջնորդները, տեղեկանալով այդ մասին, կանխում են՝ «համոզելով», որ նման գործողությունը կվնասի ազգային-ազատագրական պայքարի քաղաքական ոգուն։
ՀԸԱԿ Բյուրոն Արկադի Կարապետյանին գործուղում է Երևան՝ զենք և զինզմթերք հայթայթելու համար, իսկ Բյուրոյի մյուս անդամները մեկնում են Արցախի տարբեր բնակավայրեր և զբաղվում զինված պայքարի քարոզչությամբ։ Բյուրոյի հրահանգով կուսակցական բոլոր խմբերը սկսում են զինվել։ Այդ ժամանակ Արցախում լայն թափ էր ստացել ինքնաշեն զենքերի գաղտնի արտադրությունը։ Կարճ ժամանակում, 1988 թ. նոյեմբերին, փորձարկվում են Աշոտ Ղուլյանի (Բեկոր) «երևանյան նախագծերով» արտադրված ականներն ու նռնակները։ Պատրաստված զինատեսակները բաժանվում են ոչ միայն կուսակցական խմբերին, այլև սահմանամերձ բնակավայրերի Շարժման ակտիվ մասնակից անձանց ու խմբերին։
ՀԸԱԿ Բյուրոն որոշում է ընդունում համագործակցել տարբեր քաղաքական կուսակցությունների կամ կազմակերպությունների հետ։ Այդ նպատակով Ա. Կարապետյանին հանձնարարվում է Երևանում շփվել տարբեր քաղաքական և կուսակցական առաջնորդների, գործիչներ, ներկայացուցիչների հետ։ Ա. Կարապետյանը տեղեկացնում է Բյուրոյին, որ միայն ՀՅԴ ծրագիրն ու գործելաոճն է համընկնում ՀԸԱԿ-ին։ Նա ՀԸԱԿ ծրագիրը և կանոնադրությունը ներկայացնում է ՀՅԴ Բյուրոյի գործիչին և առաջարկում համագործակցել։
1989 թ. հունվարի սկզբներին Ա. Կարապետյանը վերադառնալով Ստեփանակերտ, իր հետ բերում է ՀՅԴ ծրագիրը, կանոնադրությունը և հարուստ գրականություն։ Երկարատև երկուստեք հետախուզումներից հետո ՀԸԱԿ Բյուրոն որոշում է Երևանում հանդիպել ՀՅԴ Բյուրոյի գործիչին և տեղում որոշել համագործակցելու պայմանները։ Բյուրոն քննարկում է նաև ՀՅԴ-ին անդամակցելու հարցը։
ՀԸԱԿ Բյուրոյի հինգ անդամներ՝ Հ. Խաչատրյանը, Լ. Ավանեսյանը, Ա. Կարապետյանը, Գ. Ներսիսյանը, Ա. Սարգսյանը 1989 թ. ապրիլի 19-ին Երևանում հանդիպում են ՀՅԴ Բյուրոյի գործիչ Ափո Պողիկյանին։ Երկարատև քննարկումներից հետո ՀԸԱԿ Բյուրոյի անդամները որոշում են ընդունել ՀՅԴ Բյուրոյի գործիչի առաջարկը և անդամակցել ՀՅԴ-ին։ Նույն օրը տեղի է ունենում հինգ ընկերների Դաշնակցության շարքերը մտնելու երդման արարողությունը։
Հատուկ լիազորությամբ վերադառնալով Ստեփանակերտ, ՀՅԴ հինգ անդամները գումարում են ՀԸԱԿ Բյուրոյի նիստ և որոշում ընդունում ՀԸԱԿ-ը լուծարելու մասին։ ՀԸԱԿ անդամների բացարձակ մեծամասնությունը մտնում են Դաշնակցության շարքերը։
1989 թ. մայիսի 3-ին ՀՅԴ Բյուրոյի որոշմամբ, հատուկ շրջաբերականով ստեղծվում է ՀՅԴ Արցախի «Անտառ» կոմիտեն, որի կազմում էին Հակոբ Խաչատրյանը (նախագահ), Լևոն Ավանեսյանը (քարտուղար, գաղափարա-քաղաքական բաժնի պատասխանատու), Արկադի Կարապետյանը (մարտական գործերի պատասխանատու), Գենադի Ներսիսյանը (ֆինանսա-տնտեսական բաժնի պատասխանատու), Աշոտ Սարգսյանը (հատուկ բաժնի պատասխանատու)։
ՀՅԴ Բյուրոյի որոշմանբ Արցախ է գործուղվում Բյուրոյի գործիչ Վարանդ Փափազյանը։ Նրա ցուցումներով և ակտիվ գործունեության շնորհիվ վերակազմվում են նախկին կուսակցական (ՀԸԱԿ) խմբերը, ստեղծվում են նորերը։ Կուսակցական ամեն մի խումբ պատասխանատու էր իր բնակավայրի, թաղամասի ինքնապաշտպանության կազմակերպման, քաղաքական և տնտեսական կացություններին վերաբերող հարցերում։
1989-1990 թթ. «Անտառ» կոմիտեն Բյուրոյի գործիչ Վ. Փափազյանի ցուցումով համալրվում է նոր անդամներով՝ Մուրադ Պետրոսյան, Ժաննա Գալստյան, Գեորգի Պետրոսյան, Վալերի Բալայան, Մանվել Սարգսյան (Երևան)... Իսկ 1991 թ. հունվարին դաշնակցության շարքերն է ընդունվում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնյաններ։
ՀՅԴ արցախյան կազմակերպության միջուկը հանդիսանում էին մարտական խմբերը՝ ջոկատները։ Բացի դաշնակցական ջոկատներից, Արցախում գործում էին բազմաթիվ զինված այլ ջոկատներ։ Ի տարբերություն մնացած զինված ջոկատների, վերջինները գործում էին միասնական հրամանատարության ներքո, կապված էին իրար և համեմատաբար լավ էին զինված։ Ազատամարտիկների շարքերում իշխում էր կուսակցական կարգապահությունը։ Մարտական ջոկատների նպատակն էր՝ համախմբել տվյալ բնակավայրի բնակչությանը, կազմակերպել նրանց անվտանգության ապահովումը, օգնել տեղերում նոր ջոկատների ստեղծմանը։ Այդ գործընթացին նպաստում էին նաև տարբեր ճանապարհներով ձեռք բերված զենքերն ու զինամթերքները և տեղում արտադրված ինքնաշեն ականներն ու նռնակները։ Զինվելով ժամանակակից հրաձգային զինատեսակներով, դաշնակցական ջոկատները աստիճանաբար իրենց վրա են վերցնում ամբողջ Արցախի ինքնապաշտպանությունը։ Այդ երևույթը գայթակղելով քաղաքական այլ կազմակերպությունների և ուժերի, ստիպում է, որ Արցախ ուղարկեն որոշ քանակությամբ զենքեր և զինամթերքներ ու հաստատեն իրենց «իշխանությունը»։
Տարբեր կուսակցություններ և կազմակերպություններ ձգտում էին Արցախում ղեկավարությունը վերցնել իրենց ձեռքը, բայց չէին համարձակվում։ Այդ խառնաշփոթության մեջ է, որ ծնվում է Ազգային Խորհրդի գաղափարը։ Երևանում 1989 թ. դեկտեմբերի 1-ին կայանում է ՀՍԽՀ Գերագույն Խորհրդի և Արցախի Ազգային Խորհրդի համատեղ նիստը, որտեղ որոշում է ընդունվում Լեռնային Ղարաբաղը Հայակական ԽՍՀ-ին վերամիավորելու մասին։ Ցավոք ՀՅԴ-ն չկարողացավ Արցախի Ազգային Խորհրդի կազմավորման և հետագա աշխատանքների կատարման ժամանակ դերակատարություն ունենալ և տեր կանգնել հայության համար ընդունված կարևորագույն փաստաթղթերից մեկի իրագործմանը։
Արցախի ոչ դաշնակցական մարտական ջոկատները ձգտում էին համագործակցել դաշնակցական ջոկատների հետ, հաշվի առնելով նրանց կազմակերպվածությունը և զինվածությունը։ Որոշ ջոկատներ միանում են դաշնակցական ջոկատներին։
Լևոն Ավանեսյանին հանձնարարվում է Ասկերանի շրջանում ստեղծել ենթակոմիտեներ։ Էմիլ Աբրահամյանը նշանակվում է Հադրութի շրջանի դաշնակցական կազմակերպության պատասխանատու։ Աշոտ Սարգսյանին հանձնարարում են ստեղծել Ստեփանակերտի ենթակոմիտե։ 1991 թ. մարտի 3-ին, ձևավորվում է Ստեփանակերտի «Արամ Մանուկյան» ենթակոմիտեն։ Ասկերանի ստեղծվում են երկու խոշոր խմբեր, իսկ Հադրութում՝ «Դիզակ» ենթակոմիտեն...
1991 թ. մարտի 17-ին խորհրդային ղեկավարությունը անցկացրեց համամիութենական հանրաքվե։ Ադրբեջանը կողմ քվեարկեց ԽՍՀՄ պահպանմանը՝ նոր Միութենական համաձայնագրի շրջանակներում։ Հայաստանը բոյկոտեց հանրաքվեն՝ հայտարարելով, որ սեպտեմբերին անց է կացնելու անկախության հանրաքվե։ Ադրբեջանի «հավատարմությունը» ըստ արժանվույն գնահատվեց։ «Անօրինական զինված կազմավորումների զինաթափման» և «անձնագրային ռեժիմի ստուգման» պատրվակով Ադրբեջանը Կենտրոնի օժանդակությամբ ձեռնամուխ եղավ Արցախի հայաթափման գործընթացին։
Սև, չարագուշակ ամպեր էին կուտակվել Արցախի վրա։ Իրավիճակը պահանջում էր անհապաղ ելք գտնել։ Ստեփանակերտի կոշկի ֆաբրիկայի դահլիճում 1991 թ. մարտի 17-ին տեղի ունեցավ ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 20-րդ գումարման նստաշրջանի հերթական նիստը, որի օրակարգում՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցն էր։ ԼՂՀ մարզխորհրդի պատգամավորներից բացի նիստ-խորհրդակցությանը մասնակցում էին նաև Արցախյան շարժման ակտիվիստները, հայտնի մտավորականներ, ֆորմալ և ոչ ֆորմալ հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Սակյան ժողովն այդպես էլ ոչ մի որոշում չի կայացնում...
1991 թ. օգոստոսին տեղի ունեցավ ՀՅԴ Արցախի «Անտառ» կոմիտեի հերթական նիստը, որի օրակարգում էր՝ «Արկադի Կարապետյանի Երևան կատարած այցի մասին»։ Վերջինս տեղեկացրել է, որ հանդիպել է ՀՀ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանին։ Քննարկվել է Արցախում տիրող ռազմաքաղաքական իրավիճակը և դրա հետ կապված մի շարք այլ հարցեր։ Նախարարը արտահայտելով ՀՀ քաղաքական վերնախավի կարծիքը, Ա. Կարապետյանին առաջարկել է հրաժարվել ՀՅԴ-ից, որպեսզի նշանակվի Արցախի Ինքնապաշտպանական ուժերի ընդհանուր հրամանատար։ Կոմիտեականները ոգևորությամբ են ընդունել Ա. Կարապետյանի տեղեկատվությունը։ ՀՅԴ Արցախի «Անտառ» կոմիտեն որոշում է, որ Ա. Կարապետյանը առերես հրաժարվի Դաշնակցությունից և նշանակվի Արցախի Ինքնապաշտպանական ուժերի ընդհանուր (ԻՊՈՒ) հրամանատար։
Արկադի Կարապետյանի հրամանատարությամբ սկսվում է Արցախի ԻՊՈՒ համախմբումը։ Նախկին ֆիդայական և տեղի ինքնապաշտպանական ջոկատներից, կամավորականներից ձևավորվում են մարտական վաշտեր և գումարտակներ։ Բնականաբար, առաջինը միավորվում են դաշնակցական ջոկատները, որոնք արդեն կազմավորված էին ու զինված։ Ստեփանակերտի ենթակոմիտեության մարտական խմբերը Ֆելիքս Գաբրիելյանի գլխավորությամբ, Աֆղանստանի պատերազմի վետերաններ Արմեն Գևորգյանի (Դուշման) և Բորիս Ասրյանի ջանքերով ստեղծում են Արցախի ԻՊՈՒ առաջին վաշտը, որի կորիզը կազմում էին «Վարարակն», «Ազատություն» և «Վրեժ» դաշնակցական խմբերը։ Հրամանատար է նշանակվում Աշոտ Ղուլյանը (Բեկոր), ով վիրավոր, բուժվում էր Երևանում։
Հայաստանից Արցախ եկած զինված ջոկատների առջև ԻՊՈՒ հրամանատար Արկադի Կարապետյանն անմիջապես պայման էր դնում՝ Արցախ գալուն պես մտնել տեղի ինքնապաշտպանության ուժերի իրավասության տակ։ Այդ մասին նախապես համաձայնություն էր ձեռք բերվել Վազգեն Սարգսյանի հետ։
1991 թ. ամռան վերջերին հայտնի դարձավ, որ ՀՀ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանը պատրաստվում է հրաժարական տալ։ Պատճառը երևանյան «ասֆալտի ֆիդայիներն» էին, ովքեր Սմբատ Հակոբյանի գլխավորությամբ հրաժարվում էին ենթարկվել Վ. Սարգսյանին։
Արկադի Կարապետյանն անմիջապես մեկնում է Երևան։ Վազգեն Սարգսյանն արդեն լրջորեն որոշել էր ցած դնել իր լիազորությունները։ «Խռովարարների» հետ հանդիպման ժամանակ, Արկադի Կարապետյանը հայտնեց, որ եթե նրանք նույն ոգով պատերազմի ժամանակ շարունակեն իրենց խառնակությունները, ապա ինքը մեկնելու է Արցախ և 60 ավտոմատավորների հետ վերադառնա Երևան, պարետային ժամ հայտարարի ու զինաթափի բոլոր ջոկատներն ու «ֆիդայիներին»... Հավաքվածներից ոչ ոք չհամարձակվեց ձայն հանել։ «Խռովությունն» ավարտվեց...
Պատերազմից տարիներ հետո Արկադի Կարապետյանը խոստովանեց, որ այդ պահին դա միակ ելքն էր։
Իսկ Ադրբեջանի կողմից Արցախի ժողովրդին պարտադրված ծանր ու դաժան պատերազմը գնալով ավելի մեծ ծավալներ էր ընդունում... 1992 թ. սկզբին Արցախի զինված ուժերի ղեկավարությունը ստանձնեց Արկադի Տեր-Թադևոսյանը՝ Կոմանդոսը։
«ՆԷ»
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ ավելացնենք, որ, ցավոք, շարունակում են ոչ միայն խեղաթյուրել մեր նորագույն պատմությունը, այլև մոռացության մատնել այդ պատմության պայծառ շատ էջեր, անգամ մարդկանց, ովքեր Արցախի ազգային-ազատագրական շարժման մեջ անուրանալի ներդրում ունեն։ Ի դեպ, ԼՂՀ անկախության 20-ամյակի կապակցությամբ պարգեվատրվածների մեջ Արցախի ԻՊՈՒ առաջին հրամանատարի անունը չկար։ Պատերազմից շատ տարիներ հետո նորանոր հերոսներ են ի հայտ գալիս, դրան զուգահեռ՝ մոռացվում իրական նվիրյալներն ու հերոսները...
Ժամանակակիցները նույնի մասին...
ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹՅՈՒՆ
Թևանական ավանտյուրա՞, թե՞ Ադրբեջանի կառավարության ծրագրած և Արմենակ Ղարագյոզյանի ձեռքով կատարված ոճրագործություն։ Այժմ քննության առնենք այս հարցը ոչ թե «ըստ հավուր պատշաճի» կամ աչառու կերպով, այլ արդարացի ու խղճի մտոք։ Շնորհիվ մի քանի ղեկավարների բարբարոսական արարքների՝ դժգոհությունը մասսաների մեջ իր գագաթնակետին էր հասել, որի պատճառով առաջացավ ապստամբություն, որը հանցագործները կոչեցին «Թևանական ավանտյուրա»՝ ցանկանալով կորցնել իրենց հանցագործությունների հետքերը, միևնույն ժամանակ իրենց ոճրագործ արարքները վերագրելով ինչ-որ Թևանի։
Այժմ քննության առնենք այդ խնդիրը։ Ո՞վ էր Թևանը և ինչ էր ներկայացնում իրենից։ Նախքան այդ հարցին պատասխանելը պետք է ասել, որ նա այժմ ոչ մի պաշտպանության կարիք չի զգում և իմ նպատակն էլ նրան պաշտպանելը չէ, այլ պատմական ճշմարտությունը ոտնահարումից պաշտպանելը և իսկական ավանտյուրիստներին երևան հանելը։ Թևանը Ղարաբաղի Տումի գյուղիցն էր, մի վառվռուն երիտասարդ, որն իր քաջության շնորհիվ հսկայական դեր խաղաց Ղարաբաղի ազատագրման պայքարում։ Թևանն այն երիտասարդն էր, որ Ղարաբաղի սահմանագլխից հետ տվավ գնդապետ Թարվերդյանին, որն իր զորքով ու թնդանոթներով թողնում էր Ղարաբաղը, իսկ ժողովուրդն էլ բռնել էր գաղթի ճանապարհը։
Ահա այդ նույն հերոսին ղարագյոզյաններն ավանտյուրիստ էին հայտարարում իրենց հանցանքը վերագրելով նրան։
Մի ուրիշ երիտասարդ, որին կոչում էին Աղաջան՝ Ծովատեղ գյուղացի, որը Ղափանից՝ Նժդեհի բանակից եկել էր հայրենիքը պաշտպանելու, ԹԵՎԱՆԻ ՀԵՏ ՄԻԱՍԻՆ ԳՆՈՒՄ ԵՆ ԿԱՐՅԱԳԻՆ ԵՎ ԽՆԴՐՈՒՄ ԻՐԵՆՑ ԸՆԴՈՒՆԵԼ ԿԱՐՄԻՐ ԲԱՆԱԿԻ ՇԱՐՔԵՐԸ (ընդգծումը մերն է - «ՆԷ»)։ Այդ ժամանակ թուրք և հայ երիտասարդներից շատերը մտել էին Կարմեր բանակի շարքերը։
Այստեղ հայ կոմունիստներից Հայկ Տեր-Սարգսյանը և Արտո Սահակյանը հայտնում են, որ դրանք ավազակներ են, որոնց ձերբակալում են և բերում Թաղլար գյուղի բանտը։ Հայկ Տեր-Սարգսյանն օրական մի երկու անգամ գոմի աղբածակով մեկնում է մաուզեր ատրճանակի փողը՝ ասելով. «Աղաջան, Թևան, ես ձեզ ոչնչացնելու եմ»։
Այդ բանտից փախչում է Թևանը, իսկ Շուշի փոխադրելու ժամանակ ճանապարհից փախչում է Աղաջանը՝ մի քանի ընկերների հետ։ Սրանք, միանալով անտառներում պատսպարված երիտասարդների հետ, Զանգեզուրից ստանալով ռազմամթերք, սկսում են ապստամբությունը մարդասպանների դեմ։ ԵՎ ԱՅՍՊԻՍՈՎ ՏԵՂԻ Է ՈՒՆԵՆՈՒՄ ԵՂԲԱՅՐԱՍՊԱՆ ԿՌԻՎԸ (ընդգծումը մերն է - «ՆԷ»)։
Մարդիկ հարց էին տալիս Ղարագյոզյանին ու նրա կատարածուներին՝ մի՞թե չէր կարելի այնպես անել, որ տեղի չունենար այս եղբայրասպան պատերազմը։
- Ո՛չ, դա անհրաժեշտություն էր, առանց նրան մենք չէինք կարող ճանաչել մեր բարեկամներին ու թշնամիներին,- պատասխանում են նրանք։
Այդ շարժումը մի բողոք էր՝ ուղղված Ղարաբաղի մի քանի բոլշևիկների կատարած սարսափների դեմ։ Դրանց նման վարմունքը խիստ հիասթափեցրեց հայ ժողովրդին։ Նրանք իրենց հակամարդկային արարքները թաքցնելու համար կոչեցին «Թևանական ավանտյուրա», որն իբր թե ուղղված էր սովետական կարգերի դեմ։ Դա մի կեղտոտ զրպարտություն էր Ղարաբաղի ժողովրդի հասցեին։ Ղարաբաղի հայ ժողովուրդը մեծ խանդավառությամբ ու գրկաբաց ընդունեց սովետական կարգերը, սակայն Արմենակ Ղարագյոզյանների կատարած սարսափները ցասում առաջացրին։
Ռուսական զորքը նորից գրավեց Ղարաբաղը։ Շատերն ստիպված եղան թողնել իրենց տունն ու տեղը և ընդմիշտ հեռանալ Ղարաբաղից, իսկ մնացածներից շատերն էլ բանտ նետվեցին և ոմանք էլ գնդակահարվեցին։
Խաղաղությունը Ղարաբաղում վերականգնվելուց հետո, Զանգեզուր փախածներից երկու հարյուրից ավելի մարդիկ դիմեցին Ղարաբաղի կառավարությանը, այդ ժամանակվա նախագահ բժիշկ Սաքո Համբարձումյանին՝ խնդրելով ներում և թույլտվություն՝ վերադառնալու իրենց տները։
Համբարձումյանը, մեզ անհայտ պատճառով, հրաժարվում է անձամբ գրելու թույլտվությունը։ Նա առաջարկում է իր աշխատակից Արսեն Գրիգորյանին, որ նա գրի իր ստորագրությամբ՝ կառավարության անունից, որ կարող են վերադառնալ՝ նախօրոք խորհրդակցելով, որ վերադառնալուց պետք է «սանրվեն»։
Մարդիկ, հավատալով այդ «ներմանը», վերադառնում են, բայց կարճ ժամանակամիջոցում զանազան պատրվակներով կեսից ավելին «սանրվում են»։ «Սանրվելը» կատարվում էր հետևյալ ձևով. հրահանգում էին ձերբակալել և ճանապարհին գնդակահարել՝ պատճառաբանելով, որ՝ ցանկանում էին փախչել, խփեցինք։
ԱԲՐԱՄ ԿԻՍԻԲԵԿՅԱՆ
(«Հուշեր» գրքից, հատոր 2)
ИЗ ПРОШЛОГО НАГОРНОГО КАРАБАХА
В середине осени 1920 года в Нагорном Карабахе вспыхнула дашнакская авантюра, возглавляемая бывшим царским офицером и агентом западных империалистов Теваном. Используя естественные укрепления Гадрутского района, получая помощь и поддержку зангезурских дашнаков... кулаков и дашнаков Нагорного Карабаха, банды Тевана в течение нескольких месяцев орудовали в Гадрутском и Мартунинском районах и причинили огромные бедствия населению.
Головорезы из тевановской банды зверски убили старого большевика Минаса Степаняна, посланного ЦК АКП(б) на работу в Нагорный Карабах, одного из лучших руководителей Гадрутской партийной организации Шмавона Давидяна, председателя Чертазского ревкома Колю Даниеляна, коммунистов... Григория Бадаляна и других. Во многих селах теванисты истязали крестьян, отрезали у них уши, носы, зверски замучили попавших в их руки красноармейцев.
В начале борьба против тевановских банд велась главным образом силами местных коммунистических отрядов. Эти отряды в Гадрутском, Мартунинском и Карягинском районах проявили в этой борьбе исключительный героизм и отвагу.
В марте 1921 года ЦК АКП(б) направляет в Нагорный Карабах ответственных представителей, возложив на них задачу организации окончательного разгрома теванской банды. В помощ коммунистическим отрядам и крестьянам вскоре пришли части Красной Армии. Решительная борьба интернациональных коммунистических отрядов и частей Красной Армии к концу 1921 года обеспечила окончательную ликвидацию дашнакской авантюры в Нагорном Карабахе. Главарь авантюры скрылся в Иране.
САРГИС АБРАМЯН
«ԱԶԱՏԱՐԱՐՆԵՐԸ»
2011 թ. Երևանի «Զանգակ-97» հրատարակչությունը ծննդյան 100-ամյակի կապակցությամբ լույս է ընծայել ականավոր կուսակցական-պետական գործիչ, Հայաստանի կոմկուսի կենտկոմի նախկին քարտուղար, ՀԽՍՀ Նախարարների խորհրդի նախագահի տեղակալ, Ժողվերահսկողության կոմիտեի և Պետմատի նախագահ, ծննդյան 90-ամյակի առթիվ ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագրով ՀՀ պետական բարձրագույն պարգևի՝ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանի արժանացած Եղիշե Թևոսի Ասծատրյանի «XX դար. կյանքի հորձանուտում» հուշերի գիրքը։ Տպագրությունը նախաձեռնել և հովանավորել է «Արցախ» հայրենակցական միությունը։
Այն տպագրության է պատրաստել ՀՀ ԱԺ պատգամավոր, Հայաստանի հանրապետական կուսակցության խմբակցության անդամ, պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Համլետ Հարությունյանը, խմբագիրն է Հենրի Առուշանյանը։
Այդ գրքից մի հատված ներկայացնում ենք ընթերցողի ուշադրությանը՝ եզրակացություններ անելու իրավունքը թողնելով նրան։
...Դրոյի և Նժդեհի, իրենց զորախմբերի հետ միասին, խաղաղ ձևով Ղարաբաղից հեռանալուց հետո միառժամանակ անց Դիզակի գավառի մի շարք գյուղերում ծագում է լուրջ զինված խռովություն, որը օրեցօր վեր էր ածվում քաղաքացիական կռվի և նպատակ ուներ Լեռնային Ղարաբաղում խորհրդային իշխանությունը տապալելու և նախկին կարգերը վերահաստատելու։ Խռովությունները և քաղաքացիական կռիվները տարածվում են նաև Զանգեզուրի սահմանակից Դիզակի ողջ գավառում։
Այդ հակախորհրդային շարժումը գլխավորում է Դիզակի գավառի Տումի գյուղացի, ցարական բանակի նախկին վախմիստր (старшина) Թևան Ստեփանյանը։ Տեղական ուժերի դիմադրության հետևանքով Թևանի խմբի մի մասը ընդհարումների ընթացքում սպանվեց, իսկ խմբի մի մասը լքեց և ցրվեց դեպի իրենց տները, իսկ մնացածները՝ Թևան Ստեփանյանի գլխավորությամբ, անցան Զանգեզուր։ Զանգեզուրում այդ ջարդված խմբի մնացորդները վերականգնվում են և զգալիորեն լրացվում, զինվում, հանդերձավորվում ու հետ վերադառնում, Ղարաբաղում խորհրդային իշխանությունը տապալելու և հին կարգերը վերականգնելու նպատակով։
Չնայած տեղական բնակչության և կոմունիստական ջոկատների դիմադրության, թևանիստներին հաջողվեց գրավել Դիզակի համարյա բոլոր գյուղերը, ահ ու սարսափի ենթարկել անզեն իրենց հայրենակիցներին, աշխատավոր գյուղացիներին և երիտասարդներին ստիպողական հավաքագրել, զինել և միացնել իրենց շարքերին։ Իսկ կոմունիստական կուսակցության, կոմերիտական կազմակերպության և տեղական խորհրդային օրգանները ցրել, նրա ղեկավարներին ու համակրողներին ծեծի և այլ տանջակիր, դաժան պատժի ենթարկել ու վերականգնել հին իշխանությունը։
Ես բոլորովին նպատակ չունեմ վերլուծության ենթարկել թևանիստների ամբողջ անմիտ և դաժան արարքները Ղարաբաղի հայ բնակչության և բոլշևիկների նորաստեղծ բանվորագյուղացիական խորհրդային կարգերի դեմ, միայն համառոտ ձևով ընթերցողին կներկայացնեմ Վարանդայի գավառի մեր Ճարտար գյուղի (Ճարտարը հեղինակի հայրենի գյուղն է, նա այնտեղ է ծնվել 1911 թ. և ապրել մինչև 7-ամյա դպորցն ավարտել է, իսկ հետագա ամբողջ կյանում մշտապես կապված է եղել նրա հետ - «ՆԷ») և ենթաշրջանի տարածքում նրանց կատարած անմարդկային անօրինականությունների մասին, որոնց ես անձամբ ականատես եմ եղել իմ համագյուղացիների հետ միասին։
1921 թ. հունվարի երկրորդ կեսին Թևանի առաջատար ջոկատներից մեկը, որ բաղկացած էր ավելի քան հարյուր զինված մարտիկներից, օգտվելով այն հանգամանքից, որ կոմունիստների ակտիվ և մարտունակ մասը գտնվում էր Գիշի գյուղի պաշտպանության դիրքերում, զուռնա դհոլով, սուր ու թրով, արևմտյան նեղ լեռնանցքից ներխուժեց մեր Ճարտար գյուղը։ Գյուղամիջի հրապարակում կրակ վառեցին և իրենց մոտ եղած տվյալների համաձայն սկսեցին քարշ տալով հրապարակ բերել գյուղի ակտիվ կոմունիստներին և ամբոխի առաջ ծեծի, տանջանքի ենթարկել նրանց։ Առաջին հերթին ասպարեզ բերեցին Ավագ Բալայանին և Գալուստ Բաբայանին։ Երկար ծեծելուց և մահամերձ վիճակի հասցնելուց հետո հրապարակ բերեցին աշխատավոր գյուղացի Համփարցի (Համբարձում) Գրիգորյանին։
Թեժ կրակը արդեն պատրաստ էր, բայց պատիժը սկսվում էր դաժան ծեծից և հարց ու պատասխանից հետո միայն («Կոմունի՞ստ ես», «Այո, բոլշևիկ եմ»)։ Թևանիստները հանում են նրա ոտքերից տրեխները ու շիկացած երկաթե պայտերը կպցնում տանջահարի բոբոիկ ոտքերին։ Վառված մսի ճենճահոտը տարածվում է հրապարակում հավաքված ամբողջ ամբոխի վրա։ Բայց Համբարձումը բղավում է. «Կոմունիստ եղել եմ, կոմունիստ կմեռնեմ»։ Շիկացած երկաթը նորից կպցնում են համառ ղարաբաղցու մերկ ոտքերին ու նորից ծեծում։ Մինչ այդ Թևանի խմբապետ Աղալար Բաբայանը մի քանի այլ ունևոր և դաշնակամետ գյուղացիների հետ միասին արդեն սեղան էին սարքել, գորգեր փռել, երինջներ մորթել և ճոխ ճաշկերույթ էին կազմակերպել։
Հարևան Գյունե Ճարտար գյուղում Ղարաբաղի հայության այդ «ազատարարները» կոմունիստ Սանջան Ղազարյանին տանջամահ են արել։ Ճարտարի ենթաշրջանի կոմկուսի ղեկավար, ականավոր քաղաքական գործիչ Կոլյա Դանիելյանին Գյունե Կալեր գյուղի ողջ աշխատավորության աչքի առաջ տանջալից ծեծի ենթարկեցին, երկու մատը կտրեցին, նշանի մատանիները հանեցին, հետո արդեն գազանաբար սպանեցին։ Մինչ առաջատար խումբը կիրառում էր այդ բոլոր պատժամիջոցները, հիմնական զորամասը գրավել էր մոտակա գյուղերը, շրջապատել Ճարտարի ձորակի հատվածը և սկսել կատաղի մարտ մղել դրանց տիրանալու նպատակով։ Այդպիսի արարքներով թևանիստներին հաջողվում է Դիզակի և Վարանդայի անզեն ու անմեղ աշխատավոր գյուղացիներին չպատճառաբանված կռվի մեջ ներքաշել, որի արդյունքում տեղի ունեցան մեծ կորուստներ և գյուղական տնտեսությունների ավերածություններ։ Այդ ավանտյուրայի արդյունքում նշված երկու՝ Դիզակի և Վարանդայի կոմունիստական ջակատները կորցրին բազմաթիվ մարտիկներ, որոնց թվում կային շատ ականավոր հեղափոխական, քաղաքական անվանի գործիչներ։
Թևանիստների ժամանակավոր հաջողությունները պայմանավորված էին նրանով, որ Լեռնային Ղարաբաղի (Դիզակի և Վարանդայի շրջաններ) հայ բնակչությունը չէր սպասում, որ խաղաղ պայմանավորվածությունից հետո (հեղինակը նկատի ունի Հայաստանի Հանրապետության լիազոր ներկայացուցիչ Դրոյի և Լեռնային Ղարաբաղի Հեղկոմի նախագահ Սաքո Համբարձումյանի միջև ձեռք բերված համաձայնությունը, որով Դրոն իշխանությունը ԼՂ-ում խաղաղ հանձնել էր բոլշևիկներին - «ՆԷ») հակաբոլշևիկյան հայ խմբավորումները կհամարձակվեն հարձակվել խաղաղ, հայրենական գյուղական աշխատավորական բնակչության վրա։ Բնակչությունը անզեն և անզինամթերք պայմաններում բոլորովին պատրաստ չէր դաժան զրկանքներից հետո (նկատի ունի թուրք-մուսավաթական միացյալ ուժերի դեմ արցախահայության մղած եռամյա ինքնապաշտպանական մարտերը - «ՆԷ») պատերազմ մղելու...
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Երեք հրապարակումները ներկայացված են առանց խմբագրական միջամտության։ Ձեռնպահ ենք մնում նաև դրանք մեկնաբանելուց։ Ընդամենն ուզում ենք հիշեցնել, որ երեք հրապարակումների հեղինակներն այդ տարիներին գտնվում էին «բարիկադի» տարբեր կողմերում, և գրել են այն, ինչ տեսել են իրենց «դիրքերից»...
Միաժամանակ, մեզանում այսօր գրիչ բռնող, հանուն մի կտոր հացի պատվերով «լարախաղացություն» անող և ժամանակի ու եղանակի հետ կաշի փոխող որոշ չարչիների ուզում ենք հիշեցնել, որ ջուր մտնելուց առաջ ցանկալի է նախապես ստուգել ջրի խորությունը, հակառակ դեպքում վտանգելու են իրենց ողորմելի գոյությունը...
Վերջին էջ
ՄԻԿՐՈԱՌԱԿՆԵՐ
Իժը նստեց բարձր ժայռի կատարին, գլուխը ցցեց ու ասաց.
- Այսուհետև ես եմ թռչունների արքան։
- Իսկ դու այդ ինչպե՞ս հասար այստեղ,- զարմացավ արծիվը։
- Սողալով, սիրելիս, սողալով...
* * *
Զրպարտչի մահից երկու օր էր անցել, բայց մարդիկ չէին համարձակվում նրա մարմինը հողին հանձնել։ Ո՞վ գիտե, մեկ էլ տեսար մատերիալ գրեց, թե ինձ կենդանի են թաղել։
* * *
Հոպոպը սխալմամբ թուխս նստեց կաչաղակի ձվերի վրա, կաչաղակի ձվերից կաչաղակի ձագեր դուրս եկան։
- Տեր աստված,- զարմացավ հոպոպը,- ուրեմն մինչև հիմա կաչաղակ եմ եղել ու չեմ հասկացել։
* * *
Ժայռից մի քար պոկվեց, քարից՝ մի բեկոր, բեկորն ընկավ մրջնանոցի վրա։ Մրջյուններն իրենց մատյանում արձանագրեցին. «Եվ սույն թվականին աշխարհում եղավ մեծ երկրաշարժ»։
* * *
Սիրամարգը թիթեռին ասաց.
- Ենթադրում են, որ միլիոն տարի հետո աշխարհում կյանքը կդադարի գոյություն ունենալուց։
Թիթեռը պատասխանեց.
- Ի՞նչ կա որ, կապրենք՝ կտեսնենք։
* * *
Կատուն այնպես մլավեց, որ վագրը վախից քիչ էր մնում լեղաճաք լիներ։ Ուժեղը ոչ թե կատուն էր, այլ այն գրասեղանը, որի ետևում նստած էր կատուն։
* * *
Կուշտ կատուն հանդիպեց մկնիկին ու մեծահոգաբար ժպտաց,
- Հուսամ, սիրելիս, որ վաղը մենք նորից կհանդիպենք։
* * *
Ճնճղուկը՝ ագռավին.
- Ագռավ դառնալու համար ի՞նչ է հարկավոր։
- Անուշ ձայն։
- Եթե անուշ ձայն ունենամ, սոխակ կդառնամ…
* * *
Դոդոշը խոշորացնող հայելու մեջ տեսավ իր պատկերն ու գոչեց.
- Ողջու՜յն քեզ, ո՜վ Նեղոսի հզոր զավակ։
* * *
Գորտը նայեց արծվի մագիլների մեջ կծկված իր ցեղակցին ու հառաչեց.
- Ափսո՜ս, աշխարհից մի կյանք էլ գնաց։
* * *
Էշին անվանեցին դոդոշ, էշը բողոքեց.
- Պատիվ եմ պահանջում։
* * *
Մոծակը նստեց կրիայի մեջքին ու գոչեց.
- Այո՜, իրավացի է Բրունոն. երկրագունդը կլոր է։
ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆ
ԱՆԵԿԴՈՏՆԵՐ
Երթուղային տաքսուց իջնելիս ուղևորը 70 դրամ է տալիս ու ասում. «Սուրեն իջի՛ր»։ Վարորդը զարմանում է. «Տնաշեն 70 դրամ ես տվել, ուրիշի էլ ասում ես՝ իջիր»։ Ուղևորը հանգիստ պատասխանում է. «Այդ Սուրենը ուրիշ չէ, ես եմ»։
* * *
Երթուղային տաքսի են մտնում մի խումբ երիտասարդներ և հերթով վարորդին ասում. «Բարև Բուբուշ, բարև Կոճակ, բարև Կանդազ, բարև Չախմուր»։ Ուղևորներից մեկը վարորդին հարցնում է. «Ինչո՞ւ են այդ ջահելները քեզ վիրավորում»։
- Չեն վիրավորում, մայրիկ, մեր քաղաքի լավ տղաներն են՝ հերթով ներկայանում են,- ասում է վարորդը։
* * *
Պետավտոտեսչության աշխատակիցը երթուղային տաքսու վարորդին կանգնեցնում է և ասում. «Չնախատեսված տեղում կանգնեցնելու համար քեզ պետք է տուգանեմ»։ Փորձառու վարորդը երիտասարդ ավտոտեսուչին ուշադիր զննելուց հետո ասում է. «Տնաշեն, կարողա՞ մաշինս սամալյոտ ա՝ աէրոդրոմում չեմ կանգնեցրել։ Բա ի՞նչ անեմ, իմ տատի թայ մեծ կին է, ուզում է իջնի, բա չհարգե՞նք...»։
* * *
- Ո՞վ է մեծ՝ Թումանյա՞նը, թե՞ Չարենցը,- հարցնում է ուսուցիչը։
- Մեծը՝ Մարտիրոս Սարյանն է,-պատասխանում է աշակերտը։
- Այ տղա, ի՞նչ Սարյան, հարցս գրականությանն է վերաբերում, ոչ թե նկարչությանը։
- Կներեք, ես հայկական դրամները նկատի ունեի։
* * *
Մի Գյումրեցի հանդիպում է Աշոտ անունով իր վաղեմի ընկերոջը և ուրախ-ուրախ ասում.
- Բարև, Աշ ջան, ի՞նչղ էս։
- Յա՜, կարո՞ղ է կիսատ եմ երևում, տնաշեն, ինչո՞ւ ես անունիս կեսը ասում,- զարմանում է Աշոտը։
* * *
- Ինչո՞ւ ես այդքան չաղացել, ամուսինդ ո՞նց է հանդուրժում։
- Ի՞նչ է, մենակ ամուսի՞նս է...
* * *
- Սիրուն ջան, այս վերջերս շատ ես կարմիր շորեր հագնում, ի՞նչ է պատահել, խեր լինի՞։
- Դու ինչո՞ւ ես անհանգստանում, եթե ցուլային հակումներ չունես։
* * *
- Կինդ ի՞նչ մասնագիտություն ունի։
- ՏՏ։
- Տնային տնտեսուհի՞։
- Եվ դա, և տեխնիկ-տեխնոլոգ։
* * *
Նոր սերնդի մի պատանի արցախցու հարցնում են.
- Դուք պատրա՞ստ եք պատերազմելու 8-միլիոնանոց Ադրբեջանի դեմ։
- Պատրաստը պատրաստ ենք, միայն չգիտեմ այդքանին որտեղ ենք թաղելու։
* * *
Կոնդենսատորների գործարանի տնօրենի քարտուղարուհի Կարինան Ջիվանին կատակով ասում է. «Կլխավս շոռ տաս, տու էլ, ծեր էլեկտրիկներն էլ»։ Ջիվանը պատասխանում է. «Էլեկտրիկները գյուդում չըմ հինչ կասին, բայց ես լավա ստադիոնավը իրեք-չորս կրուգ տամ, քան քու կըլխավտ մեհետ շոռ տամ»։
ՍԵՎԱԿ ԱՐԱՄՅԱՆ
ՎԼԱԴԻՄԻՐ ԺԻՐԻՆՈՎՍԿԻՆ ՈՒ ԱԼԼԱ ՊՈՒԳԱՉՈՎԱՆ
ՄԵՆԱՄԱՐՏԵՑԻՆ «ПОЕДИНОК»-ում
Աղմկահարույց միջադեպերով հայտնի քաղաքական գործիչ, Ռուսաստանի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության ղեկավար և նախագահի թեկնածու Վլադիմիր Ժիրինովսկին «Մենամարտ» («ПОЕДИНОК») հայտնի ծրագրի շրջանակներում բղավել է Ալլա Պուգաչովայի վրա, խոստացել իր հաղթանակի դեպքում թքել նրա վրա։ Ապա քաղաքական գործիչը ռուսական էստրադայի աստղին մեղադրել է ծախվածության մեջ և համեմատել պոռնիկի հետ։
Հեռուստածրագրից զգացվում էր, որ Պուգաչովան, հարց ուղղելով Ժիրինովսկուն, վերջինիս հասցեին «բնութագրական» զանազան էպիտետներ էր շռայլում, մոռանալով, որ վերջինս այն մարդկանցից է, ում համար բացարձակապես ոչ մի նշանակություն չունի դիմացինի թե՛ սեռը, թե՛ կոչումը, թե՛ հասարակական դիրքը։ Ակնարկելով, որ Վլադիմիր Վոլֆովիչը հաճախ կոպիտ է արտահայտվել իր մասին, Ալլա Բորիսովնան չէր սպասում Ժիրինովսկու ավելի կոպիտ «հակագրոհին»։
Ալլա Պուգաչովան, իր հերթին, Ժիրինովսկուն անվանել է «երկրի խայտառակություն», ծաղրածու և խելագար։ Նա նաև ասել է՝ «Չգոռաս ինձ վրա, ապագա նախագահ»։ Ժիրինովսկին էլ պահանջել է, որ Պուգաչովան լռի, քանի որ օրենք չգիտի, բացի այդ «նա հինգ րոպեն մեկ ամուսին է փոխում»...
ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՄԵՆԱԲԱՐՁՐ ՀԵՌՈՒՍՏԱԱՇՏԱՐԱԿԸ
Տոկիոյում ավարտվել է աշխարհի ամենաբարձր հեռուստաաշտարակի՝ «Երկնային ծառի» շինարարությունը։ Դրա բարձրությունը ալեհավաքի հետ կազմում է 634 մետր։ Այն բարձր է Չինաստանի Հուանչժոու քաղաքի համանման հեռուստաաշտարակից, որի բարձրությունը չի գերազանցում 600 մետրը։
Հեռուստաաշտարակի շինարարությունն սկսվել է 2008 թ., բացման պաշտոնական արարողությունը կկայանա մայիսի 22-ին։ FM դիապազոնով ռադիոհեռարձակումը կսկսվի ապրիլից, իսկ հեռուստաալիքները աշտարակը կօգտագործեն հաջորդ տարվանից։
Այդ հսկայական շինարարության վրա ծախսվել է 65 միլիարդ իեն կամ 812 միլիոն դոլար։
Խանութները և հուշանվերների կրպակներն արդեն ակտիվ կերպով գրավում են զբոսաշրջիկներին Տոկիոյի նոր տեսարժան վայրի հնարավոր բոլոր պատկերներով։ Այստեղ կարելի է գտնել կախազարդեր և պնակներ, մագնիսներ և լապտերիկներ, մատիտներ և ցուցանմուշներ և նույնիսկ հանքային ջուր հեռուստաաշտարակին նմանեցրած շշերով։ Հանգստյան օրերին «Երկնային ծառի» մոտ հավաքվում են զբոսաշրջիկների խմբեր, գրում է «Ռոսիսկայա գազետան»։
Համարի ասույթը
Միայն հեքիաթներում են երկնքից խնձորներ ընկնում։ Իրական կյանքում երկնքից երբեք խնձորն ինքնիրեն չի ընկնում, այն պետք է վայր գցել։
Ամսվա ասույթը
Ծիծաղը զարմանահրաշ մի ընդունակություն է, որով մարդիկ (ասում են՝ նաև որոշ կապիկներ) տարբերվում են մյուս բոլոր կենդանիներից։ Ծիծաղն ընդհանրապես, և այսօր առավել ևս, պաշտպանական յուրօրինակ զրահ է, որպեսզի լաց չլինենք։
Комментариев нет:
Отправить комментарий